Ons Erfdeel. Jaargang 14

[p. 165]

kulturele integratie en benelux

Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad vrijblijvend...

Te Brussel ondertekenden de ministers Spaak en Schaus en Baron van Harinxma Thoe Slooten op 5 november 1955 een overeenkomst betreffende de instelling van een Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad. Luidens de overeenkomst is deze Raad bevoegd te beraadslagen en adviezen uit te brengen aan de drie regeringen van de Beneluxlanden ‘onder meer in de vorm van een aanbeveling met betrekking tot vraagstukken, die rechtstreeks verband houden met:

-	de totstandkoming van een ekonomische unie tussen de drie staten;
-	de kulturele toenadering tussen de drie staten;
-	de samenwerking tussen de drie staten op het gebied van het buitenlands beleid;
-	de eenmaking van het recht in de drie staten’.

Ook over andere problemen van gemeenschappelijk belang kan de Raad beraadslagen en adviezen uitbrengen, met instemming van de drie regeringen. De regeringen brengen jaarlijks een gezamenlijk verslag uit over elk van de hoger vermelde problemen. Deze verslagen worden gepubliceerd door het vast sekretariaat van de Raad (Paleis der Natie, Brussel).

De Raad bestaat uit 49 leden: 21 Belgen, 21 Nederlanders en 7 Luxemburgers, allen parlementsleden van de drie staten. Minstens éénmaal komt de Raad bijeen en bovendien telkens wanneer de drie regeringen of de meerderheid van de leden dit wensen. De eerste zitting van de Raad werd gehouden op 22 februari 1957.

Met de Ekonomische en Sociale Raad van Advies behoort de Raadgevende Interparlementaire Beneluxraad dus tot de raadgevende organen van de op 3 februari 1958 afgesloten Benelux Ekonomische Unie. Terwijl echter de Ekonomische en Sociale Raad, waarvan de leden worden aangewezen in overleg met de toporganen van de ekonomische en sociale bedrijfsorganisaties van de drie landen, bevoegd is uit eigen beweging adviezen te verstrekken, kan de Interparlementaire Raad blijkbaar alleen optreden op voorwaarde dat de drie regeringen hiermee akkoord gaan.

De vele beperkingen waaraan de werking van de Raad feitelijk is onderworpen zijn een treffende illustratie van de inzichten en de geest waarin Benelux tot stand is gekomen en verder is geëvolueerd. In zijn lezing van 1 juli 1961 voor het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen te Brussel heeft minister Luns deze opvattingen duidelijk verwoord (Internationale Spectator, Jrg. XXIII, nr. 17, p. 1477-1488). Grondgedachte van de Beneluxkonstruktie is zo groot mogelijke samenwerking op basis van vrijwilligheid en met behoud van de eigen zelfstandigheid. Supranationale strukturen kunnen aldus moeilijk tot stand komen. Deze moeten vooral ingebracht worden in groter, Europees, verband: het is trouwens zeer de vraag hoe een supranationaal orgaan in de Benelux zich ten opzichte van de Europese organen zou moeten verhouden. Zo zijn er op ekonomisch gebied vorderingen gemaakt, maar ook op gebieden daarbuiten - het buitenlands beleid, de ontwikkelingshulp, de eenmaking van het recht, de kulturele betrekkingen en het wetenschapsbeleid - boekt men vooruitgang. Men maakt afspraken, treft overeenkomsten en, alleen al door het overleg zelf, wordt het beleid over en weer afgestemd. De ministers van buitenlandse zaken van de drie landen zien elkaar geregeld, hetzij in formele of informele bijeenkomsten à trois of en marge van internationale konferenties. Periodieke overleg vindt plaats in een ambtelijke kommissie onder leiding van de direkteuren-generaal voor politieke zaken van de ministeries van buitenlandse zaken. Tijdens de belangrijke Beneluxregeringskonferentie van april 1969 werd besloten dat de drie ministers van buitenlandse zaken elkaar voortaan - waar mogelijk - dienen te konsulteren alvorens beslissingen te nemen over de volgende onderwerpen:

