Ons Erfdeel. Jaargang 27

F. Devreese en F. Celis op de Antwerpse Filharmonieconcerten.

Aan eerste uitvoeringen van nieuw Vlaams werk zal de concertbezoeker zijn vingers niet blauw tellen. De meeste grote concertverenigingen tappen haast altijd uit hetzelfde vaatje en blijven onze eigen componisten stiefmoederlijk bejegenen. Tot de spreekwoordelijke uitzonderingen behoort de Filharmonische Vereniging van Antwerpen. Tijdens de laatste concerten uit de abonnementscyclus 1983-1984 vertolkte ‘De

Frédéric Devreese (^o1929).

Philharmonie van Vlaanderen’ twee werken van eigen bodem, waarvan een zelfs in première.

Pierre Volondat, eerste laureaat van de jongste Koningin Elizabethwedstrijd, speelde het Vierde pianoconcerto van Frédéric Devreese. Op zichzelf al een opvallende gebeurtenis; na de finale immers komen de meeste opgelegde concerto's uit die wedstrijd nooit meer op de affiches voor. Zelfs het vioolconcerto (1959) van een prominent als Darius Milhaud is niet aan dat lot ontsnapt. Frédéric Devreese (1929) daarentegen boft, want zijn concerto werd blijkbaar nog niet in het archief opgeborgen. Het is niet zo verwonderlijk. Zijn Vierde pianoconcerto is een boeiende en rijke brok muziek, waaraan niet alleen de virtuoos, maar ook de luisteraar genoegen beleeft. Het werk bestaat uit twee delen. De ‘Introduzione con variazione’ stelt in een vrij sombere sfeer het thema voor, waarvan de motorische cel van vier noten aan de basis ligt van de daaropvolgende vijf variaties. Die geledingen zijn naar structuur en karakter erg verscheiden. Variatie 1 en 3 zijn vitalistisch en bijtend van uitdrukking, variatie 2 en 5 steken daar schril tegen af door de lyrische inhoud en de broze, soms etherische sfeer, variatie 4 is, hoewel opgevat als een cadenza, geen virtuoze bladzijde, maar een mozaïek van wisselend klankenspel. De ‘Finale’ is uitgeschreven

[p. 458]

Frits Celis (^o1929).

in sonatevorm en gebaseerd op een ritmisch-burlesk eerste thema en een tweede thema in martellato-stijl. Vooral in dat tweede deel met zijn vele ritmische verrassingen en zijn diverterende inhoud speelt de componist zijn eigen deuntje en laat zijn fantasie de vrije teugel. Een straaltje jazz en een vleugje Prokofieff zijn niet van de lucht, maar het geheel blijft boeien door de motorische stuwing, kleurrijke orkestratie, ritmische variëteit en enkele parodiërende effecten. Mede dank zij de virtuoze en toch zo zuiver muzikale interpretatie van P. Volondat, schitterend begeleid door ‘De Philharmonie van Vlaanderen’ o.l.v. François Huybrechts, blijft deze eigentijdse bladzijde ook het grote publiek aanspreken.

Frits Celis (1929) is geen veelschrijver, maar wat hij componeert getuigt van een levendige inspiratie en een gedegen vakkennis. Dat heeft hij andermaal bewezen met zijn Preludio e Narrazione, dat tijdens het slotconcert van het jongste Filharmonisch seizoen voor het eerst werd uitgevoerd. Dit opus 18 voor sopraan en orkest is geschreven op het gedicht De ouders van Anton van Wilderode. De dichter liet zich daarbij inspireren door het schrijnend beeldenpaar dat Käthe Kollwitz na de Eerste Wereldoorlog beitelde ter nagedachtenis van haar gesneuvelde zoon. Op een ontroerende manier evoceert het gedicht het harteleed en de troosteloosheid van de ouders die op zoek gaan naar het graf van hun zonen. Frits Celis heeft dat gevoel en die stemming op een even aangrijpende wijze in muziek omgezet. Het hele werk baadt in een verinnerlijkte gevoelssfeer, die slechts enkele malen door een dramatisch wanhoopstutti wordt onderbroken. Het Preludio grijpt het sterkst aan. Met sobere middelen als expressieve polyfonie, een brede lyrische melodie, ijle timbres en een solistische behandeling van het hout, ademt dat deel een ‘innige treurnis’. De Narrazione zet in met onheilspellende paukenslagen. Daarop reciteert de solist de tekst, waarvan de wisselende gevoelsinhoud op een suggestieve wijze in de orkestbegeleiding wordt verklankt. Af en toe commentarieert het orkest het gebeuren in een kort tussenspel. In de twee delen duikt telkens opnieuw een zelfde interval op, een verminderde kwint, die ‘als een obsessie het hele muzikale gebeuren doorpriemt en als dusdanig de onontkoombare tragiek van de oorlog symboliseert’. Frits Celis is erin geslaagd met traditionele middelen een diepe gevoelswereld op te roepen, die meer dan eens recht naar het hart grijpt. Zijn gematigd expressionistische bladzijde werd op een voorbeeldige wijze vertolkt door ‘De Philharmonie van Vlaanderen’ o.l.v. Avi Ostrovski, jammer dat de sopraan Jacqueline Van Quaille niet altijd even sensitief interpreteerde en soms wat al te slordig articuleerde.

Hugo Heughebaert