Ons Erfdeel. Jaargang 14

Malpertuusprijs 1971 voor Jef Claerhout.

Als het al moeilijk is in het algemeen uit te leggen waarom men van iets, a fortiori van iemand houdt, omdat houden-van, liefhebben, wegzijn-van, soms gevaarlijk dicht bij het irrationele en het volle gevoelsmatige ligt, dan geldt dit volgens mij evenzeer voor het al of niet houden van kunstwerken. Als ik nu hier neerschrijf dat ik van de beeldjes en beeldenkomposities van Jef Claerhout hou, dan kan ik vanzelfsprekend niet a plus b bewijzen waarom, hoe, tot wanneer en tot waar. Dat vloeit allemaal nogal door elkaar, gaat op en neer met stemmingen wat de intensiteit betreft. Een goede meter lijkt me uit te maken of een kunstwerk blijft of het zijn waarde behoudt, of je er kan mee blijven leven, net als met een vrouw. Er zijn natuurlijk wel een aantal kriteria die we kunnen vooropstellen bij het houden-van deze skulptuur. Een eerste kriterium is voor mij het arrogante welzijn van deze beelden en komposities. Ze staan daar voor je met een zekere uitdaging in faktuur en figuur en ze staan daar wel te zijn in koper, of nikkel, in gepolijst ijzer, in brons of in zilver. Ze zijn ooit blokken of staven metaal geweest en ze hebben de aanraking van de schepper ondergaan. Het werd houwen of strelen, lassen of kloppen, gloeien en smelten, het werd dit alles tegelijk en uit de logge amorfe massa verschenen beelden en beeldjes en grote, indrukwekkende beeldhouwkomposities.

Een tweede kriterium is de vermetelheid van vele van deze skulpturen. Jef Claerhout is schools begonnen, maar hoe is hij geëvolueerd, hoe bevrijd en groot geworden nu hij bij machte blijkt te zijn dingen om zo te zeggen voor de eerste maal te zien. Want zo is zijn originaliteit gegroeid. Er zijn natuurlijk fameuze voorbeelden geweest: Giacometti, Germaine Richier, Jacobsen, Julio Gonzalez, Lyn Chadwyck en zovele anderen die de beeldhouwkunst op bepaalde ogenblikken ontvoogd hebben. De moderne ijzerskulptuur is inderdaad niet zo oud; er zijn natuurlijk in de precolombiaanse en Afrikaanse kunst wel voorbeelden en zeer mooie voorbeelden van te vinden, maar tot voor enkele decennia werd er voor de skulptuur gezworen ofwel bij houtsoorten ofwel bij mooie steensoorten. IJzerkreaties werden lange tijd een beetje als buitenissig bekeken, maar het werk van de hier genoemde grootmeesters heeft aan het zo boeiende bedrijf om de ruimte te vangen, te omvatten en weer zelfstandig te kreëren nieuwe glans en schoonheid gegeven.

Smeden zijn haast meer dan mensen die een ambacht uitoefenen. Het zijn een soort priesters; ze gaan om met vuur namelijk en ze hebben de bijstand van een eigen beschermgodin nodig. Met de hulp van de vuurgod kan de smid uit erts metaal naar voren halen en uit metaal een voorwerp, een kunstvoorwerp scheppen. Hij werkt met ijzer en vuur, hij maakt dat het metaal week wordt en zo kan hij het de vorm geven die hij zelf wil. Over het vak van de smid hangt van alle tijden

[p. 120]

Gulliver, koperskulptuur door Jef Claerhout.

De vogelhandelaar, koperskulptuur door Jef Claerhout.

Nestvogels, ijzerskulptuur door Jef Claerhout.

een soort mysterie, iets bovenmenselijks dat moeilijk te omschrijven valt. De smid is een meneer, in alle dorpen en gemeenschappen, iemand die gerespekteerd en zelfs af en toe een beetie ontzien werd en wordt.

De ijzerskulptuur heeft nog veel met het vak van de smid te maken. Zijn atelier is een soort geheimzinnig heiligdom, waar we diverse metalen zien, waar het vuur te vinden is of in modernere vorm het lastoestel en waar ook de kunstenaar in zijn schik is. Dit alles vinden we ook terug bij een figuur als Jef Claerhout. Hij is een gulle, gastvrije verschijning die spontaan en met liefde over zijn werk spreekt. De ambachtsman en de kunstenaar zijn in een figuur als Claerhout wel bijzonder goed met elkaar vertrouwd geraakt en als men het werk van deze artiest bekijkt, zeer kleine beeldjes en zeer grote komposities, is het overduidelijk dat bij deze metaalskulptuur, naast de onontbeerlijke artistieke inzet en vaart inderdaad ook fikse handenarbeid aan bod komt. De foto's die bij deze tekst zijn opgenomen geven een klein beeld van de bijzonder fervente aktiviteit van deze kunstenaar. Er zijn verschillende motieven te onderkennen bij deze kunstenaar: zijn werk vertoont zowel humoristische als ironische, maar ook tragische onderwerpen: Gulliver, Don Quichote en vele andere figuren uit de literatuur en de kultuurgeschiedenis van alle tijden; tijdeloze scheppingen van getourmenteerde lichamen, haarfijn bekeken diertjes die even haarfijn

[p. 121]

in het metaal zijn gestold en dan een aantal monumentale, wij bedoelen van formaat omvangrijker werken als de Gulliver, een koperskulptuur die te San Francisco haar bestemming vond en een achttien meter lange fries voor een sporthalle te Anderlecht, waarop Claerhout alle vormen van sport heeft afgebeeld. Titels van zijn werken zijn overduidelijk: Pan, Schizofrene, Vogelzwerm, Engel des Verderfs, Moeras, Machine, Plant, Drift, Waadvogel, Schaatsmaraton en andere ingenieus samengestelde skulpturen als een waterfonteintje op een koperen obus en een konstruktie waarin de kunstenaar atoomgeleerden voorstelt die in hun eigen berekeningen aan het verstrikken zijn.

Vanzelfsprekend eisen al deze werken een degelijke technische vaardigheid, kennis van materiaal en mogelijkheden, eerbied ook voor de diverse metalen. Deze habiliteiten bezit Claerhout, maar hij heeft in zich nog beduidend veel meer: artistieke aanleg, smaak, gevoel, drang. En dan vooral, als beeldhouwer, ruimtelijke benadering van het onderwerp. Het bestaan van een beeld staat of valt allereerst - altans van een degelijk kunstwerk - met de statuur, de figuur, de ruimtelijke begrenzing ervan. Maar de kunstenaar bevolkt ook de omringende ruimte; hij ziet zijn beeld, hoe klein het ook moge zijn, op een welbepaalde plaats. Dat bewijst hij bijvoorbeeld, als hij zelf zijn werken ergens tentoonstelt; ze vinden er de goede plaats en daar staan ze dan arrogant en sober, welgedaan en schraal,

Hurry up, ijzerskulptuur door Jef Claerhout.

kombatief en gelaten. Zo wil ik van deze beelden houden; ze dagen je uit, ze bespringen je, ze laten je eigenlijk niet los. En is dat niet een toetssteen voor alle goede kunst?

Fernand Bonneure