Ons Erfdeel. Jaargang 27

Een taalcursus Nederlands voor buitenlanders.

Wie Nederlands aan buitenlanders doceert, zal weten dat enkele didactische uitgangspunten in hoge mate het succes van zijn onderwijs bepalen. Bij het samenstellen van de zo juist verschenen leergang Nederlands, taalcursus voor buitenlanders hebben we dan ook terdege rekening gehouden met deze beginselen, die we in het nu volgende kort zullen toelichten.

1. Een veelzijdige cursus is beter dan een eenzijdige.

Het valt niet goed uit te maken wat de beste ‘methode’ is bij het onderwijs van een vreemde taal: zowel inductieve als deductieve, audiolinguale als visuele leergangen bieden onder bepaalde omstandigheden bepaalde voordelen. Uit de talloze onderzoekingen is niet gebleken dat de ene aanpak per se beter zou zijn dan de andere. Immers, teveel andere factoren, zoals leeftijd, attitude, motivatie of omgeving, beïnvloeden het taalverwervingsproces. Wel staat vast dat docenten en studenten bij de keuze van een cursus er zeer uiteenlopende voorkeuren op na houden. Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Men mag daarom eisen dat een taalcursus een veelzijdig karakter bezit. Wie de doeltaal zonder tussenkomst van zijn moedertaal wenst te leren, voor zover dat kan, moet daartoe de gelegenheid krijgen. Wie echter alleen maar met behulp van tweetalige woordenlijsten het karwei denkt te klaren, dient op zijn beurt over de mogelijkheid te beschikken ‘woordjes te leren’. Dogma's zijn uit de boze, zeker als men in groepsverband werkt.

Hoe kunnen binnen een cursus zulke tegenstrijdige wensen met elkaar verzoend worden? We hebben er de volgende oplossing op gevonden. De cursus, bestaande uit twee delen van elk twintig hoofdstukken, hebben we van a tot z in de, Nederlandse, doeltaal geschreven. Elk hoofdstuk bevat een lijst van nieuwe woorden en uitdrukkingen met de nodige speelruimte om ze, indien gewenst, in de eigen taal te vertalen. De een zal deze lijsten gebruiken om een eigen woordenboek op te bouwen, de ander raadpleegt ze hoogstens om na te kijken op welke bladzijde en in welke context het gezochte woord voorkomt. In beide gevallen blijft evenwel de vraag onbeantwoord hoe een buitenlander Nederlandse teksten leert begrijpen zonder op zijn eigen taal terug te vallen.

Daarvoor bestaat de volgende strategie. Naast de hoofdtekst, die in het Nederlands gesteld is, bevinden zich in de marge de nodige verklaringen: tekeningen, omschrijvingen, synoniemen, antoniemen en diverse verwijzingen maken de afzonderlijke tekstelementen duidelijk. Bovendien biedt de context aanzienlijk steun bij de interpretatie van details. Op deze wijze leert de buitenlander op eigen kracht de teksten begrijpen; dat motiveert. Met het oog op deze wijze van studeren bevat hoofdstuk 1 o.a. landkaarten van Nederland, België en Luxemburg. De betekenis van het woordje en wordt in de marge verklaard met ‘+’, en het teken ‘=’ maakt duidelijk wat is en zijn betekenen. Zulke rebusachtige toelichtingen stellen de student meteen in staat zinnen te begrijpen als Nederland is een land of Nederland en België zijn landen. Het zal hem evenmin moeite kosten zowel... als... juist te interpreteren met behulp van de marginale uitleg en...en... We beginnen er dus mee de receptieve vaardigheden van de student te trainen maar dit betekent niet dat ze daarom de prioriteit verdienen. Daarover straks meer.

Ook voor de behandeling van de grammatica geldt het principe dat veelzijdigheid de voorkeur heeft. Vanaf de eerste bladzijde leest de student volledige Nederlandse zinnen. Hij maakt zo al doende kennis met de spraakkunst van het Nederlands. In de marge worden opmerkelijke grammaticale verschijnselen kort toegelicht, alweer in het Nederlands. Aan het eind van elk hoofdstuk bespreken we systematisch een deel van de Nederlandse spraakkunst. Degene die op een intuïtieve wijze de grammaticale regels van het Nederlands onder de knie wil krijgen kan er dus mee volstaan de hoofdtekst en de aantekeningen in de marge goed te bestuderen. Wie echter expliciete regels wil leren kan terecht in de afdeling Nederlandse spraakkunst. Overigens bevat het tweede deel van de cursus een compact overzicht van de Nederlandse grammatica. Het dient letterlijk als naslagwerk en tevens biedt het de mogelijkheid de bestudeerde stof te repeteren.

