Ons Erfdeel. Jaargang 14

(1970-1971)– [tijdschrift] Ons Erfdeel– rechtenstatus

nederlandse taal- en kultuurpolitiek

nederlandse taal en kultuur in het buitenland

A.B.N. in Zuid-Nederland: een kwestie van taalpolitiek.

1. Rektifikatie.

In onze bijdrage A.B.N. in Zuid-Nederland: een kwestie van taalpolitiek (O.E. 14e jg., nr. 2), staat op p. 9 de volgende zin: ‘Het verheugt me overigens dat de inspekteur Nederlands voor de Rijksscholen van West- en Oost-Vlaanderen, de heer J.J. Dambre in zijn Richtlijnen voor het Vernieuwd Secundair Onderwijs het gebruik van de jij-vorm aan al zijn leraars warm aanbeveelt’.

De heer Dambre deelde ons mee dat die Richtlijnen niet alleen zijn werk zijn, maar dat alle rijksinspekteurs Nederlands, te weten de heren G. Aertsens, S. Diepers, A. Marissens, J. de Herdt, M. vanden Daele, H. Moermans en J.J. Dambre samen dit dokument hebben opgesteld.

Wij verontschuldigen ons bij de kollega's van de heer Dambre, omdat hen in onze bijdrage onrecht werd aangedaan.

Dr. R. Willemyns, Brugge

2. Antwoord aan Dr. R. Willemyns (Ons Erfdeel, Nr. 2, 1970-71).

Ik ben het met Dr. Willemyns eens, dat we moeten opteren voor de ‘terapie, die de vlugste en beste resultaten’ kan opleveren, maar welke terapie? Het klakkeloos overnemen van de Hollandse omgangstaal? Een vlotte omgangstaal met al haar karakteristieken en kleurrijke arabesken kan NOOIT aangeleerd worden. Het typische Hollands van de gemiddelde Nederlander kan men alleen onder de knie krijgen, wanneer men met die taal is opgegroeid. Men moet kunnen denken in het Hollands en het Hollands taaleigen rechtstreeks, intuïtief aanvoelen. P.H.M. Shephard geeft daar een voorbeeld van in zijn boek: ‘Van Taol naar Taal’ (Nederlands voor Maastricht en omstreken): ‘Goede nacht’ is Nederlands, maar het is een letterlijke vertaling van het Maastrichtse: ‘goje nach’; echt Hollands: ‘wel te rusten’. Ma.: lang niet slecht - Hol.: lang niet kwaad; Ma.: we gaan allemaal samen - Hol.: we gaan met z'n allen! In mijn artikel: ‘Is de Algemene Vlaamse woordenschat werkelijk zo klein?’ (Wet. Tijdingen 1970) heb ik een aantal voorbeelden gegeven van Maastrichtse uitdrukkingen die eveneens rasecht Vlaams zijn, en aan de hand van de vijf regionale taalgidsen (P. Kempeneers) met cijfers aangetoond dat ong. 57% van onze Vlaamse taalschat ALGEMEEN Vlaams is. Het artikel van Dr. Willemyns is waarschijnlijk het mijne voorafgegaan, want anders zou hij niet kunnen beweren, dat de ‘echt Nederlandse’ woorden ‘die door een Vlaming gebruikt worden’ ‘heus niet zo talrijk zijn als sommigen wel eens menen’!

Dr. Willemyns geeft enkele Hollandse ‘nieuwvormen’: haaietanden, spijtoptant, enz. en vraagt dan: ‘Wie zou durven beweren dat niet een groot deel van deze woorden ook in het Zuiden bekend zijn en zelfs worden gebruikt? Wie? Ik, bv., want ik houd staande dat geen enkele Vlaming dergelijke woorden begrijpt. Ik heb het meegemaakt dat een zinderende dialoog in een pittig door de Ned. TV uitgezonden toneelstuk maar voor de helft door mijn medeluisteraars begrepen werd; ze vertrokken bij een geestige zet zelfs geen spier van hun gelaat! Erger nog: ze interpreteren soms een Holl. uitdrukking radikaal verkeerd.

In een maandblad van een vakvereniging wordt er gezegd dat we moeten streven naar ‘nieuwe strukturen’ en dan volgt er: ‘dat zal u en ons een zorg zijn’. De typische Hollandse wending: ‘'t zal mij een zorg zijn’ betekent: ‘ik trek er mij niks van aan’ en zó heeft de redakteur dat zeker niet bedoeld!

