Ons Erfdeel. Jaargang 14

Geschiedenis van de klokkengietkunst in de Lage Landen.

‘Het boek van André Lehr heeft ongetwijfeld een grote betekenis. Het is wat men kan noemen zonder enige vorm van twijfel een standaardwerk. Ik bedoel daarmee het volgende: er bestonden tot dusver een hele reeks goede en interessante werken over de geschiedenis van de klokkengietkunst in alle talen, biezonder ook in het Nederlands; en toch was geen enkel van die werken volledig. Met het boek van André Lehr werd die lacune grondig opgevuld. Hij heeft de ganse geschiedenis van de klokkengietkunst van de oudheid tot op vandaag de dag geschreven zoals het hoort. En trouwens op een deskundige manier op de allereerste plaats, en op een vlotte en aangename manier, zodanig dat iedereen er wat aan heeft, zelfs iemand die niet veel van de klokken of de beiaard afweet.’ Met die lovende woorden stelde dr. Emiel Willekens, stadsbibliotekaris te Antwerpen, tijdens een receptie op de vooravond van de Belaard-Zomeravondkoncerten te Antwerpen, de nieuwste uitgave voor in de reeks ‘Kultuurgeschiedenis der Lage Landen’: Van paardebel tot speelklok, geschreven door de Nederlandse kampanoloog André Lehr (Uitgave: Europese Biblioteek, Zaltbommel, 1971).

Wie achteraan in het voornoemde boek de bibliografie met door de auteur geraadpleegde werken inkijkt, staat erover verbaasd dat reeds zoveel over de beiaard en de beiaardkunst werd gepubliceerd:

Over de zandklok wordt een dun laagje was aangebracht.

De klokkengieterij volgens de Franse encyklopedisten (1767).

veertien bladzijden met meer dan vijfhonderd boekuitgaven en tijdschriftenartikels. In die indrukwekkende galerij geschriften neemt het werk van André Lehr zonder enige twijfel een unieke plaats in. Voor de allereerste maal wordt hier de volledige geschiedenis van de beiaard en de klokkengietkunst in de Nederlanden beschreven.

Van het begin van de middeleeuwen, toen de luidklok in de Lage Landen vanuit het Frankische rijk werd binnengebracht, tot de overrompelende ontwikkeling van de klokkengietkunst en de beiaardpraktijk na de Tweede Wereldoorlog, vooral in Nederland, volgt de auteur de evolutie op de voet. Geen enkel belangrijk feit of historische gebeurtenis is aan zijn speurdersoog ontsnapt: de unieke beschrijving van de middeleeuwse monnik-klokkengieter Theophilus, het gebruik en de betekenis van de zgn. banklok, de stormklok en de tiendklok in de middeleeuwse gemeenschap, het invoeren van het beiaardspel in de vijftiende eeuw, geïnspireerd op Islamitische kunstuurwerken en Chinese klokkenspelen, de hoge bloei van de beiaardkunst in de Nederlanden tijdens de gouden eeuw, de negentiende-eeuwse vervalperiode, de Vlaamse heropleving onder impuls van Jef Denijn, de Duitse klokkenroof tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ziedaar slechts enkele belangrijke fazen uit de geschiedenis en het gebruik van klokken en beiaarden in de Nederlanden. Die en nog zovele andere belangrijke feiten worden uitvoerig besproken en wetenschappelijk toegelicht. In de eerste hoofdstukken zoekt de auteur naar de oorsprong van de klok met klepel in het Nabije Oosten en van de klok zonder klepel in China.

Het boek van André Lehr biedt nog veel meer dan een historische studie. Zeer gedetailleerd handelt de schrijver nog over het vervaardigen van klokken, het smelten van het brons, het verkrijgen van de precieze toon en de techniek van het plaatsen. Met de uitvoerige beschrijving van het veelvuldig en verschillend gebruik van het klokkenluiden vooral in de vroegere eeuwen werpt hij meteen het licht op het leven en de gewoonten van onze voorouders. Terzelfder tijd wil dit boek een pleidooi zijn om de beiaard ook als volwaardig instrument te doen herkennen, een instrument dat allesbehalve vals ‘moet’ klinken.

Van de eerste tot de laatste bladzijde wordt de lezer verrast door de rijkdom aan dokumentatie die in het boek verwerkt ligt. Tal van betrouwbare anekdoten en vooral een overvloed aan historisch materiaal maken de inhoud des te boeiender. Een honderdtal afbeeldingen en tekeningen en een volledig beeldverhaal over de verschillende stadia in het vervaardigen van een klok verduidelijken de stof.

Als geen ander is André Lehr erin geslaagd met dit standaardwerk een wetenschappelijk gefundeerde studie over de klokkengietkunst in de Nederlanden op te bouwen, die buitendien voor oningewijden in het vak van de eerste tot de laatste letter leesbaar, meeslepend en zelfs fascinerend blijft.

Hugo Heughebaert.