Ons Erfdeel. Jaargang 14

vlaamse beweging

Huistaal = Schooltaal.

Taalverklaring van het gezinshoofd te Brussel.

‘Ik aarzel niet af te raden kinderen naar een school te sturen met andere voertaal dan de huistaal. Dit kan onvermijdelijke gevolgen bijbrengen, niet alleen wat de taalbeheersing betreft, maar vooral op de denkwijze. De wijze van denken wordt gelijktijdig met het aanleren van de taal verworven. Hetzelfde kan worden gezegd van een te vroeg onderricht in de tweede taal. Dit brengt een aantal onevenwichtigen bij. Toch is dit een opvoedkundige raad, geen wettelijke verplichting. Wat stoort is dat men een onderwijstaal oplegt.’

(Uit: Het Pennoen - januari 1971 ‘Al pratend met senator André Lagasse’ blz. 6-8).

De eerste wettelijke bepaling over de huistaal als voertaal ontmoeten wij in de Wet op de leerplicht (Wet Poullet) van 19 mei 1914 (Artikel 15). Bij dit Artikel werd reeds de taal-

[p. 168]

verklaring verlangd! Dit Artikel 15 luidt:

‘In al de gemeentelijke, aangenomen of aanneembare scholen is de moedertaal der kinderen de voertaal in de onderscheidene graden van het onderwijs.

Tot het enigszins verzacht toepassen van bovengenoemde regel kan, volgens de behoeften der scholen, machtiging worden verleend te Brussel en in de voorsteden van Brussel, alsmede in de gemeenten op de taalgrens. Die verzachte toepassing mag niet ten gevolge hebben, dat het grondig aanleeren van de moedertaal geschaad wordt.

De ministerieele besluiten tot machtiging worden in het “Staatsblad” bekendgemaakt.

Het gezinshoofd verklaart welke de moedertaal of de gebruikelijke taal is. Acht het hoofd der school dat het kind niet bekwaam is om de lessen in de door het gezinshoofd aangewezen taal met vrucht bij te wonen, dan kan het gezinshoofd in beroep gaan bij het schooltoezicht.

Elk jaar brengt het schooltoezicht een bijzonder verslag uit over de toepassing van bovenstaande bepalingen.’

Dezelfde tekst werd onder artikel 20 opgenomen in de organieke wet op het lager onderwijs van 1921.

De bepaling omtrent een taalverklaring door het gezinshoofd onder de pedagogische verantwoordelijkheid van het schoolhoofd wordt dus opgelegd én in 1914 én opnieuw in 1921.

Deze wetten werden niet toegepast door de Brusselse gemeentebesturen ofschoon er toen nog een groot aantal Vlaamse klassen (luizenklassen) bestonden. Tijdens zijn Ministerschap heeft Kamiel Huysmans, vooral onder impuls van zijn medewerker, Julien Kuypers, getracht de Brusselse gemeentebesturen te dwingen door de rijkssubsidies in te houden in geval van sabotage. Kamiel Huysmans heeft de vlag moeten strijken.

Na de Borms-verkiezing van 1929 luidde het patriotisch parool: ‘Il faut que la Flandre se sente aimée’ (Jaspar). In het raam van deze mentaliteitsverandering kwam de taalwet op het onderwijs tot stand. De merkwaardigste parlementaire tussenkomst was deze van senator Pater Rutten. Pater Rutten liet zich op de volgende wijze uit over de vrijheid van het gezinshoofd:

‘Quelle est la situation actuelle?

Dans le premier district de l'agglomération il n'y a plus une seule classe flamande. Personne ne soutiendra cependant qu'il n'y ait plus dans le premier district des enfants dont la langue maternelle est le flamand. Dans le second district, 20 p.c. des classes sont flamandes. Or, qui contestera que dans des communes comme Neder-Over-Heembeek, Haren et Laeken, il y a au moins 50 p.c. d'élèves flamands?

J'entends déjà quelques uns de mes collègues me répliquer: Mais ce sont les parents qui dictent leur volonté et les autorités scolaires se sont inclinées devant leur préférence nettement manifestée.

C'est entendu, mais la question est de savoir si les autorités scolaires n'ont en matière d'engagement linguistique d'autre droit que celui d'entériner les désirs des parents. On a fait circuler récemment un papier où l'on invitait les habitants de l'agglomération bruxelloise à signer une déclaration revendiquant pour tous les pères de famille le droit absolu, sans la moindre restriction et sans aucun contrôle d'aucune sorte, de choisir la langue dans laquelle l'enseignement sera donné à ses enfants.

