Ons Erfdeel. Jaargang 14

[p. 142]

muziek

In memoriam: Prof. dr. Piet Nuten.

Op 11 september 1970 overleed te Berchem bij Antwerpen prof. dr. Piet Nuten. Niemand had zijn vroegtijdig heengaan zo plotseling verwacht. Vrienden en kennissen wisten wel dat hij tijdens het voorbije jaar tweemaal een zgn. kleine waarschuwing had gekregen. De laatste keer was hij zelfs in een kliniek opgenomen, maar enkele dagen voor zijn overlijden lieten de geneesheren zich nog zeer positief uit over zijn toestand en de verdere evolutie ervan. Hij zou alleen zijn aktiviteiten drastisch moeten besnoeien: een enorme opgave voor iemand die zo'n veelzijdige en ruime bedrijvigheid ontplooide en zich daarbij nauwelijks enige rust gunde.

Piet Nuten werd te Temse geboren op 27 april 1913. Aan het Koninklijk Vlaams Muziekkonservatorium te Antwerpen en aan de Rijksuniversiteit te Gent kreeg hij een grondige muzikale opleiding. In 1931 behaalde hij met de grootste onderscheiding het diploma van notenleer. Bij Lodewijk Mortelmans en Marinus de Jong volgde hij lessen in harmonie, kontrapunt en fuga. Aan de Gentse universiteit studeerde hij o.l.v. prof. dr. Floris Van der Mueren muziekgeschiedenis en o.l.v. prof. E. De Bruyne kunstfilozofie. In 1944 behaalde hij het licentiaatsdiploma met grote onderscheiding. Intussen verwierf hij in 1939 het staatsdiploma voor het geven van muziekonderwijs in het middelbaar onderwijs (1939), enkele jaren later het diploma van bibliotekaris, en op de koop toe nog een diploma van daktylografiestenografie. De bekroning van zijn jarenlange muziekwetenschappelijke studie en musikologische vorsing kreeg hij in 1957, toen hij op het proefschrift De Madrigali Spirituali van Filip De Monte promoveerde tot doctor in de kunstgeschiedenis en oudheidkunde.

Het is niet mogelijk binnen dit korte

Prof. Piet Nuten (1913-1970).

bestek alle beroepsbezigheden en aktiviteiten van deze eminente muziekgeleerde eenvoudig op te sommen. Zijn doodsbrief vermeldt over meer dan een halve bladzijde een twintigtal funkties. Het is niet eens de helft van al wat prof. dr. Piet Nuten verwezenlijkte.

Na enkele jaren muziekleraar te zijn geweest aan het Koninklijk Ateneum te Gent, werd hij in 1948 benoemd tot wetenschappelijk bibliotekaris aan het Koninklijk Vlaams Muziekkonservatorium in Antwerpen. Sedert 1961 was hij bovendien docent in de musikologie aan de Rijksuniversiteit te Gent, belast met de grondige studie van de muziekgeschiedenis in de licenties en de stijlstudie van de muziek uit de oudheid tot 1750. Daarnaast was hij werkend lid van de Koninklijke Vlaamse Akademie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, lid van de Kultuurraad voor Vlaanderen, ondervoorzitter van de Vereniging voor muziekgeschiedenis te Antwerpen, enz. Als aktief medewerker van diverse musikologische verenigingen of redaktielid van verschillende muziektijdschriften in binnen- en buitenland spaarde hij tijd noch moeite om met zijn wetenschappelijke kennis en scherp inzicht de uitbouw van die verenigingen of publikaties te stimuleren. Enkele maanden voor zijn overlijden werd hij opgenomen als werkend lid van de Gesellschaft zur Herausgabe von Denkmälern der Tonkunst in Oesterreich (Wenen) en van de Svenska samfundet för Musikforskning (Stockholm). Zijn gezond oordeel, substantiële medewerking, en niet in het minst zijn organisatorisch talent werden overal hoog op prijs gesteld. Vele organisaties hebben in prof. dr. Piet Nuten een van hun stevigste steunpilaren verloren.

