Ons Erfdeel. Jaargang 14

muziek

Festival van en voor Vlaanderen.

Het Festival van Vlaanderen, en in 't bijzonder dat van Gent-Brussel-Leuven, wordt zeer nauwkeurig gevolgd door regionale, door nationale en internationale recensenten. Worden hun verslagen druk gelezen?

Het is een vraag die ik in universitair verband sociologisch zou willen onderzoeken, maar in de bijdrage die hier volgt, is dit probleem niet van rechtstreeks belang. Wel het algemeen verschijnsel dat de drie voornoemde groepen journalisten over het algemeen zeer en even positief staan tegenover Vlaanderens grootste artistiek initiatief.

Welke kritiek knaagt, in de Europese pers, het meest aan het populair toeristisch en artistiek sukses van de befaamde muziekfestivals? Harald Kaufmann heeft het zeer diepzinnig en uitgebreid samengevat in zijn artikel Festspiele: Gegenwart und Forderung, verschenen in Oper 1970, het jaarboek van het

De solisten van het Belgisch Kamerorkest o.l.v. Georges Maes (Festival 1971 te Mechelen en Gent). Pacifikatiezaal Gentse stadhuis.

beroemdste Duitse gespecialiseerd blad Opernwelt.

Ik citeer daaruit enkele hoofdgrieven.

De meeste muziekfestijnen hebben hun oorspronkelijk doel, hun artistieke opzet verloren; vroeger gesteund op een mythos, gesitueerd in een uitzonderlijk goed geschikt en sereen dekor, zijn het nu gewone jaarlijkse ontmoetingen geworden, waar de beroemde ‘vedetten’ door impresario's, en het establishment door de publiciteit heengelokt worden met toeristische en andere zeer zakelijke doeleinden.

Ontloken als stalen bloesems.

Ik ben er vast van overtuigd dat het Festival van Vlaanderen, met zijn bijzonder ingewikkelde struktuur, toch werd gebouwd op een gezonde basis.

Het is geen opdracht geweest, geen verplichting. Het was geen gril van een groepje originelen: let's make a festival. Het is, juist zoals een orkest, ontstaan waar zich gunstige omstandigheden voordeden en geevolueerd in het kulturele leefmilieu.

Gent, hoofdstad van Vlaanderen, kon in 1958 op niet veel anders wijzen dan op een door Franstaligen georganiseerd koncertwezen. Antwerpen, met zijn grote eigen toneeltraditie, wou als rijke metropool toch ook eens buitenlanders uitnodigen. Tongeren, in het land zonder grenzen, kon een bescheiden begin met de Basilica Concerten, bij gebrek aan middelen niet doen doorbreken.

De Wereldtentoonstelling te Brussel, en de wil van de regering om niet zoals vroeger alles aan de Franstalige hoofdstad te schenken, maar ook enkele kruimels aan de Vlaamse en Waalse steden, bracht de oplossing voor veel problemen en aspiraties. Dankzij de financiële euforie, waarin een land met een ‘Exposition Universelle’ gewoonlijk leeft, werden de kruimels ditmaal miljoenen.

Gent startte met het Festival van Vlaanderen bestaande uit een achttal goede koncerten in historische zalen; Antwerpen stichtte het Internationaal Theaterfestival; Tongeren stak definitief van wal met uitgebreide Basilica Concerten. Later zou Gent, om de festivalitis en de anachronistische versplintering te vermijden, aan de partners voorstellen samen het Festival van Vlaanderen te organiseren, met behoud evenwel van ieders onafhankelijkheid. En op dit laatste element is de klemtoon blijven liggen, juist omdat in elk festivalcentrum, ook in Kortrijk, Brugge, St.-Truiden, Brussel-Leuven en Mechelen die later toetraden, de festivalinitiatieven spontaan ontloken, beantwoordden aan lange verwachtingen, dus een breed dankbaar publiek lokten, of zelfs een kultuurpolitieke betekenis kregen en een vooruitgeschoven glans vormden in de Vlaamse strijd.

Te Gent en te Brussel, waar ik zelf het initiatief heb genomen, deed ik dat als vertegenwoordiger van de BRT: daarom kreeg ik weldra de geestdriftige en waardevolle hulp van Leonce Gras, muziekdirekteur; Karel Aerts, Hoofd van Omroep Brabant;

[p. 125]

Dirigent Leonce Gras (in het Festival 1971 te Tongeren met A child of our Time en te Leuven met Die Schöpfung).

