Ons Erfdeel. Jaargang 27

[p. 765]

Karel Roelants, tekenaar.
Monografie van dr. Wim Meewis.

Met kunstcritici heb ik het meestal heel moeilijk. Ik weet het niet, maar ik heb altijd het gevoel dat zij een geheim boek raadplegen, het ‘Groot Handwoordenboek der Artistieke Cliché's’, alfabetisch geordend en aangevuld met een basistekst die ze slechts enigszins hoeven aan te passen, iets als het Wereldtijdschrift van Willem Elsschot dus, terwijl ze, steeds vrolijker en onbezorgder wordend, van vernissage naar vernissage wandelen. En dat zijn er nogal wat.

Ik ben geen kunstcriticus.

Ik ben gewoon iemand die van het werk van Karel Roelants houdt, omdat hij een echt kunstenaar is. Het essentiële over hem, het definitieve durf ik te zeggen, staat in een prachtig boek van dr. Wim Meewis. Vooraan in dit boek schrijft Meewis: ‘In de kunst gaan schok en impuls voor wetenschap. De interpretatie heeft maar een doel: proberen te zien wat voor wereld het is waarop de kunstenaar ons uitzicht verleent’. Die

Karel Roelants, ‘Naakt’, tekening.

wereld laat Wim Meewis inderdaad zien, en dat is een boeiende ervaring, want Karel Roelants is een uitzonderlijk kunstenaar, en wel om diverse redenen.

Ten eerste is hij een kunstenaar die zeer helder en consequent weet waar hij mee bezig is. Ten tweede wil hij uitsluitend tekenaar zijn. Ten derde is hij iemand die uitermate welbespraakt, erudiet en geestig over zijn werk kan praten.

Kunst is voor hem geen middel, geen toevallig talent waarvan hij gebruik maakt om zich interessant voor te doen, in de krant te komen, geld te verdienen. Hij is dus ook geen man die zich laat manipuleren door commerciële overwegingen of modeverschijnselen. Tekenen heeft hij altijd gedaan, maar hij was al leraar toen hij de Academie ging volgen, en andere cursussen die zijn kennis en inzicht in het wezen van de creativiteit konden vergroten. Hij werkte met verstand en geduld aan de basis. Hij wou zijn taal volkomen leren beheersen, en exposeerde pas voor het eerst toen hij al eenenveertig was (in 1962). Hij toonde daar schilderijen, gouaches, eglomisé's, tekeningen en beeldhouwwerk. Met die tentoonstelling wou hij meteen een periode afsluiten, want vanaf die tijd legde hij zich nog uitsluitend toe op die ene discipline die altijd al zijn voorkeur had, het tekenen.

Aan de basis van die keuze, van de kunst van Roelants, ziet Meewis de drang naar dialoog:

‘Wie het tentoonstellingsgebeuren in binnen- en buitenland volgt, ziet de naam Karel Roelants jaarlijks meermaals opduiken. Hij exposeert zijn werk haast naar gelang het ontstaat en er worden ons, van deze produktieve kunstenaar, telkens vele nieuwe bladzijden getoond van wat vaak een intiem dagboek mag worden genoemd. Er zit al een boodschap in dat regelmatig laten ontdekken van nieuw werk, van de tekeningen uit het minuscule schetsboek dat hij altijd bij zich draagt, tot de monumentale panelen van ca. 2 bij 5 meter, met de vele tussenstadia. Hij wil ons voorhouden dat als kunst een denkwijze is (een ander denken dan in wetenschappen) ze alleen echt belang heeft als ze inderdaad onophoudelijk denkt en haar gedachten regelmatig kenbaar maakt. Geen jaloers voor zich houden, maar aanbieden in een voortdurende drang naar dialoog’.

Dagboeknotities noemt Wim Meewis het. Misschien zou men dat werk nog beter kunnen vergelijken met brieven die hij tekent.

[p. 766]

Karel Roelants (^o1921).

Roelants zelf parafraseert trouwens ‘In den beginne was het woord’ tot ‘In den beginne was de lijn’. De lijn werd leven. Hij heeft, zegt hij zelf, 13 jaar gewerkt om het tekenen voor zichzelf waar te maken, vervolgens 13 jaar om het tekenen voor zijn omgeving waar te maken. Hij heeft, en ook daarin is hij uniek, helemaal alleen van het tekenen een volwaardige kunstvorm gemaakt. Wat hij maakt zijn geen voorstudies, geen schetsen bij wijze van oefening, experiment of verkenning, maar autonome kunstwerken. Roelants maakt nooit schetsen, ook de vluchtige krabbel naar de natuur gemaakt, een landschap of een naakt, is een definitief werk en helemaal niet ondergeschikt aan zijn grote ateliertekeningen.