-	politieke samenwerking in Europa;
-	betrekkingen tussen Europa en de Verenigde Staten;
-	betrekkingen van West-Europa met de U.S.S.R. en de andere kommunistische landen van Europa, daaronder begrepen de vraagstukken van veiligheid;
-	betrekkingen van West-Europa met andere delen van de wereld, daaronder begrepen de ontwikkelingshulp;
-	vraagstukken van gemeenschappelijk belang die op de agenda van de Verenigde Naties staan;
-	vraagstukken inzake ontwapening en versterking van de vrede.

Uiteindelijk houden de drie regeringen de vrijheid te beslissen naar eigen inzicht. Het enkele feit echter dat men verplicht is op vrijwel alle belangrijke onderdelen van het buitenlands beleid het oordeel van de Benelux-genoten te vragen, heeft ongetwijfeld een niet te onderschatten betekenis: deze laatsten worden nu als het ware automatisch toegeschoven in het vaste korps van raadgevers dat de beslissing van de betrokken regering voorbereidt.

Voor minister Luns en de regeringen blijkt de samenwerking in Benelux op zichzelf van waarde. Daarnaast (en vooral?) dient zij als voortstuwingsmotor van de Europese integratie. Men is geneigd zich af te vragen of de moeizame vooruitgang van deze integratie in het jongste verleden wellicht mede de verklaring is voor de toch wel opvallend groter wordende officiële belangstelling voor een aktieve en meer dynamische Beneluxpolitiek in het voorbije anderhalf jaar.

Voor de voorstanders van een grotere Beneluxintegratie is de vrijblijvendheid van de regeringen een voortdurende bron van ergernis: men hoeft slechts te denken aan de verschillende beslissingen die de Belgische en Nederlandse regeringen troffen inzake defensieaangelegenheden (België kocht nieuwe vliegtuigen in Frankrijk, Nederland toestellen van een Brits-Amerikaans vliegtuigtype, waardoor een einde kwam aan tien jaar gezamenlijke opleiding van piloten) en aan de beruchte Progil-affaire.

De aarzeling van de drie regeringen om verder de weg van de integratie op te gaan, wordt aardig in de hand gewerkt door een Benelux-vijandige kampagne die in een vrij invloedrijk deel van de franstalige pers in België voortdurend gevoerd wordt. Voor wie enigszins vertrouwd is met de invloed van deze pers op het Belgisch departement van buitenlandse zaken zal het duidelijk zijn dat van die zijde alvast niet veel initiatieven tot verdere integratie te verwachten zijn, des te meer waar er in nederlandstalige kringen in België geen opvallende pro-Beneluxstandpunten worden ingenomen,

[p. 166]

ook niet in die milieus waar wel ernstig over kulturele integratie gedacht wordt...

De werking van een instelling als de Raadgevende Interparlementaire Raad is in de hier beschreven kontekst dan ook problematisch. De bijeenkomsten van deze Raad verlopen volgens een scenario dat identiek is aan dat van de traditionele parlementaire zittingen. Men kiest een voorzitter (doorgaans een lid van het bureau van een van de kamers van het land waar de vergadering gehouden wordt) en een griffier. Er zijn verschillende kommissies (buitenlandse vraagstukken; burgerlijke, handels- en strafwetgeving; ekonomische aangelegenheden; landbouw-, voedselvoorziening en visserij; kulturele aangelegenheden...). Deze kommissies beraadslagen, over op de agenda geplaatste items, waarna een rapporteur in openbare vergadering verslag uitbrengt: op gestelde vragen en suggesties wordt geantwoord door een lid van de regering van het land waar men vergadert. Volgens het ‘reglement van orde’ kunnen frakties van politiek gelijkgezinden gevormd worden, maar in de praktijk treden de leden van de Raad meer op als leden van de delegatie van hun land dan als frakfielid. Het zijn trouwens de delegaties die om de beurt een kandidaat-voorzitter voordragen.