2. Een passende context is beter dan een neutrale.

Taal is aangelegd op communicatie in een context, in het onderhavige geval de context van het Nederlandse taalgebied. Het spreekt daarom vanzelf dat we in onze cursus steeds weer historische, culturele en sociale aspecten van de Nederlandse en Belgische samenleving aan de orde stellen. Niemand zal bestrijden dat het taalgebruik van de bewoners der Lage Landen mede bepaald werd door Humanisme, Renaissance en Hervorming, door eenheid en onderlinge verdeeldheid, door handel, zeevaart en kolonialisme, door industrialisatie, economische groei en crisis, en niet in de laatste plaats door de noodlottige gebeurtenissen van twee wereldoorlogen. Voor een buitenlander die Nederlands leert, betekent het daarom een niet te onderschatten voordeel als hij al spoedig kennis maakt met dergelijke dominante factoren van de

[p. 300]

Nederlandstalige cultuur. We hebben in onze teksten dan ook aandacht besteed aan zulke uiteenlopende onderwerpen als Erasmus, Anne Frank, Vondel, het omroepbestel en werkloosheid, om maar een greep uit de inhoud te doen. Aan de andere kant krijgen de studenten uitvoerige informaties over het leven van alle dag.

Het lijkt van belang in een taalcursus de meest frequente woorden van de doeltaal te verwerken. Om dat te bereiken hebben we de taxonomische beginselen van de examens Certificaat Nederlands als vreemde taal als uitgangspunt gekozen. In twee opzichten moesten de lijsten van ‘het’ certificaat worden aangepast. In de eerste plaats bleek het soms nodig minder frequente woorden op te nemen die voor de boven genoemde onderwerpen onontbeerlijk waren. Aangezien in vrijwel alle hoofdstukken afdelingen met Nederlandse spraakkunst voorkomen, moesten in de tweede plaats de woordenlijsten worden aangevuld met diverse grammaticale termen.

3. Vier vaardigheden trainen is beter dan minder.

Als er van de doeltaal een geschreven vorm bestaat, en dat geldt voor relatief weinig talen, dan verdient het de voorkeur alle vier vaardigheden (luisteren, spreken, lezen en schrijven) te doceren, immers het een gaat nauwelijks zonder het ander. Ook hier geldt dat de individuele behoeften de doorslag dienen te geven. Onze cursus biedt de buitenlander de kans alle vier vaardigheden te leren beheersen maar het staat hem vrij aan de ene meer tijd te besteden dan aan de andere, hij kan zelfs een of meer vaardigheden verwaarlozen.

Gezien de opzet van de cursus, wordt in eerste instantie de leesvaardigheid getraind. Pas als de student de hoofdtekst goed heeft begrepen, krijgt hij gelegenheid om te schrijven, luisteren en spreken.

De schriftelijke oefeningen, die op de hoofdtekst volgen, omvatten vier typen: (a) in een bestaande tekst ontbrekende letters, uitgangen e.d. invullen; (b) in een bestaande tekst ontbrekende woorden invullen; (c) vragen over de hoofdtekst beantwoorden; (d) woorden en uitdrukkingen in de moedertaal vertalen. In de laatste zeventien hoofdstukken bestaan de oefeningen van het type (c) uit opdrachten om zelfstandig teksten op te stellen.

Bij elk hoofdstuk van de cursus hoort een serie mondelinge oefeningen. Zij bieden o.a. gelegenheid de luistervaardigheid te trainen. Het tweede deel van onze cursus bevat bovendien een aantal multiple-choice opdrachten bestemd om de luistervaardigheid van de studenten te bevorderen.

Voor het intensief trainen van de spreekvaardigheid hebben we bij elk hoofdstuk reeksen mondelinge oefeningen ontworpen. De opgaven van deze geprogrammeerde opdrachten staan steeds op een rechter bladzijde, de correcte antwoorden op de volgende, linker pagina. Ook deze oefeningen kan men volgens eigen behoefte doorwerken: indivdiueel, met de bijbehorende cassettes, met een docent en/of in groepsverband, al dan niet in een talenpracticum.

