Armor + Breton News.
Meer dan een eeuw geleden heette het in Vlaanderen: De taal is gans het volk. Uit pure noodzaak herhalen de Bretoenen nu nog altijd: Hep Brezoneg Breiz ebed, zonder Bretoens geen Bretanje!
Hoe noodzakelijk het voor hen nog is die niet helemaal juiste slogan te blijven hanteren bewijst een magazine als Armor. Het is een maandblad dat zichzelf ‘le magazine de la Bretagne’ noemt en dat zijn regionalistische overtuiging resoluut belijdt... in het Frans, met slechts hier en daar een titel of oproep in het Bretoens. Het kan naar de inhoud min of meer vergeleken worden met Ons Erfdeel of met het Serra d'Or der Katalanen, maar het grote verschil is dat die beide tijdschriften respektievelijk in het Nederlands en het Katalaans leefbaar zijn. Armor moet in het Frans verschijnen wil het zijn publiek bereiken.
In het novembernummer van 1970 las ik bovendien een zinnetje dat duidelijke taal spreekt. Het komt voor in een overzicht van de Bretoense hit-parade van dat ogenblik en zegt letterlijk: Gilles Servat heeft de moed opgebracht deel te nemen aan de uitzending ‘Podium 70’ met een lied in het Bretoens. Alle kommentaar overbodig.
Armor vind ik overigens nog in andere artikels revelerend. Er zijn een paar bijdragen opgenomen met politieke inslag, waarin de regionalisatie van Frankrijk centraal staat, maar die ik uiteraard moeilijk op hun realisme kan beoordelen omdat ik terzake onbevoegd ben. Wel heb ik met belangstelling de stukken gelezen over de universiteiten in Bretanje en over de nieuwe vorm van landbouwkoöperatieven, stukken die erop wijzen dat Armor vertrekt van het echte leven en de reële mogelijkheden van Bretanje. Het is daardoor een maandblad dat ook voor niet-Bretoenen met regionalistische belangstelling zeer interessant is.
Even wil ik nog wijzen op een paar opvallende pagina's. In de reeds vermelde aflevering van november 1970 staat op bladzijde 20 een kaart van Frankrijk afgedrukt, getekend niet volgens de werkelijke afstand in kilometers, maar volgens de tijd die nodig is om de afstand tussen twee steden met de wagen af te leggen. Ik verzeker de lezer dat er een zonderling Frankrijk te voorschijn komt, waarin Marseille heel wat dichter bij Parijs ligt dan Brest en Perpignan. Zeer leerrijk.
Ik kan ook niet nalaten een feitje te citeren dat het onvoorstelbaar partikularisme van de Bretoenen illustreert: in elke aflevering zijn netjes naast elkaar twee inhoudstafels opgenomen, een eerste die er uitziet als elke inhoudstafel in elk tijdschrift, maar daarnaast een tweede die dezelfde inhoud aanduidt per Bretoens departement. En om eerlijk te zijn: het blad is uitgegeven te Saint-Brieuc, Côtes-du-Nord, en lijkt me inderdaad meest nieuws te geven uit... Côtes-du-Nord.
Is Armor een blad dat, midden in de problemen van Bretanje staande, spijt alle gespuide kritiek loyaal blijft tegenover Frankrijk, dan is Breton News duidelijk een periodiek dat uitgegeven wordt door een balling, een man die de Afrikaners met een raak woord een ‘bittereinder’ zouden noemen.
Breton News is een gestencild blad dat, naar het woord van zijn uitgever Alan Heussaff, ernaar streeft een kwartaalblad te zijn, maar altijd opnieuw de neiging vertoont vertraging op te lopen. Het wordt in Dublin in het Engels uitgegeven en is een soort persoverzicht, met uittreksels uit Bretoense bladen, recensies van Bretoense boeken en kommunikees van Bretoense verenigingen. De toon is radikaal, een tikje opgewonden. Het blad leest een beetje moeilijk omdat er zoveel gezegd wordt in zo weinig pagina's, maar het is onmisbaar voor wie over Bretanje wil ingelicht zijn, ook en vooral op een niet-officiële manier. Het is daarbij niet de schuld van Alan Heussaff dat zijn blad een echte grieventrommel is.
Jan Deloof
Armor, 10, rue Vicairie, 22-St.-Brieuc, Frankrijk. Jaarab. 40 FF. Breton News, 9 Br. Cnoc. Sion, Dromchonnrach, Baile Atha Cliath 9, lerland. Jaarab. sh. 10/-.
Auteursrechtelijk beschermd