Leo Rommens en Reimond Van Dyck, Hoofd en muziekspecialist van Omroep Oost-Vlaanderen; de hele groep producers klassieke muziek van Victor Legley; en nu ook Frits Van Tichelen en Renier Vandervelden van Omroep Antwerpen.

Minder bekend: ook de televisie was een der eerste baanbrekers: Bert Leysen heeft de stichtingsakte te Gent mee ondertekend. En Paul Vandenbussche, direkteur-generaal, is ondervoorzitter. Voor Gent en Brussel-Leuven is de BRT immers de mildste van al de schenkers, zodat hij eigenlijk het voorzittersschap had kunnen opeisen, maar ik hoor hem nog altijd zeggen: het festival is regionaal avant la lettre: met zijn gewestelijke struktuur is het zijn tijd jaren vooruit. Laat het zo. En hij had gelijk, want weldra zou ook de regio zelf haar steentje bijdragen; in de raden van beheer van Gent en van Brussel-Leuven zetelen uitsluitend de mecenaatsvertegenwoordigers, en naast de BRT zijn dat de ministeriële, provincie- en stadsbesturen, de banken, jaarbeurzen, industriëlen en zakenlui, de universiteiten en andere sympatisanten. Te Brussel is de voorzitter nu een bankdirekteur en te Gent een bestendig-gedeputeerde: symbool van de samenwerking tussen officieel en privé mecenaat. En zo groeit het maar verder.

Ook op politiek gebied: te Brussel wordt het Vlaanderen Festival een soms pijnlijk trouwe weerspiegeling van de kommunitaire en andere verhoudingen: de Europeanen, en de leden van de internationale organismen geven blijk van opvallend weinig kulturele belangstelling, evolueren tussen hun glazen paleizen en hun clubs, zoeken geen enkele integratie met de bevolking die hen mandateert, schitteren trouwens ook door hun afwezigheid in Muntschouwburg en P.S.K.

De Franstalige echte muziekkenners en muziekbewonderaars zijn aanwezig, vormen samen méér dan de helft van de bezoekers, vulden het Paleis voor Schone Kunsten tot de allerlaatste plaats voor de Wiener Philharmoniker. De hoogst financiële elite is niet alleen present, biedt zelfs zeer gedistingeerde recepties aan voor dirigent, solist en de mecenaatsvertegenwoordigers die het festival mogelijk maken.

En de Vlamingen? Ik waardeer vooral hen die uit andere provincies komen en uit idealisme, of omdat ze weten dat het festival boeiende produkties presenteert en de wereldberoemdste ensembles. We vergeten nooit de vastberadenheid van de enkele Brusselse Vlamingen, die 10, 20, 30 vrienden meetronen en gelukkig knipogen naar de organisators. Maar waar blijven de honderdduizend andere taalgenoten, de tienduizend intellektuelen, die nu eens niet opgetrommeld worden om de eer te redden, maar gewoon om het orkest van Chicago met Solti toe te juichen, het orkest van Israël met Zubin Menta, de Filharmonie van Leningrad met Mawrinski, de Opera van Keulen met die prachtproduktie van Mozarts Titus. Laat hen zelf maar antwoorden op deze kalme wrange vraag.

Het Brabants Kamerorkest (in het Festival 1971 te Kortrijk en te Mechelen).

Langdurig overleg: offensieve strategie.

In dit tijdschrift, waar herhaaldelijk de programmapolitiek van het festival werd ontleed, verheugt het mij nu ook mijn standpunt te kunnen laten horen. De hele opzet steunt op vijf basisprincipes.

De beste internationale ensembles brengen de grote toevloed van de tienduizenden belangstellenden in beweging. Publiek en pers hebben in de laatste jaren de meesterwerken van de toonkunst, uitgevoerd door de beste falanksen ter wereld, met intens kunstgenot beleefd en ze hebben hun bewondering niet onder de fluwelen teaterstoelen weggemoffeld. De feestavonden zelf en de binnenlandse radio- en tv-wederuitzendingen konden massa's nieuwe belangstellenden winnen voor de klassieke ontspanningsmuziek. Honderden buitenlandse relais vormden ondertussen onze machtigste uitstralingsfaktor in de gehele wereld.

Tweede opzet:

We kunnen in Vlaanderen bogen, zoals de Oostenrijkers te Salzburg en de Duitsers te Bayreuth en te München, op een glorieuze genius loci: de polyfonisten. Ze hebben jaar na jaar met indrukwekkende voornaamheid weerklonken in de middeleeuwse koninklijke zalen, waarvoor ze oorspronkelijk waren bestemd. En de uitvoerders zijn de Vlaamse verre afstammelingen van hen die in de tijd van keizer Karel in alle landen de koren hebben versterkt met Vlaams professionalisme.