Als wetenschappelijk bibliotekaris aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium van Antwerpen heeft prof. dr. Piet Nuten onvoorstelbaar veel werk geleverd. De geweldige uitbreiding van de kapaciteit van deze biblioteek, zowel als de strukturele reorganizatie ervan heeft hij met een bewonderenswaardige vakkennis en doorzettingsvermogen verwezenlijkt. Onder zijn beheer groeide het aantal volumes uit van plus minus 19.000 tot meer dan 200.000. Dank zij de 22 jaar noeste en doelgerichte arbeid van één man is de Antwerpse konservatoriumbiblioteek de best georganizeerde, uitgebreidste en meest gekonsulteerde muziekbiblioteek in ons land.

Onder zijn leiding werden tientallen studenten aan de universiteit van Gent opgeleid in de muziekwetenschap. Zij allen bewaren de herinnering aan een eminent docent, die met een rusteloze ijver en een benijdenswaardige preciesheid werkte aan hun degelijke musikologische vorming. ‘Ondanks de hoge eisen die hij stelde en de moeilijke stof die wij te verwerken kregen werd er bij hem zelden of nooit gebrost. Zoals prof. Nuten sprak over pareltjes in de renaissancemuziek, zo waren zijn kolleges diamanten in het kader van het universitair onderwijs.’ Zo getuigde een van zijn oud-studenten, Lic. Marie-Thérèse Buyssens, tijdens het ‘In memoriam’ dat op donderdag 10 december II. in het Antwerpse konservatorium werd georganizeerd.

De voornoemde ambtsbezigheden waren voor Piet Nuten geen beletsel om zich ook als komponist te ontplooien, en zelfs een uitgebreid oeuvre van meer dan tweehonderd titels samen te stellen. Dat weinigen buiten zijn vriendenkring op de hoogte waren van dat facet van zijn kunstenaarstalent, getuigt voor zijn zelfkritiek en objektiviteitszin. Toch lagen die vele kamermuziekbladzijden, liederen en koorwerken hem nauw aan het hart; hij heeft ze echter nooit aan de buitenwereld willen opdringen. Amper een tiental werken uit die overvloed verschenen in druk. De kreatieve beleving van een onstuwbare schoonheidsdrang was hem reeds voldoende. Wie echter even in die partituren bladert, kan het alleen maar betreuren dat zo weinig daarvan verspreid geraakte. Het is verre van ons de waarde van die bladzijden in enige mate te overschatten. In al hun bescheidenheid en traditionele vormgeving bezitten sommige van die partituren toch voldoende intrinsieke schoonheid en oprechte uitdrukking om een ruimere bekendheid te genieten. Het rijkst heeft Piet Nuten zich uitgezongen in zijn vele liederen, waarvoor hij dikwijls zelf de tekst dichtte. De lyrische zangstijl en de suggestieve klavierbegeleiding ver-

[p. 143]

klanken de tekstinhoud op een bezonken en verinnerlijkte wijze.

Voor alles was prof. dr. Piet Nuten musikoloog. Al publiceerde hij diverse opstellen o.m. ook over Vlaamse komponisten zoals E. Hullebroeck, P. Gilson, L. Mortelmans, en een onoverzichtelijk aantal bijdragen over alle mogelijke temata uit meer dan vijf eeuwen muziekgeschiedenis, toch affirmeerde zijn autoriteit zich steeds opnieuw op het domein van de renaissancemuziek. Zijn kennis omtrent die periode uit de muziekgeschiedenis was revelerend en haast onuitputtelijk. Zijn jarenlang vorsingswerk in vele buitenlandse archieven en biblioteken, zijn studie van vele belangrijke handschriften uit die tijd en zijn veelvuldig persoonlijk kontakt met alle buitenlandse prominenten hebben hem een benijdenswaardige eruditie verschaft. Als kenner van de vijftiende en zestiende-eeuwse Nederlandse muziekgeschiedenis was hij een gezaghebbende persoonlijkheid. Als De-Montespecialist was hij de internationale autoriteit.

Sedert 1939 legde prof. dr. Piet Nuten zich toe op de studie en de uitgave van het hele oeuvre van Filippus De Monte. In 1958 publiceerde de Koninklijke Vlaamse Akademie het eerste en tweede boek met geestelijke madrigalen van De Monte. Zes andere delen werden intussen persklaar gemaakt en nog tientallen anderen liggen reeds in voorbereiding. Al die komposities werden door Prof. dr. Piet Nuten uit de oorspronkelijke stemboeken in moderne partituur overgezet, een monnikenwerk waarvan de betekenis nooit overschat kan worden. Samen met die uitgaven publiceerde de Koninklijke Vlaamse Akademie de uitvoerige studie die prof. dr. Piet Nuten wijdde aan de Madrigali Spirituali van De Monte.