Avec M. Buls et M. Lepage, avec l'immense majorité des libéraux flamands d'aujourd'hui, avec tous les Flamands catholiques et socialistes, je réponds: ‘Non, le père de famille n'a pas le droit de faire de ses enfants ce qu'on a justement appelé des estropiés physiques, pas plus qu'il n'a le droit d'en faire des estropiés physiques. Et avec tous les pédagogues, sans distinction de parti, j'ajoute qu'il est absurde de vouloir enseigner à un enfant les premiers éléments des connaissances-humaines en se servant de mots qui n'éveillent dans son esprit aucune notion, dans son imagination aucune image, et dans sa mémoire aucun souvenir. La liberté du père de famille ne confère pas à celui-ci le droit de méconnaître l'intérêt évident de l'enfant, et M. Buls avait raison de prétendre qu'attribuer au père de famille le droit de fixer les programmes et les méthodes d'enseignement serait transformer nos écoles en tours de Babel.’

En verder:

‘Depuis, le régime que je dénonce n'a fait que croître et embellir, justifiant les protestations unanimes de tous les Flamands. Ceux-ci entendent que cela cesse, et qu'on mette fin à une méthode d'enseignement qui n'aboutit qu'à faire parler aux enfants du peuple bruxellois, ce jargon mi-flamand mi-français, qui nous a valu à l'étranger une réputation peu enviable.’

August Vermeylen (de vader van minister Piet Vermeylen) verklaarde:

‘Je ne vois pas qu'il se soit produit, ni en pays flamand, ni en pays wallon, des abus qui aient suscité quelque indignation dans le pays. Le régime s'est adapté assez facilement à la situation réelle.

Seulement, à Bruxelles, on continuait à donner un enseignement français à des petits Flamands. C'est ce que nous ne pouvons accepter. En somme, toute la loi que nous discutons n'a d'autre but que de changer le régime de Bruxelles et de savoir si Bruxelles va finalement se conformer à l'esprit de la loi: langue usuelle, langue de l'enseignement. C'est tout.

Mais si rien n'est changé, si Bruxelles peut continuer à donner l'enseignement comme il l'a fait jusqu'à présent, toute votre loi est un coup d'épée dans l'eau. Et les résultats seront infiniment plus graves, parce que nous allons nous trouver en face d'un espoir déçu. Je vous assure que, aussi longtemps que Bruxelles ne respectera pas la loi, la lutte continuera. Nous ne désarmerons jamais sur ce point-là: le droit complet et absolu pour les enfants parlant le français d'avoir un enseignement français et le droit complet et absolu pour les enfants parlant le flamand d'avoir un enseignement flamand.’

De wet van 14 juli 1932 gaf in zekere mate voldoening aan de Vlamingen. In het Nederlandse taalgebied zou de taal van alle onderwijs het Nederlands zijn, maar hiervoor werd de erfdienstbaarheid van de transmutatieklassen aanvaard.

Artikel 2 (voor het rijksonderwijs) bevestigd door Artikel 15, bepaalde:

‘De kinderen wier moedertaal of gebruikelijke taal niet de taal is van de streek, hebben het recht het onderwijs in hun moedertaal te ontvangen. Echter zullen de gemeenten en de besturen van aangenomen of aanneembare scholen oordeelen over de wezenlijkheid van die behoefte op taalgebied en over de gepastheid daaraan tegemoet te komen. De kinderen wier ouders de Belgische nationaliteit niet bezitten komen niet in aanmerking.’

In deze transmutatieklassen moest echter de streektaal grondig onderwezen worden, en wel zo dat de leerlingen het voortgezet onderwijs in de streektaal zouden kunnen volgen.

‘Van den tweeden lageren studiegraad af, zijn de kinderen die toegelaten zijn in de bij het tweede artikel voorziene klassen, er toe gehouden de taal van de streek aan

[p. 169]

te leeren, zoodanig dat zij, op het einde van den derden lageren graad, met vrucht kunnen volgen hetzij de leergangen van den vierden lageren graad, hetzij de leergangen van het vakonderwijs, hetzij de leergangen van het middelbaar onderwijs, die in de taal van de streek gegeven worden.’ (Artikel 4, bevestigd door Artikel 17 voor het rijksonderwijs).

Wat Brussel betreft, schrijft Artikel 5 het volgende voor:

‘In de scholen van de Brusselsche agglomeratie en van de tweetalige gemeenten op de taalgrens, is de onderwijstaal de moedertaal of de gebruikelijke taal van het kind.’ (Zelfde regeling bij Artikel 14 voor het rijksonderwijs).

Artikel 7 van de Wet (voor het rijksonderwijs bevestigd door Artikel 20) voorziet in een toezicht op de taalverklaring:

‘In geval van twijfel over de stiptheid der verklaring van het gezinshoofd wat betreft de moedertaal of de gebruikelijke taal van het kind, wordt er, in den loop van de eerste maand van het schooljaar, tot een onderzoek overgegaan door een jury bestaande uit twee leden van het toezicht en het schoolhoofd of den door hem aangewezen onderwijzer. Is de beslissing van de jury ontkennend, dan kunnen het schepencollege en het private schoolbestuur, evenals het betrokken gezinshoofd, daarvan in hooger beroep gaan bij den bevoegden Minister’.