Derde doelstelling:

Bestond er een echte morele dwang

[p. 126]

om ook onze Vlaamse hedendaagse komponisten, die geen internationale faam hebben verworven, in te schakelen, jaarlijks? Ik geloof het niet: een festival is een feest, en in die algemene betekenis kan men aannemen dat het groot publiek, op de vlucht voor het veeleisend en opdringerig lawaaierig leven van alledag, geen eksperimenten wenst noch zeer vermoeiende inspanningen.

Toch gaven we te Gent telkenjare opdracht aan vijf eigen komponisten om een tijdens het festival in uitmuntende voorwaarden uit te voeren kreatie te komponeren. De partners te Kortrijk, Brussel-Leuven, Tongeren lieten zich op dat gebied evenmin onbetuigd. In de Gentse Universiteitstad hebben we nu voor 1971, naast voornoemde aktie, ook nog een zeer dure nieuwe produktie toevertrouwd aan het Instituut voor Elektronische muziek, die ‘hé’ zal heten, en met klank en beeld en de rest zal aanleunen bij de sensationele modern gekoncipieerde Wallenstein, waarmee de Bühnen der Stadt Köln zullen gasteren en die een gesublimeerde aanklacht is tegen alle machtsmisbruik.

En ja: ik geef toe wat in een kwaadgeluimd artikel van een Franstalige Gentse krant stond te lezen, dat we aan talrijke Vlaamse solisten een kans geven, maar meestal in een kleine zaal. In de radio klinkt de opname evenwaardig. En ik zeg altijd: liever onze eigen mensen onthalen in een nokvolle kleine heerlijke stadhuiskapel, dan in een opera voor 1.400 man met amper 300 onwennige gasten.

Vierde hoofdprincipe: de algemene tema's.

Heel wat festivals, vooral de grote zoals die van Edinburg, München, Wenen, willen telkens een ander facet van de muziek, een ander komponist, een school belichten. Dat brengt terzelfdertijd enige orde in een opeenstapeling van de meest uiteenlopende events; dat vergemakkelijkt de propaganda en doet de muziekhistorikus naar de pen grijpen. Brugge kiest altijd tussen polyfonie, orgel en klavecimbel, tussen Bach, Haendel en Vivaldi.

Gent zoekt méér diversiteit, richt in 1971 het zoeklicht op de polyfonisten, de laatste meesterwerken van Mozart, de Duitse muziek, Gustav Mahler, en de hedendaagse toonen schilderkunst. Want zo'n muziekfestijn is dikwijls een aanleiding om voor de bezoekers van andere provincies en landen een tijdsbeeld te projekteren van een hele stad. We zijn o.m. van plan in de enorme St.-Pietersabdij niet alleen een grote tentoonstelling te openen van de eigen schilderkunst der laatste decenniën uit museum- en privé-bezit, maar de kunstenaars der toekomst, studenten van de twee akademies, zullen we uitnodigen om in de oude kloostergangen te eksposeren en te werken.

De jeugd uitnodigen op Vlaanderens grootste feest is de vijfde topopdracht 1971. Ons kaartje: Jong Festival van Vlaanderen, een nieuwe aktie, die vorig jaar te Gent het licht zag, en nu uitgewerkt zal worden te Gent - Brussel - Leuven.

Onze ere-gasten in 1971.

Het Deutsches Theater van Göttingen voerde Aischulos' Orestie op, te Antwerpen op 24 en 25 mei 1971. De London Prospect Productions speelden te Antwerpen, op 17 en 18 mei, Shakespeare's Hamlet; in de hoofdrol: Ian McKellen.

Het Orchestre de Liège werd te Kortrijk, op 10 mei, gedirigeerd door Paul Strauss: op het programma stond Verdi's Requiem met een internationaal solistenkwartet en het Brugse koor Cantores.

Het Philharmonisch Orkest van Amsterdam koncerteerde op 4 juni te Kortrijk, onder de leiding van Anton Kersjes; de symfonieën nr. 2 en 9 van Beethoven werden uitgevoerd.

De Düsseldorfer Symphoniker, samen met het Koor van die stad, voeren onder de leiding van hun chefdirigent Rafaël Frühbeck de Burgos op 13 juni te Tongeren de Carmina Burana van Orff uit; de zangsolisten: Ileana Cotrubas, Louis Devos en Peter Binder.