Meewis over zijn techniek:

‘Beknopt komen zijn opvattingen over het tekenen hierop neer: geen enkele lijn van de tekening mag ontsnappen aan de eigen aard van het tekenen. Elke getekende lijn moet zich dus manifesteren als tekenlijn. Arceringen zijn er niet om picturale of sculpturale illusies op te roepen, ook als het om een weer te geven sculpturaal object of menselijk model gaat, maar om het voorwerp of de gestalte in de vlakte van de tekening te organiseren. Wordt de tekening gezien als “meid voor alle werk”, als “de werkvrouw van de verschillende kunsten”, om zijn eigen woorden te gebruiken, dan heeft dat alles geen belang. De tekening is er dan om schetsen en ontwerpen voor de andere kunsttakken te maken. Maar Roelants wilde van bij het begin de tekening duidelijk evenwaardig met het schilderij en het beeldhouwwerk stellen’.

Daarin is hij dus geslaagd, mede dank zij zijn grandioze techniek. Elke tekening, hoe groot ook, moet onmiddellijk juist zijn, een vlakgom is in zijn atelier niet te vinden. Hij vergelijkt zijn tekentechniek met een muziek- of balletuitvoering, waar het evenmin mogelijk is om een foute noot of beweging te herstellen. Alles wat reeds gepresteerd werd, moet nu gaan resulteren in een groots opgezet project dat hij de titel Miserere heeft gegeven. ‘Miserere’, zegt Roelants, ‘moet een vrijzinnige tegenhanger worden van de kruisweg van de gelovigen, een tragische kroniek van zoeken en lijden’. Het werk werd onderverdeeld in vijf hoofdstukken, die elk worden uitgewerkt in vijftig tekeningen, telkens met een centraal thema (ruw is omschrijven als ziekte, moederschap, sex, arbeid en droomwereld). Dat werk, waarmee hij volop bezig is, beschouwt hij als een nieuw begin. Hij heeft de waarde van de tekening bewezen, nu wil en kan hij zich duidelijk gaan engageren als de sociaal bekommerde vrijdenker die hij is en wil zijn.

Wim Meewis, een uitstekend auteur (kreeg o.m. voor zijn debuutroman de Leo J. Krijnprijs), op latere leeftijd tot doctor in de kunstgeschiedenis en archeologie gepromoveerd, redactielid van het Nieuw Vlaams Tijdschrift, schreef met dit boek een studie op literair niveau, verhelderend en diepgravend, boeiend en leesbaar. Het rijk geïllustreerde boek werd bovendien prachtig uitgegeven: vakmanschap gecombineerd met smaak.

Over de landschappen van Roelants schrijft Meewis:

‘Het is telkens ook meer dan een gecomponeerd landschap, Roelants krast zijn werkelijkheid over de echte heen, die eerst dan betekenis krijgt. Deze visualisering van het daarvoor nooit zo geziene, vergeet je niet meer. Is het een harde visie? Een lyrische abstrahering, die niet naar sfeer, atmosfeer zoekt? Wellicht, want Roelants is op zoek naar krachtlijnen, als van een magnetisch veld, en niet naar onmiddellijke, gemakkelijke lyriek’.

Dat Meewis een echt schrijver is, blijkt uit dergelijke teksten. Hij heeft een duidelijke kijk op de wereld van Roelants en weet die boeiend te verwoorden, hij bewondert dit werk maar zijn stijl blijft beheerst, er zit spankracht in dit essay, zoals er grote spankracht zit in het werk van de kunstenaar waarover hij schrijft. Ze zijn verwant, dat is duidelijk. Het is een tekst geworden, die inzicht geeft in het creatieve proces, een interessante kunstbeschouwing van een knap auteur, geïnspireerd door een groot kunstenaar.

Fernand Auwera / Antwerpen

Wim Meewis, Karel Roelants, Uitgeverij Esco, Antwerpen, 1983, 112 p. 75 zwart-wit reprodukties.