De zgn. transmutatieklassen in het Vlaamse land bleven in feite Franse klassen. Dit was één van de motieven waarom senator E. Van Dieren, in naam van de Vlaams-nationale groep, de wet verwierp. Hij voorzag dat ze niet toegepast zou worden, omdat de sanktionering van de taalverklaring en het toezicht ontbraken.

‘... en ter gelegenheid van die opmerking denk ik enkele woorden te moeten antwoorden aan den achtbaren collega Tschoffen die gisteren onze stemming op voorhand heeft besproken. Hij heeft namelijk gezegd: “de Vlaamsche nationalisten zullen stemmen tegen de wet op de vervlaamsching van het lager onderwijs”. Inderdaad, mijne heeren, wij zullen tegen het geheel der wet stemmen ten minste indien zij niet zeer grondig wordt verbeterd door de ingediende amendementen. Men heeft ons ook verweten dat wij tegen de vervlaamsching der Gentsche hoogeschool hebben gestemd. Wij hebben niet gestemd tegen die vervlaamsching, wij hebben enkel gestemd tegen het ontwerp zoals dit hier uit den Senaat is gegaan omdat wij dit ontwerp beschouwden als belast met zware hypotheken.

Zoo ook stemmen wij heden tegen het ontwerp dat uitgaat van de regeering, maar wij stemmen niet tegen de vervlaamsching van het lager onderwijs.

Zulks doet uw vreugde oplaaien; u hebt mooi te lachen, mijn waarde collega's, maar tracht dan uw vreugde door u kiezers te doen deelen. Wij zullen het namelijk zien, indien de democratische vleugel van de rechterzijde het ontwerp van de regeering zonder grondige wijziging stemt, hoe zijne leden ter verantwoordiging zullen worden geroepen.’

De taalwetten van 1932 (bestuur en onderwijs) deden in Vlaanderen de ernstige hoop ontstaan op een grondige wijziging van de taaltoestanden. Vooral omdat Frans Van Cauwelaert, op het 14e Kongres van de Katolieke Vlaamse Landsbond plechtig verklaarde:

‘Overigens moogt gij gerust zijn dat de parlementairen die de vervlaamsingswetten hebben veroverd niet zullen dulden dat deze niet integraal zouden worden toegepast.’

De taalwet van 1932 werd evenzeer gesaboteerd door de Brusselse gemeentebesturen en door de opeenvolgende Ministers, als de vorige taalwetten.

Na de eerste mars op Brussel (1961) ontstond er opnieuw een ernstige beroering in het Vlaamse land, die geleid heeft tot de nu bestaande taalwetten van 1963. De Vlamingen bereikten dat de transmutatieklassen afgeschaft werden. Franstalig lager onderwijs kan in het Vlaamse land momenteel alleen verstrekt worden aan kinderen van Franstalige militairen en aan de kinderen van Franse professoren van de Université Catholique de Louvain. Wat deze laatste bepaling betreft valt het op dat de wet alleen betrekking heeft op de reeds bestaande afdelingen; er werden sedert 1963 nieuwe Franse afdelingen te Leuven opgericht. In dit opzicht weigert de regering de wet stipt toe te passen. Wat Brussel betreft, werd in de wet van 1963 opnieuw het principe ‘huistaal - moedertaal’ plechtig bevestigd evenals de gekontroleerde taalverklaring van het gezinshoofd. De wet van 1963 is duidelijker dan de vorige. In Artikel 17 lezen wij:

‘Ieder schoolhoofd is verantwoordelijk voor de inschrijving van een leerling in een bepaald taalstelsel, overeenkomstig de bepalingen van artikelen 5, 6 en 7 en van dit artikel. Telkens als de moedertaal of de gebruikelijke taal van het kind het taalstelsel van zijn onderricht bepaalt, mag het schoolhoofd slechts tot inschrijving in een bepaald stelsel overgaan na voorlegging:

a)	hetzij van een getuigschrift van het schoolhoofd van de inrichting die de leerling verlaat, waarbij wordt bevestigd dat deze al zijn vorige studiën in de taal van dit stelsel heeft gedaan;
b)	hetzij van een taalverklaring van het gezinshoofd, geviseerd door de taalinspectie telkens als deze de echtheid van die verklaring niet in twijfel trekt;
c)	hetzij van een beslissing van de commissie of van de in artikel 18 vermelde jury.