In de loop der jaren hebben de zogenoemde structuuroefeningen het nogal moeten ontgelden. Bij dit soort oefenprocedures is sprake van een opdracht (stimulus 1), een reactie van de student (reactie 1), een correcte herhaling van de docent (stimulus 2) en een herhaling door de student (reactie 2). Dergelijke oefeningen zouden volgens sommige critici tot verveling leiden en geen inzicht geven in de structuren van de doeltaal; bovendien zou de stap naar spontane communicatie te groot zijn. Om aan zulke bezwaren tegemoet te komen hebben wij het karakter van dit type oefeningen voor onze cursus ingrijpend gewijzigd. Onderling sterk verschillende opdrachten dwingen de student op inventieve, creatieve wijze gebruik te maken van de kennis die hij op een gegeven moment van de doeltaal bezit. In een volgende fase dient hij niet alleen zelfstandig vragen te beantwoorden maar ook voorwerpen, situaties, gebeurtenissen e.d. te beschrijven; dit zijn de laatste stappen in de richting van spontane communicatie.

Hier volgen ter illustratie enkele opdrachten uit onze cursus (in ons boek staan de antwoorden steeds op de volgende linker bladzijde) (zie tabel).

In totaal bereiden een twintigtal van dergelijke gevarieerde oefeningen de student voor op algemene vragen over de tekst van het bestudeerde hoofdstuk. Al naar gelang het onderwerp krijgt men de opdracht iets over Rembrandt, het maken van polders

[p. 301]

of Anne Frank te vertellen. Dit type opdrachten kan ook worden gebruikt als uitgangspunt voor een discussie in de groep; daarmee is een van de wezenlijkste doelstellingen bereikt: spontane communicatie in de doeltaal.

4. Beter een groot dan een klein aantal tekstsoorten.

Het gebruik van taal is niet alleen gebonden aan een context maar ook aan een tekstsoort. Het leek ons daarom van het grootste belang dat buitenlanders die Nederlands leren, kennis maken met zoveel mogelijk verschillende soorten teksten. In ieder hoofdstuk van het tweede deel leert men dan ook een nieuw type tekst kennen: een cursiefje, een huwelijksadvertentie, een prospectus, diverse brieven enz. Waar nodig bespreken we kort de essentiële kenmerken van de tekst in casu. De oefeningen van het type (c) stellen de student in staat zelf teksten van hetzelfde type in de doeltaal te schrijven.

Samenvattend kunnen we stellen dat we gestreefd hebben naar een veelzijdige, rijk gevarieerde cursus Nederlands voor buitenlanders teneinde zoveel mogelijk aan de individuele behoeften van de gebruikers tegemoet te komen. In eerste instantie is onze leergang bestemd voor studenten Nederlands in het buitenland. Verschillende versies van de cursus hebben we gedurende een tiental semesters getest aan de Universität Zürich. We denken dat het weinig of geen invloed heeft of de studenten nu Duits, Frans (studenten uit het westen van Zwitserland), Italiaans (studenten uit Tessin) of Engels (studenten uit andere landen) als uitgangstaal hadden. Deze indruk wordt bevestigd door de resultaten die de studenten uit Zürich de laatste jaren wisten te behalen bij de examens Certificaat Nederlands als vreemde taal. Vermoedelijk is dat enerzijds te danken aan het veelzijdige karakter van het boek. Anderzijds moet men bedenken dat we alle vragen en de meeste antwoorden van de geprogrammeerde mondelinge oefeningen op cassettes hebben opgenomen. Dat betekent dat die studenten die meer moeite met de doeltaal van hun keuze hebben dan hun collega's, individueel, buiten de colleges om, de behandelde stof kunnen repeteren. Overigens heeft de praktijk uitgewezen dat scholieren uit de hogere klassen van het middelbare onderwijs eveneens met de cursus goed uit de voeten kunnen.

We besluiten met enkele zakelijke inlichtingen. Nederlands, taalcursus voor buitenlanders bestaat uit twee delen van elk twintig hoofdstukken. Het totaal aantal bladzijden bedraagt 470: prijs voor beide delen samen: f 60, - (docentenexemplaar gratis bij bestelling van tenminste tien exemplaren). Uitgever: Huis aan de Drie Grachten, Amsterdam.

Jelie Stegeman / Zürich