Volgens prof. dr. Piet Nuten is De Monte de grootmeester van het geestelijk madrigaal in het laatste kwart van de zestiende eeuw. In vergelijking met de andere polyfonisten is hij met zijn om en nabij 1.200 madrigalen bovendien de produktiefste madrigalist uit de hele renaissance. Als kenmerk van zijn madrigaalkunst vermeldt prof. dr. Piet Nuten: een ietwat onrustige en uitgesponnen melodie, een polyfoon stemmenkompleks, een geïdealizeerde woordinterpretatie en een zuiver muzikale vormbehandeling. De Monte's stijl is een ‘triomf van het meesterschap over het vokale en verfijnde contrapunt’; zijn madrigaalkunst is ‘de schoonheidsopenbaring van een persoonlijkheid, die de geest van de laat-renaissance in een tijdspersoonlijke taal, met groot meesterschap, voornaam-polyfoon, aristokratischverfijnd en veelzijdig-muzikaal heeft uitgesproken.’

Naast de ontleding en karakterizering van De Monte's madrigaalkunst en de identifikatie van de tekstdichters behandelt prof. dr. Piet Nuten de plaats van het werk van de Nederlandse polyfonist in de zestiende-eeuwse stijlperiode. Hij zoekt verder naar het organisch verband met de eigentijdse kultuursfeer en vergelijkt het oeuvre van De Monte met de komposities en de konceptie van diens tijdgenoten.

Dat standaardwerk is het resultaat van een intense, lange en grondige wetenschappelijke analyse. Het legt getuigenis af van de enorme belezenheid en de muzikale kennis, de wetenschappelijke akribie en kulturele background van de preëminente musikoloog. Tijdens het ‘In memoriam’ in het Antwerpse konservatorium verklaarde prof. dr. R.B. Lenaerts o.m.: ‘Piet Nuten komt tot een aantal wetenschappelijk gefundeerde konklusies, die voor de muziekgeschiedenis stuk voor stuk vaststaande en af en toe zelfs verrassende verworvenheden zijn geworden. Nutens kritisch toetsen van elk biografisch detail sedert de monografie over De Monte van G. van Doorslaer, de reuzenarbeid van het in partituur brengen van talloze werken uit verspreide stemboeken, het tijdrovende speuren naar tekstdichters in een massa eigentijdse poëziebundels dwingen eerbied af. Maar de kern zelf van zijn onderzoek ligt in het estetisch toetsen van de muzikale substantie, door detailanalyse zowel als het nagaan van de strukturele opbouw. (...) Nutens monografie over De Monte's geestelijke madrigalen is “af”; het is een defenitief werk, het vormt een afgerond geheel, dat grondig en veelzijdig werd belicht, en niemand die van ver of van nabij met de muziek en het geestesleven van de late zestiende eeuw te maken heeft, zal eraan kunnen voorbijgaan.’

Prof. dr. Piet Nuten bezat niet alleen een universele geest en een veelzijdig talent, hij was niet enkel een vermaard musikoloog; van hem behouden wij tevens de blijvende herinnering aan een overtuigde Vlaming, een diepgelovig mens en een ingoede, onbaatzuchtige persoonlijkheid, bij wie niemand tevergeefs om raad en hulp mocht aankloppen; of zoals Lode Rosquin het tijdens het ‘In memoriam’ formuleerde: ‘de altijd bereidvaardige hand die hartelijk werd toegestoken naar al wie op welk terrein ooit moeilijkheden ondervond. Het komt mij voor dat elk woord van hem, elk van zijn daden werd beheerst en ingegeven door de ontroerende eenvoud van zijn gemoed.’

Op zijn werktafel bleven nog tal van projekten en werkmappen liggen. Verschillende uitgaven en studies zoals De instrumentale muziek in Italië en de Nederlanden tussen 1560 en 1650 of de volledige publikatie en stijlkritische studie van alle profane en geestelijke komposities van Filippus De Monte werden niet voltooid. Het materiaal daarvoor werd door hem in binnen- en buitenland verzameld; ruim 7.000 bladzijden oude muziek werden in partituur gezet. Hopelijk blijft die waardevolle dokumentatie en kunstschat niet in de kaften opgeborgen!

Hugo Heughebaert