Daniël Sternefeld dirigeert te Tongeren, op 19 juni, de eerste uitvoering in Europa van Bernsteins Kaddish-Symfonie, met de Koren van de BRT en de Gentse Oratoriumvereniging en met het Nationaal Orkest van België.

De Gächinger Kantorei is te gast te Brugge voor twee Bach-koncerten, op 9 en 11 augustus: resp. de Bach-Motetten en de Hohe Messe; ook het Bach Collegium Stuttgart werkt aan deze koncerten mede; dirigent is Helmuth Rilling.

Het Collegium Aureum is te Brugge, op 13 en 15 augustus; onder leiding van Franzjosef Maier wordt o.m. het Magnificat van Bach uitgevoerd.

De Halewijnstichting verzorgt te Mechelen, op 21 september, een koorkoncert ter herdenking van het overlijden, 450 jaar geleden, van Josquin des Prez.

De Bühnen der Stadt Köln treden met hun opera-ensemble, onder leiding

De Wiener Philharmoniker o.l.v. Karl Böhm (in het Festival 1971 te Gent en te Leuven). Sint-Baafskatedraal, Gent.

van Istvan Kertesz, te Gent en te Brussel op, waar resp. op 24 en 26 augustus Mozarts Titus wordt opgevoerd; het toneel-gezelschap is op 14 september te Gent voor de opvoering van Schillers Wallenstein, in de moderne bewerking van regisseur Hansgünther Heyme.

De Deutsche Oper am Rhein uit Düsseldorf is op 27 augustus te Gent, voor de Belgische kreatie van een scenisch oratorium dat uit 1600 dateert: Cavalieri's Rappresentazione di Anima e di Corpo; op 29 augustus danst het ballet te Gent een programma met Vivaldi's Vier Seizoenen en Strawinsky's Sacre.

De Wiener Philharmoniker komen naar Leuven en Gent; onder leiding van Karl Böhm spelen zij te Leuven, op 4 september, de Symfonie nr. 8 van Bruckner, op 2 september te Gent symfonieën van Schubert en Brahms, op 3 september ook te Gent een Mozart-programma.

Het uiterst interessante Nederlands Dans Theater danst te Leuven op 15 september, te Gent op 18 september: koreografieën van Glen Tetley en Hans van Manen.

Het Philharmonisch Orkest van Leningrad koncerteert onder leiding van Jewgeni Mawrinski: op 6 september te Brussel, op 7 september te Gent; het programma vermeldt de grote symfonische werken van Prokofiev, Tsjaikowski en Sjostakowitsj.

Haydns Die Schöpfung met Elisabeth Harwood, Louis Devos en John Shirley-Quirk staat op 18 september

[p. 127]

te Leuven geprogrammeerd; Leonce Gras dirigeert het BRT-Kamerorkest, de Koren van de BRT en De Mandelgalm.

Koncerten van hedendaagse muziek worden o.m. te Antwerpen en te Gent gegeven door het Weense ensemble ‘die reihe’ onder leiding van Friedrich Cerha: op 9 september te Antwerpen, op 10 september te Gent, waar Ligeti's Aventures et Nouvelles Avontures uitgevoerd wordt.

Een mooi festival. Een indrukwekkend programma. U hadt de leden van de jaarvergadering der Association Européenne des Festivals de Musique moeten zien opkijken, toen het gepresenteerd werd. Europa heeft sedert lang deze verrassend verre sprong op festivalgebied opgemerkt. Vlaanderen nog niet voldoende?

Men spreekt veel...

over bewustwording, over initiatieven die ons aan de kringloop der konsumptiemaatschappij moeten onttrekken, over kontestatie en tijdgebondenheid.

En geloof mij: ik heb juist de indruk dat zij, die zoveel woorden gebruiken, het vlugst de daden vergeten en wegblijven uit de luisterrijke festivalzalen.

Ze zouden er nochtans heel wat vinden: de echte Vlaming zijn grootste feest, met al zijn eigen beste musici. De vermoeide werker, een briljant kontrast. De kontestant zijn elektronische muziek, zijn hedendaagse schilderijen en zijn eksperimenten. De jeugd hetzelfde, maar tegen bijna onbegrijpelijk gunstige voorwaarden. De muziekteoretikus, de boeiende tema's en de doodeenvoudige muziekbewonderaar, de beste vertolkers ter wereld, en die tellen toch ook soms mee.

Laat dit dan een slotoverweging zijn.

De Vlaming heeft in deze periode van strijd heel wat vermoeiende verplichtingen. Maar geen ervan is terzelfdertijd zo'n verfrissende ontspanning.

Prof. Dr. Jan Briers