Wanneer het kind voor de eerste maal wordt ingeschreven in een kleuterschool, mag het schoolhoofd het kind nochtans inschrijven op voorlegging van een taalverklaring die binnen één maand voor nazicht aan de taalinspectie zal worden bekendgemaakt.

Voor de leerlingen die zich laten inschrijven in een school van het arrondissement Brussel-Hoofdstad en wier ouders buiten dit arrondissement verblijven, zal de onderwijstaal de taal van de streek van de verblijfplaats van de ouders zijn, behoudens andersluidende door de taalinspectie goedgekeurde verklaring van het gezinshoofd.

De Koning, bepaalt de vorm van het getuigschrift en van de verklaring, die de nodige inlichtingen moeten bevatten ten einde het nagaan van echtheid ervan te vergemakkelijken. Onverminderd de vervolgingen die elke valse of onjuiste inschrijving door het schoolhoofd kan meebrengen, stelt zij hem bloot aan tuchtstraffen of aan intrekking van de toelagen voor een periode die per overtreding zes maanden niet mag overschrijden.’

En artikel 18:

‘De onderwijsinrichtingen zijn onderworpen aan de taalinspectie waarvan de inrichting en de werking wordt geregeld door de Koning.

De taalinspectie is inzonderheid belast met de doorlopende controle van de toepassing van de bepalingen van deze wet betreffende het taalstelsel van de leerlingen.

Alle taalverklaringen zullen geviseerd worden door twee inspecteurs behorende tot de ene en tot de andere taalrol. Als de twee inspecteurs het niet eens zijn, wordt het geval voorgelegd aan een door de Koning samengestelde commissie.

Het gezinshoofd kan bij een door de Koning samengestelde jury in beroep gaan tegen de beslissing

[p. 170]

netzij van de inspecteurs, hetzij van de commissie.

De Koning bepaalt de procedure die voor de toepassing van dit artikel dient gevoegd en de termijnen die in acht genomen moeten worden.’

Verder is het beruchte Artikel 21 aan te stippen:

‘Zolang de gezinshoofden van het arrondissement Brussel-Hoofdstad niet in de mogelijkheid verkeren hun kinderen op een redelijke afstand naar een Nederlandstalige officiële school te sturen, richt de Staat jaarlijks tien lagere scholen met kleuterafdeling op, over welker vestigingsplaats beslist wordt op advies van de taalinspectie.’

Opnieuw rees er ernstige hoop in Vlaanderen dat de verfransing door de school in Brussel zou worden ingedijkt. De uitvoerende Besluiten van de taalwet van 30 juli 1963 werden, na besprekingen over en weer, pas gepubliceerd bij Koninklijk Besluit van 30 november 1966 - dus meer dan 3 jaar na het stemmen van de wet (Koninklijke Besluiten Grootjans-Toussaint).

Het is bekend dat de Vlaamse parlementsleden en wellicht ook Minister Van Elslande zich beijverd hebben voor een verklaring van het gezinshoofd waarin een aantal gegevens zouden voorkomen die een akkurate kontrole op de betwiste gevallen mogelijk konden maken, b.v. opgave van de taal in dewelke de ouders zelf gestudeerd hebben en datum van de inwijking in Brussel.

De verklaring werd echter zeer summier gehouden en het aantal inspecteurs bleef bescheiden beperkt tot twee hoofdinspekteurs en zes inspekteurs, waarvan de helft tot de Franse - en de andere helft tot de Nederlandse taalrol moeten behoren. De verklaring is als volgt:

‘Verklaring van het gezinshoofd:

Artikel 17 van de wet van 30 juli 1963.

1.	Leerling: Naam: Voornamen: Geboorteplaats en -datum:
2.	Vader van de leerling: Naam: Voornamen: Geboorteplaats en -datum: Woonplaats:
3.	Moeder van de leerling: Naam: Voornamen: Geboorteplaats en -datum: Woonplaats:
4.	Moedertaal of gebruikelijke taal van de leerling:
5.	Andere inlichtingen die het gezinshoofd wenselijk acht: Datum en handtekening: Visum van de taalinspectie:

Op 10 november 1970 verklaarde Minister Vermeylen in de Senaat dat het aantal geviseerde taalverklaringen, dat aanleiding gaf tot een verandering van taalstelsel, vrij dicht bij het nulpunt blijft.

Wanneer men het over de afschaffing van de wet van 1963 heeft mag men zich afvragen in hoever de vorige taalwetten die, mits korrekte toepassing reeds het principe ‘huistaal-schooltaal’ voorzagen, ofwel ook afgeschaft werden, ofwel of men erop terugvalt? Juridisch lijdt het geen twijfel dat de wet van 1963 de vorige schikkingen heeft opgeheven en men eenvoudig terugkeert tot de situatie van vóór 1914.

Dr. Maurits van Haegendoren