Ons Erfdeel. Jaargang 14

Objektkunst - Kunstobjekt.

In het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel, in het Museum Boymans-Van Beuningen te Rotterdam en daarna te Berlijn, Milaan, Bazel en tenslotte in Parijs wordt dit jaar een tentoonstelling gehouden die bijzonder belangwekkend is vooral vanuit informatief en edukatief oogpunt. Metamorfose van het objekt was de titel, ‘kunst en antikunst 1910-1970’ de ondertitel, die eigenlijk haast meer zei. Er is in de moderne kunstkritiek al heel wat geschreven en gepraat over het objekt en het ding. En het is bijzonder leerrijk vanaf een stilleven van Cézanne, de fameuze stoel van Van Gogh, de even bekende stierekop van Picasso, de kranten en gitaren in kubistische kollages, de pijp van Magritte, de vele voorwerpen in de combine paintings van Rauschenberg een geschiedenis te schrijven van de evolutie die het voorwerp zowel in de artistieke weergave als in fysische wezenheid in de kunst doorgemaakt heeft. Zo'n geschiedenis gaat alle kanten uit en dit maakte dan ook deze tentoonstelling, die wij te Brussl zagen starten, zo boeiend. Uitvoerig werd hier gewezen op het fenomeen van het ding in het kubisme, de eerste keer wellicht dat doodgewone voorwerpen: kranten, dobbelstenen, flessen, pijpen, bokalen levensgroot en duidelijk in de kunst werden geïntroduceerd. Het fenomeen hangt vanzelfsprekend samen met een stuk beschavingsgeschiedenis. We zien dat trouwens gelijklopend in de letterkunde verschijnen, in het toneel en de muziek, in alle artistieke ekspressies die door het inschakelen van het voorwerp een meer gedepouilleerd karakter kregen. Bij het futurisme en de ‘pittura metafisica’ krijgt het voorwerp weer een andere betekenis, is het drager van een idee veelal. Bij Dada dient het voorwerp veeleer om verbanden uit elkaar te rukken en bij het surrealisme wordt het voorwerp eigenlijk een wezenskenmerk van de stijlrichting zelf; hier wordt het voorwerp ingeschakeld in een verband waarin het normalerwijze niet past; het voorwerp determineert het surrealisme en maakt trouwens ook dat deze kunsttendens voor buitenissige uit-

[p. 130]

leg vatbaar wordt. Door de inschakeling van het objekt wordt het surrealisme. Wordt het ook literair. En tenslotte bekleedt het voorwerp in de hedendaagse kunst een heel vooraanstaande plaats. Het voorwerp in de assemblagekunst, in het environment, de pop-art en het nieuw-realisme is eigenlijk het kunstwerk zelf. Neem het weg en ook het kunstwerk is weg, althans zeer vaak; de vleesetalages van Oldenburg, het sikkeltje van Jim Dine, de Campbell-soepblikken van Andy Warhol, het ‘karretje om de lucht te vervoeren’ van Roger Raveel. Het voorwerp is eigenlijk uit de kunst, altans uit het doek of uit de ruimtelijke kompositie losgekomen, staat vrij en los. De kunstenaar heeft het echter ook uit het normaal verband weggenomen. Hij schakelt de voorwerpen in en soms interpreteert hij ze. Nog vaker repeteert hij ze, knipt ze uit, geeft er fragmenten en closeups van, zoveel keer Marilyn Monroe of een elektrische stoel. Het voorwerp heeft in deze jongste kunsttendensen altans een nieuwe dimensie gekregen en vanzelfsprekend ook een nieuwe funktie. Schoonheid opwekken? De beschouwer ontroeren? Of schokken? Allemaal tegelijk zo veronderstellen wij; de kunstenaar moet alleen maar meer het idee hebben, de kritici en de kunstbeschouwers moeten het ding geworden idee van de artiest kunst vinden. De kunstenaar profeet, ziener, getuige. ‘Metamorfose van het objekt’ is een verhelderende verkenning van zestig jaar objektbenadering in de beeldende kunst. Men zou nog veel vroeger kunnen beginnen. Maar intussen is met deze tentoonstelling die in zes Weseuropese landen getoond wordt een boeiend en nieuw uitzicht van een benaderingswijze van de kunstgeschiedenis ontsloten.

Fernand Bonneure