Wanneer ik lees: ‘vrouwen mogen eindelijk in de kroeg’, dan weet die redakteur niet dat ‘kroeg’ een café is van zeer laag allooi. Een deftige Nederlander gaat naar een café, zoals wij, en niet naar een kroeg! - Een Vlaamse ‘korrespondent’ spreekt van ‘iets aan diggelen maken’. Dat is geen Hollands; wel: iets valt aan diggelen.

Hoe aartsmoeilijk het is de verschillende facetten van een vreemde omgangstaal met vrucht te gebruiken blijkt uit hetgeen Yge Foppema o.a. zegt in zijn boekje: ‘Het Fries in Nederland’: Een Fries die zijn opleiding in de Hollandse provincies heeft gehad en daar lang heeft verbleven, heeft Nederlandse romans geschreven. Een daarvan werd aan een Friese kollega doorgegeven om in het Fries te vertalen: ‘Die kollega is er mee opgehouden, want zegt hij: “het is geen Hollands, HET IS VERTAALD FRIES”!’ We kunnen ons dus heel goed voorstellen, wat een Vlaming, die absoluut geen doorlopend kontakt heeft met het gesproken Hollands, zal maken van een zuiver Noordnederlands. Bewijs? Zuidnederlandse uitgevers nemen ‘verbeteraars’ in dienst die er flink met de rode ‘Bic’ doorgaan!

Dr. Willemyns haalt met welgevallen de mening aan van H. Meert en Jan Frans Willems; hij heeft echter Willem De Vreese vergeten die ook

zegt dat wij bij de Noordnederlander ‘ter schole moeten gaan’, maar er aan toevoegt: ‘Eenheid van taal voor Noord en Zuid is zeker gewenst, maar ze moet voor alles bestaan in eenheid van bouw, van syntaksis, VEELEER dan in eenheid van WOORDENSCHAT. Belgicismen... hebben dus RECHT VAN BESTAAN! (Prof. Pauwels in ‘Willem De Vreese als taalzuiveraar’)

Wegens plaatsgebrek moet ik wel aan de andere argumenten van Dr. Willemyns voorbijgaan. Nog één enkel punt: Bij Dr. Willemyns ‘komt het nooit op’ dat de gij-vormen ‘vertrouwelijk’ kunnen zijn? Dr. Willemyns is Bruggeling; dan zal hij wel weten dat het boekje van Maurits Sabbe: ‘De Filosoof van 't Sashuis’ TOT BARSTENS TOE VOL STAAT VAN DE GIJ's, en dat in het Vlaamse land de gij-vormen DE ENIGE vertrouwelijkheidsvormen zijn omdat... de jij, jou(w) en jullie-vormen in het Vlaams NIET BESTAAN!

Nog een klein intermezzo: De interpretatie die Dr. Willemyns geeft van een gezegde van Marnix Gijsen is een poging om de vuile pil wat te vergulden, want Gijsen heeft WEL ‘verachting’ voor het dialekt. Mevr. Van Straelen-Van Rintel heeft het - in haar voordracht te Zwolle op 8 mei 1965 over een spreekbeurt voor de K.A.V., waar Gijsen over het dialekt spreekt als een ‘ekzeem’ en dat hij het Zuidnederlands dialekt AFSCHUWELIJK vindt. In de Standaard van 25 sept. 1970 vraagt Gaston Durnez waarom hij (Gijsen) in Brussel woont, waarop deze antwoordt: ‘...ik kan het Antwerps dialekt NIET VERDRAGEN! En tijdens zijn viering op het Antwerpse stadhuis besluit hij zijn rede met: ‘Wie poorter is in deze stad KAN NERGENS ANDERS poorter zijn, maar onze geachte Dr. Jan Albert Goris woont dan toch maar in de ‘CAPITALE’! Misschien heeft Dr. Willemyns daar ook een ‘interpretatie’ voor?

Ik meen dus, dat de ‘terapie’ van Dr. Willemyns niet veel zal uithalen, want de hoofdreden waarom het de Vlaming niet lukt het Hollands in zijn geheel over te nemen is, dat hij opgegroeid is in een dialektsprekende omgeving, maar die omgeving is de voedingsbodem van de later te gebruiken uitdrukkingen in het algemeen beschaafd, waardoor dat beschaafd een lenigheid krijgt die precies aan het DIALEKTISCH SUBSTRAAT te danken is! Hieruit vloeit voort, dat een ABN, dat gevormd wordt door een dialektisch substraat van een andere taalgemeenschap (de Hollandse), voor de Vlaming onoverkomelijke moeilijkheden meebrengt om dat ‘beschaafd’ in al zijn schakeringen ZONDER NADENKEN onberispelijk te gebruiken!

