Ons Erfdeel. Jaargang 27

[p. 456]

Muziek

Er blijft hoop voor de Nederlandse Opera.

In een tijd dat er in Nederland op het gebied van het muziektheater een duidelijke bloei valt waar te nemen, verkeert het nationale operagezelschap min of meer in ene artistieke malaise. Nieuwe initiatieven, van onder meer kleine beginnende groepen maar bijvoorbeeld ook van reguliere toneelgezelschappen, verbreden op een aantrekkelijke manier het repertoire, in een seizoen dat de Nederlandse Operastichting de wind tegen lijkt te hebben.

Reprises van goed ingespeelde en waardevolle produkties kunnen continuïteit geven aan een operaseizoen. Zowel de opbouw van een breed speelplan als de ‘verkoopbaarheid’ van het jaarprogramma zijn er vaak mee gediend. Het kan bijvoorbeeld ruimte scheppen voor het experiment, zowel voor minder toegankelijk of onbekend werk als voor nieuw gecomponeerd eigentijds muziektheater.

Zo'n overwogen opzet is er dit seizoen niet uitgekomen bij de Nederlandse Operastichting, wel de geest van de middelmaat. Met de drie ‘premières’, tegelijk ook het enige echt Italiaanse aandeel van het repertoire, als slot van het seizoen geprogrammeerd, zijn de daar aan voorafgaande zeven reprises verzameld in een aansluitende reeks, een bonte collage van componisten en genres.

Lohengrin van Wagner, Rodelinda van Händel, en Idomeneo van Mozart, vertegenwoordigen bij de herinstuderingen het werk van de grotere componisten. Behoudens de als Bertarido excellerende alt Jard van Nes in Rodelinda, hebben de uitvoerders weinig opmerkelijke zang laten horen. Wel krijgen steeds in de laatste acten van deze opera's de vocalisten hun betere momenten, maar mede door de niet bijster interessante scènische opvattingen is er geduld nodig om dat nog te kunnen genieten.

De alt Jard van Nes in de travestierol van Bertarido en de sopraan Gwendolyn Bradley in de titelrol van Händels opera ‘Rodelinda’.

Van de populaire Franse componist Jacques Offenbach is een tweetal composities met vertaald libretto gepresenteerd. Een vlak gezongen Hoffmanns Erzählungen past naast een leutige versie van Otto Nicolai's Die lustigen Weiber von Windsor in een lange Duitse traditie. La vie Parisienne is bewerkt tot groteske Nederlandse operette.

Wintercruise van Hans Henkemans, het enige werk van eigen bodem, heeft een magere inhoud en een nogal opgerekte muzikale structuur, met wellicht ter compensatie bij deze reprise een verzorgde presentatie en goede uitvoeringskwaliteit, vooral van de Britse Enid Hartle als miss Reid.

Wie steeds heeft gedacht dat Puccini's Manon Lescaut eigenlijk alleen maar genietbaar is via de grammofoonplaat, krijgt dit bevestigd door de enscenering van Filippo Sanjust bij de nieuwe produktie van de Nederlandse Operastichting. De vier actes van dit werk hebben kennelijk geen enkele dramaturgische samenhang. Bij de losstaande en vrij saaie scènes van deze produktie, roepen alleen het koloriet van de orkestpartij en de expressieve stemkwaliteit van de Tsjechische sopraan Gabriela Benackova een operasfeer op.

De première van I Puritani, een opera van Bellini, treft nauwelijks een beter lot. Voor de titelrol is een dramatische koloriet vereist, die de notenreeksen uit de partituur niet alleen een muzikale structuur geeft, maar deze ook tot leven wekt. Christina Deutekom haalt als volleerde specialiste voor hoge noten wel alle moeilijke loopjes en versieringen, maar het levert dikwijls niet meer op dan een grondpatroon, het blijft een vertolking zonder dramatische expressie. Geforceerde theatrale ingrepen van regisseur Andrei Serban in het verhaal maken daarbij het gegeven écht ongeloofwaardig.

Roberta Alexander, ideaal als Micaëla in Carmen en als Marcelline in Fidelio, heeft haar debuut gemaakt in de titelrol van Verdi's La Traviata, wat bij de centrale partij uit deze opera gelijk staat met een première. Wordt die rol van Violetta goed neergezet, dan doen alle andere rollen en de enscenering er

[p. 457]

niet meer toe. Het omgekeerde geldt ook. Wanneer Roberta Alexander grote moeite heeft met de ligging van de grote scène uit het eerste bedrijf, haar stem dikwijls onzeker plaatst en de dramatiek van de laatste acte niet geloofwaardig maakt, dan is niet alleen haar debuut prematuur, maar heeft deze reeks opvoeringen geen zin, hoe fraai ze deze rol ook visueel gestalte geeft.

Twijfel of het nog ooit goed komt, is de eerste gedachte na zo'n operaseizoen. Toch moet over een jaar de nieuwe tempel voor dans en muziektheater aan het Amsterdamse Waterlooplein in gebruik worden genomen. De toneeltoren heeft al bijna het hoogste punt bereikt. De toekomstige bespelers krijgen ‘dure’ verplichtingen opgelegd. Een handvol mislukte produkties zal aanleiding zijn om alle redelijke en onredelijke argumenten tegen de ‘Stopera’ nog eens bij elkaar te vegen, en zal steeds blijven meespelen bij het opzetten van nieuwe activiteiten en het aantrekken van een breed publiek.

Een weg terug is er niet meer, en dat maakt de koers voor de toekomst soms gemakkelijker. Er moet binnenkort bij de Nederlandse Operastichting een nieuwe intendant worden benoemd, als opvolger voor Hans de Roo die in september 1986 zijn functie neerlegt. Edo de Waard, al aangesteld als toekomstige chefdirigent bij dit gezelschap, geldt als de meest serieuze kandidaat.

Hij lijkt ambitieus en bekwaam genoeg voor het enthousiast accepteren van die multi-functionele uitdaging. Zijn artistieke bagage heeft bovendien voldoende gewicht om met gezag ongebruikelijke paden te kunnen inslaan. Zijn internationale faam is snel gestegen. Hij geldt als een Wagner-vertolker van grote klasse en de in 1976 onder zijn leiding uitgevoerde Rosenkavalier van Richard Strauss glanst nog steeds als een parel in de geschiedenis van de Nederlandse Operastichting. Elisabeth Schwarzkopf is er zelfs een keer voor naar Amsterdam gekomen.

Het kan overigens geen kwaad wanneer er op voorhand ook wat inspiratie wordt opgedaan bij de Brusselse Opera, waarmee de Nederlandse Operastichting de komende jaren toch al een aantal samenwerkingsprojecten aangaat. De gunst der muzen is niet ongevoelig gebleken voor de op het Muntplein gedemonstreerde inzet. Onder de onconventioneel geanimeerde leiding van de nieuwe directeur Gerard Mortier, beloont het daar steeds als een waar ensemble opererende zangersteam zichzelf, én het publiek, met een niet aflatende reeks successen van grote allure. Menige Nederlandse operaliefhebber reist hiervoor opgetogen naar het zuiden af. Vooral de traditionele matinees op zondag zijn een geliefd trefpunt.

In eigen land kan het gestage succes van de vele kleinschalige originele initiatieven misschien het publiek ook ontvankelijker hebben gemaakt voor goed uitgewerkte plannen in een groter verband. De ‘Waterlooplein-Opera’ zou er met een avontuurlijke koers zijn voordeel mee kunnen doen. Er blijft immers altijd hoop in de kunst.

Jan Baart / Heemskerk