Ons Erfdeel. Jaargang 14

Grundfragen der Ethnopolitik im 20. Jahrhundert.

Dit boek verscheen als zevende deel in de serie uitgaven van de Forschungsstelle für Nationalitäten- und Sprachenfragen, Marburg (voorheen Kiel), waarvan H. Kloss de leiding heeft. Voor H. Kloss behoren de taalbewegingen, die hij nauwgezet over de hele wereld volgt, tot de grote ontvoogdingsbewegingen van onze tijd. Daarvoor biedt hij een bijna verwarrende veelheid van internationale voorbeelden aan in zijn ‘Sociologie der talen’ (Sociologie als navorsingsprincipe), naast 26 pagina's literatuuropgave (p. 581-606), een daarop aansluitend register (tot p. 620) en de afkortingen die het werk afronden (p. 624).

Alleen de ‘Inhalt’ bevat al 11 pagina's, waarvoor Kloss overzichtelijk zijn hoofdindeling opgeeft:

A. Nationalisme als ontvoogdinsbeweging van de taalnaties en taalnationaliteiten.

B. De huidige staten van de wereld en hun verhouding tot de taal.

C. Systeem der etnische rechten.

D. Het recht op zelfbehoud.

E. Afbakening der nationaliteiten en het recht van de immigrant.

F. Vorderend taalrecht buiten of tegen de wil van de gevorderde taalgroep.

G. Uit de historie van het nationaliteitenrecht tot 1945.

H. Uit de historie van het nationaliteitenrecht sedert 1946.

I. Het nationaliteitenrecht van India.

J. De wereld der kommunistische staten.

K. Over het zelfbeschikkingsrecht.

L. De stand en de toekomst van de etnische rechten, inzonderheid van het nationaliteitenrecht.

Bovendien is er naast het korte voorwoord nog het hoofdstuk ‘Nachträge’ (p. 573-580), dat met gebruikmaking van talrijke ondertitels een allesomvattend systeem vormt, waaraan zo goed als niets ontsnapt dat op de wijde wereld te maken heeft met talen en hun bestaansmogelijkheden en -rechten. Een beperking tot enkele belangrijke tema's is hier daarom geboden.

Zo komt het trefwoord ‘Belgien/Belgier’ (de ‘Flamen’ komen apart voor) ruim dertigmaal in de lijst voor, om maar één voorbeeld te noemen. Ook hier vernemen we veel nieuwe of in vergetelheid geraakte feiten. Zo staat op p. 56/57 te lezen dat Eupen-Malmedy in 1926 bijna opnieuw Duits werd. Het daar niet konsekwent toegepast beginsel van de taalterritorialiteit ten nadele van het Duits noemt Kloss (p. 233) diskriminerend en immoreel, en op een andere plaats (p. 371) wordt de verslechtering van de toestand voor de Duitse taalgroep nader ontleed. De volgende zin duidt de ‘verbrusselsing’ van die streek aan: ‘Aan de Franstalige lagere scholen van het Duitse taalgebied wordt het opnemen van Duitstalige leerlingen stilzwijgend toegestaan’.

De behandeling van de Belgische Oostkantons alleen

[p. 188]

zou hier te ver leiden. Er is echter een parallel te trekken met het Russisch, dat in de Sowjet-Unie ten koste van de andere nationaliteitentalen als de steunbehoevende taal verschijnt en bij verplaatsing van Russischsprekenden tegen assimilatie beschut wordt, - ondanks het anders niet onverdraagzame taalrecht bij de Sowjets. Maar op dat terrein is alles zeer relatief, en het principe van de gelijkwaardigheid van alle talen wordt in de praktijk zelden bereikt.

Kloss gaat daarbij geen enkel probleem uit de weg, peilt het integendeel tot zijn diepste grond. Hij toont ook de bonte rij van de oplossingen tot heden, het grootmoedige Finland tegenover zijn Zweedstaligen, de positieve Deense, Engelse, Nederlandse, oud-Oostenrijkse en ook Zuidafrikaanse taalpolitiek, tegenover de taalrechterlijke ‘wildernissen’ als Frankrijk en de Iberische landen, tot in hun overzeese gebieden toe. Hem treft de bijzondere verhouding van de frankofoon tot zijn taal als de enig-mogelijke kultuurtaal, met de overeenkomstige meerderwaardigheidsgevoelens en missioneringszucht, zelfs tegenover zeer verwante Romaanse talen.

Kloss houdt de geforceerde assimileringspolitiek en het verregaand ignoreren van de moedertaal als schooltaal voor schadelijk, vooral bij de massa. Het definitief uitsterven van een zelfstandige taal noemt hij een verarming van de mensheid, zoals de uitroeiing van een dierensoort een verlies is voor de natuur. Het kollegialiteitsbeginsel van gelijkberechtigde officiële talen lijkt hem een voorbeeldige oplossing, zoals in de E.E.G. met haar Duits (ruim 90 miljoen Europeanen, niet 70, blz. 77), Frans, Italiaans en Nederlands.

Nog veel meer is er te zeggen of te schrijven, maar Kloss geeft een overweldigende hoeveelheid stof. Laten we ons daarom beperken tot de zin van de flap: ‘hiermee bezitten we het eerste handboek ter wereld dat op veel omvattende wijze onderricht over de problemen van de taalgemeenschappen en de taalpolitiek in onze tijd. Dit nieuwe boek van Heinz Kloss zal bijdragen tot de verdere morele en politieke doorbraak van de idee der menselijke waarde, met alle onbetwistbare en onvervreemdbare rechten vandien’.

Hopelijk! De waarde en de waardigheid van de mens ontstond en ontstaat in het woord. Goed. Wie zich vergrijpt aan de taal (van de andere) ontziet ook de mens niet meer! Wie in de hem periferisch lijkende tematiek van Kloss misschien de centrale problemen van de mensheid tot nu toe niet vermoedde, zal het moeten leren inzien: zelfs de verwoestende wereldoorlogen met hun brutale wijziging van de staat- en volkenkundige kaart van Europa vonden bepaald niet hun geringste oorzaak in dergelijke onopgeloste minderheidsvraagstukken.

Dit basiswerk van Kloss zou opnieuw verplichte lektuur moeten zijn voor alle geïnteresseerden, vooral de ‘ambtshalve geïnteresseerden’. De schrijver wijst hen het doel dat ook prof. Weisgerber uit Bonn beoogt waar hij zegt: ‘Zonder taalvrede geen vrede onder de volkeren!’

Josef Kempen

Grundfragen der Ethnopolitik im 20. Jahrhundert. Die Sprachgemeinschaften zwischen Recht und Gewalt, von Dr. Heinz Kloss. W. Braumüller Universitätsbuchhandlung Wien-Stuttgart - Verlag Wissenschaftliches Archiv Bad Godesberg - 1969.