De voorbeelden die ik in deze bijdrage geleverd heb, leiden dus naar de vraag: hoe geraken we nu uit het dialektische labyrint? Zeker niet door het Hollands op te dringen, want, zoals Prof. W. Pée het heel raak gezegd heeft: ‘dat is de houding van een naïeve utopist’. Er blijft dus niets anders over, dan de TOTALE ALGEMENE VLAAMSE TAALSCHAT in het ABN op te nemen; een ander ‘terapie’ is zinsbegoocheling!

R. Emmermann, Hoboken

3. Antwoord aan R. Emmermann.

Een intelligente aanvaller begint ermee zijn opponent gelijk te geven en dat is een regel waar de heer Emmermann geen uitzondering op maakt. Het zou onbeleefd zijn indien ik niet hetzelfde deed, maar bovendien heb ik geen moeite om het met de heer Emmermann eens te zijn dat het vrij moeilijk is de Hollandse omgangstaal aan te leren. Ik heb dan ook het woord ‘omgangstaal’ in dit verband niet gebruikt en terwijl ik dan toch aan het rechtzetten ben, ik heb evenmin geschreven dat de echt Nederlandse woorden die door EEN Vlaming worden gebruikt niet talrijk zijn; ik had het over ALLE Vlamingen en dat lijkt mij een niet te verwaarlozen verschil te zijn.

Ook in de volgende paragraaf citeert de heer Emmermann mijn woorden onvolledig. Ik heb namelijk niet geschreven dat de woorden ‘haaietanden’ en ‘spijtoptant’ in het Zuiden worden gebruikt. Wel heb ik een hele reeks woorden geciteerd waarvan ik beweerde dat ‘de meeste’ in het Zuiden bekend zijn en worden gebruikt. Ik neem het de Heer Emmermann niet kwalijk dat hij slechts aanhaalt wat in zijn kraam past, maar de waarheid heeft ook haar rechten. De schets die dan volgt over de gebrekkige taalkennis van vele Vlaamse dialektsprekers is helaas maar al te juist en illustreert trouwens mijn eigen beschrijving van de toestand. Alleen trekken wij daar wel enigszins verschillende konklusies uit: een dergelijke situatie bewijst namelijk dat het juist deze mensen zijn die aansluiting bij het Noorden het hardste nodig hebben want het is abnormaal dat men taalgenoten die de algemene taal spreken niet begrijpt. Het zou verkeerd zijn deze mensen in hun dialekt- of semi-dialektghetto te willen opsluiten; men moet ze integendeel gaan opvoeden, ze naar het algemene Nederlands doen toegroeien en indien dat al te laat is, zorgen dat het met hun kinderen niet meer zover komt, dus: algemeen Nederlands vanaf de school. Dat zou trouwens ook een oplossing brengen voor de aanspreekvormen. De heer Emmermann verwijt mij opzettelijk te negeren dat ‘gij’ in het ‘Vlaams land’ de enige vertrouwelijkheidsvorm is. Zo eenvoudig is het echter niet. In die gebieden waar ‘gij’ wordt gebruikt is het niet ‘de enige vertrouwelijkheidsvorm’, maar het enige pers. vnw. van de 2e pers. Het systeem ‘gij-U’ bestaat niet. In heel wat Westvlaamse dialekten bestaat evenmin het possesivum ‘Uw’. Ik ben het wel met Emmermann eens dat het Noordnederlandse systeem ‘jijjou(w)-jullie’ in die vorm in geen enkel Vlaams dialekt voorkomt, maar zoals gezegd, dat heeft het gemeen met het zgn. Zuidnederlandse systeem ‘gij-U(w)’. Overigens, ik heb het niet over de dialekten maar over het ABN en al gebruikt Sabbe dan 100 gij's per bladzij, dat verandert niets aan het feit dat ik ‘gij’ onmogelijk als vertrouwelijk kan beschouwen ondermeer omdat in het Brugs ‘gij’ (dat naast ‘je’ voorkomt) een eenheidspronomen is, zoals het Engelse ‘you’ en niet noodzakelijk vertrouwelijk is. Indien onze Vlaamse onderwijzers eens 10 jaar lang dat verouderde ‘gij’ uit hun onderwijs zouden bannen, dan kraait geen haan er meer naar.