Het stenografisch verslag van een vergadering van de Raad lezend kom je onvermijdelijk onder de indruk van de sfeer van stuurloosheid en twijfel die over de bijeenkomst hangt. Het dokument Handelingen N. 80 en 81 over de vergaderingen van vrijdagnamiddag 24 april 1970 en zaterdag 25 april 1970 illustreert dit treffend. Na zijn verkiezing tot voorzitter van de Raad houdt de heer De Niet, voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal, een toespraak. In deze rede treft de opmerking dat de Raad een adviesraad is ‘aan wie het niet vergund is in de keuken van de onderhandelingen in allerlei sektoren van Beneluxbeleid te kijken’. Later beklaagt hij er zich over dat de Raad het 13e gezamenlijk verslag der regeringen over de samenwerking inzake buitenlands beleid en het 14e verslag over de samenwerking op gebied van kulturele toenadering nog niet mocht ontvangen. Als hij daarna mededeelt dat namens het Comité van Ministers de tekst van een ontwerp-overeenkomst tot eenmaking van het Benelux aksijnsgebied ter informatie is aangeboden, is het de leden van de Raad niet duidelijk of hierover al dan niet advies moet uitgebracht. Ondervoorzitter Herbiet verbaast er zich over dat enkele Benelux-verdragen niet om advies aan de Raad zijn voorgelegd, in een paar gevallen ‘gezien het spoedeisend karakter’. Enigszins spottend stelt de Nederlandse minister Polak vast dat de leden van de Raad meer werk verlangen... Bepaald bitter is de heer Nederhorst waar hij vaststelt ‘dat wij de vlag uit moeten steken, als er een minister bij de beraadslaging in onze kommissies aanwezig is.’

Na een uiteenzetting van de heer Grapperhaus, staatssekretaris voor financiën van Nederland, verklaart de voorzitter dat een ontwerpprotokol tot vaststelling van invoerrechten pas daags voor de zitting in één eksemplaar is ontvangen. De heer Detièege maakt er de vergadering op attent dat ook de overeenkomst tot eenmaking van het douanegebied door de drie regeringen werd ondertekend zonder dat de Raad werd gekonsulteerd. De heer Burger merkt op dat de regeringen nu overeenkomsten in Beneluxverband aan de nationale parlementen toezenden, spoedshalve, zodanig dat het ‘Beneluxparlement’ daarover niet wordt gehoord, terwijl dit jaren achtereen tevergeefs steeds maar weer op voortzetting van de werkzaamheden en op spoed heeft aangedrongen; nu deze adviezen eindelijk gehoor vinden zou dit de uitschakeling van de Beneluxraad moeten betekenen... De heer Sledsens komt het voor ‘dat het wenselijk ware dat onze regeringen en onze nationale parlementen meer betekenis aan onze adviezen zouden gaan hechten...’ Tenslotte besluit de voorzitter de vergadering met de wens om in het vervolg meer bewindslieden te mogen begroeten, wanneer er verscheidene onderwerpen aan de orde zijn...

Zaterdag 28 november vergaderde de Raad opnieuw in Den Haag. Volgens het ANP werden de drie regeringen verzocht de bestaande wetten tegen lucht-, grond- en waterverontreiniging en geluidshinder te harmoniseren. Ook keurde men een ontwerpverdrag inzake bezit, dragen en verhandelen van wapens goed. De Raad sprak zich uit voor het UNO-lidmaatschap van de twee China's en voor direkte verkiezing van het Europees parlement. De Nederlandse staatssekretaris voor Sociale Zaken en Volksgezondheid zei dat supranationale strukturen binnen de Benelux niet denkbaar zijn.

Serieuze kranten hebben aan deze bijeenkomst van wat wel eens - ten onrechte - het ‘Beneluxparlement’ genoemd wordt geen aandacht gewijd.

Joris de Deurwaerder