Wat nu Marnix Gijsen betreft, Emmermann stelt het voor alsof ik hem moet ‘redden’ van de volkswoede door zijn uitlating ‘te verzachten’. Dat is helemaal niet het geval, trouwens Gijsen is oud en groot genoeg om dat zelf te kunnen. Ik heb het daarover alleen gehad omdat ikzelf destijds die uitlating met veel welgevallen heb gelezen. Wat nu mijn ‘interpretatie’ betreft, die is juist, dat heeft Gijsen mij achteraf schriftelijk bevestigd. En of Dr. J.A. Goris dialekten in het algemeen en het Antwerps in het bijzonder ‘verafschuwt’ dat is zijn goeie recht en kan me verder geen barst schelen. Ik ben in elk geval niet Gijsens ‘privé-interpretator’ en indien het de heer Emmermann intrigeert waarom Gijsen in Elsene woont en niet in Hoboken, dat moet hij hem dat zelf maar eens vragen.

Over Emmermanns paragraaf aan-

gaande mijn terapie, kan iedereen zelf oordelen maar ik wil toch even op enkele onnauwkeurigheden wijzen:

-	het is mij al wel vaker opgevallen dat in dergelijke diskussies van partikularistische zijde graag het woord ‘Nederlands’ zoveel mogelijk door ‘Hollands’ wordt vervangen. Ik neem aan dat dit voor de heer Emmermann - naar hij zelf ooit beweerde een van de weinige Vlamingen die durft te zeggen ‘ik hou van Holland’ - geen depreciërend karakter heeft, maar het is niettemin fout. Er wordt van geen enkele Vlaming verwacht dat hij het ‘Hollands in zijn geheel overneemt’, dus is het heus geen ramp dat zoiets geen enkele Vlaming lukt.

-	de Vlaming is inderdaad in een dialektsprekende omgeving opgegroeid en ondergaat daar lange tijd (zoniet altijd) de invloed van. Of de ‘lenigheid’ van het ABN aan een ‘dialektisch substraat’ is te danken wil ik in het midden laten, ook al wil ik het niet zonder meer tegenspreken. Maar het besluit dat de heer Emermann daaruit trekt is ronduit merkwaardig: daar het dialektische substraat van de Vlaming uiteraard anders is dan dat van de Hollander zal hij ‘dat beschaafd’ nooit onberispelijk kunnen gebruiken. Een dergelijke gevolgtrekking berust op een ernstige denkfout, nl. dat in het ABN alleen een Hollands substraat een rol zou hebben gespeeld; het is (en was) wel een voorname faktor. Bovendien zou Emmermans redenering impliceren dat alleen een geboren en getogen Hollander in staat is om ‘onberispelijk’ ABN te sreken... Maar dat het voor een Vlaming, o.m. door onze verziekte dialektsituatie, heel wat moeilijker is dan voor een Hollander, dat staat buiten kijf.

Over Emmermanns terapie kunnen we kort zijn: hij wil de ‘totale algemene Vlaamse taalschat’ in het ABN opnemen? De heer Emmermann praat alsof het ABN een inrichting is waar je zo maar in kunt opnemen wat je wilt. Ik geloof dat de echte zin van mijn artikel hem is ontgaan: ik heb geprobeerd duidelijk te maken dat een taal niet in de studeerkamer of rond een konferentietafel wordt ‘gemaakt’. Of een woord sukses heeft of niet kan van vele faktoren afhangen, maar één faktor is er haast nooit mee gemoeid: opzet. Zoiets gebeurt spontaan, plots, dat wordt niet ‘bewerkt’. Persoonlijk heb ik tegen de algemene Vlaamse taalschat geen bezwaar, maar wij kunnen die niet in het ABN ‘opnemen’, omdat de beslissing daarover niet bij ons ligt. Onze echte spraakmakende gemeente ligt - zo men wil ‘helaas’ - niet hier, zodat wij de keuze hebben tussen twee mogelijkheden: de algemene taal overnemen zoals die, vooral onder de invloed van onze Noorderburen, evolueert, ofwel dat niet doen en ons dus zelf uit de Nederlandse taalgemeenschap sluiten. Een ander keuze - de heer Emmermann zal het misschien een dilemma noemen - is er niet!

Dit ‘antwoord’ heb ik geschreven omdat de redaktie erom heeft gevraagd, niet om de heer Emmermann te overtuigen. De jarenlange obstinate verdediging van zijn ‘idéefixe’ heeft hem vermoedelijk immuun gemaakt voor tegenargumenten, wat ondermeer uit zijn reaktie blijkt: de hele argumentering laat hij aan zich voorbij gaan om zich dan in een paar puntjes vast te bijten, daarbij bewijzend dat hij de knepen van de polemiek, d.w.z. half citeren, vergeten wat lastig is en alle aandacht op een paar dingen koncentreren, uitstekend beheerst. Maar misschien is het voor sommige andere lezers wel nuttig geweest hier en daar iets te verduidelijken.

Dr. R. Willemyns

Vorige Volgende