Ons Erfdeel. Jaargang 14

beeldende kunst

Vergeten Petrus Van Mol?

Bijna onopgemerkt heeft de gemeente Buggenhout het voorrecht gehad een tentoonstelling te openen van een schijnbaar vergeten, want meestal uithuizige Vlaamse kunstschilder, die na vele jaren opnieuw enkele weken in ons midden verbleef.

In een beperkte kring is dit een gebeurtenis geweest. Immers, de bijna honderd schilderijen in de zalen van het gemeentehuis hebben het, ondanks de vrij ordeloze presentatie, mogelijk gemaakt de evolutie van deze merkwaardige kolorist te volgen sedert de jongste tien jaren.

Een degelijke retrospektieve was jammer genoeg uitgesloten, omdat de meeste schilderijen en akwarellen in musea en verzamelingen zijn ondergebracht in België, Frankrijk, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika, Zwitserland, Japan en de Skandinavische landen. Slechts een beperkt aantal werken bevindt zich bij familieleden te Buggenhout; een ander en beslist het grootste te Fontvieille, nabij Arles, in Zuid-Frankrijk, waar deze kunstschilder sedert 1960 geregeld verblijft.

Men schijnt het nooit eens te zijn geworden over de voornaam van kunstschilder Van Mol: Petrus, Pieter en Peter, te meer omdat hij zijn werken zonder uitzondering met ‘P’ signeert. Deze reislustige figuur uit onze plastische kontreien werd geboren te Malderen, op 3 augustus 1906. Als artiest behoort Petrus Van Mol inderdaad tot die ‘stille’ generatie van 1900, waarvan men nu toch stilaan moet weten, dat zij vele tientallen jaren in de schaduw heeft geleefd en pas de jongste jaren opnieuw in de belangstelling kwam, toen hun gesternte gunstiger bleek. Terecht kan men de kritici verwijten, dat zij deze generatie nooit voldoende en beslist nooit volledig heeft verkend, zodat verscheidene belangrijke kunstenaars in de vergeethoek geraakten en zeker de

Petrus van Mol (1970).

minst luidruchtigen onder hen. Zoals Petrus Van Mol.

Niet alleen zijn ‘animistische’ geaardheid, maar ook zijn afwezigheid in Vlaanderen heeft daar in ruime mate toe bijgedragen, ofschoon hij een degelijke artistieke opleiding had genoten en later - in het buitenland - werd gelauwerd.

Petrus Van Mol werkte nog te Brussel, toen hij besloot de lessen te volgen aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten te Mechelen, eerst onder leiding van de strenge Willem Rosier en kort daarop van de minder gedisciplineerde, maar artistiek begaafdere Gustave Van de Woestijne, van wie hij een der eerste vijf leerlingen was. Ook de jongste.

Alleen reeds het verblijf van deze ‘vijf’ aan de akademie, de lotgevallen van direkteur en leerlingen en de nauwe, maar weinig schoolse of akademische samenwerking met Gustave Van de Woestijne vormt een bijdrage op zichzelf.

In 1928 verliet Petrus Van Mol de Mechelse akademie, maar noch bij Gustaaf Fontaine aan de akademie te St.-Joost-ten-Node, noch bij Philippot te Etterbeek vond hij voldoening, zodat hij in 1931 opnieuw kontakt zocht met Gustave Van de Woestijne, die hem een hart onder de riem stak. Petrus Van Mol verliet Vilvoorde, waar hij na zijn huwelijk een tijd had verbleven, en vestigde een atelier in de Luikenaarsestraat te Brussel, waar hij een vijftal jaren samenwerkte met kunstschilder Jan Cox, die later naar Boston, in de Verenigde Staten, zou vertrekken.

Van Mol heeft sedertdien vele jaren van vereenzaming gekend: hij dook letterlijk onder ondanks de goedbedoelde aanmaningen van artistieke vrienden zoals Van Lint, Bertrand en Mortier. Zijn omzwervingen begonnen en hij verdween, schijnbaar voorgoed, uit de artistieke wereld zonder een adres achter te laten. Zijn lidmaatschap van het Centre culturel international de Rayaumont

[p. 134]

kon hem aan Parijs niet binden. Hij vertrok naar de Provence en vestigde zich, na een oponthoud hier en daar, te Fontvieille, waar de zachtmoedige, maar kameraadschappelijke man-uit-het-Noorden vlug als een burger van de gemeente werd aanvaard.

Een Duitse ekspeditie, die er opgravingen verrichtte, ontdekte er ook zijn atelier en in de eerste plaats zijn akwarellen, waarvan Van Mol er meteen een dertigtal verkocht. Deze kontakten hadden wellicht ook tot gevolg, dat Petrus Van Mol van 1961 tot en met 1966 te Salzburg de kunstseminaries onder leiding van Oskar Kokoschka volgde. Zijn omgang met deze intelligente tegenstander van de abstrakte kunst zijn klaarblijkelijk even bevruchtend geweest als die met Gustave Van de Woestijne, al is het wellicht zo, dat Kokoschka meer heeft bijgedragen tot het groeiend sukses van Petrus Van Mol weldra ook te Londen, waar hij werd voorgesteld aan kunstminnende kringen door Enid Crowther, een lerares in plastische kunsten. In 1962 overwinterde hij zeven lange maanden in de Britse hoofdstad en sedertdien keert hij er jaarlijks enkele maanden terug, meestal in opdracht portretten en landschappen schilderend.

Ook dit jaar was er een Londens intermezzo alvorens af te reizen naar Kopenhagen, waar Van Mol enkele opdrachten moest uitvoeren. Om het even of men deze kunstenaar benadert als portrettist (Rosier-Van de Woestijne) of als landschapschilder en akwarellist (Kokoschka), steeds herkent men hem als een briljant kolorist, voor wie de kleur en uitsluitend de kleur de enige bouwsteen is, de enige vormgevende kracht van het werk. Belangrijk hierbij is dat de kunst van Petrus Van Mol alleen schijnbaar probleemloos is. Weliswaar verraadt zijn gehele oeuvre reeds bij de eerste oogopslag een nogal konventionele schilder- en zienswijze en wordt deze indruk nog versterkt door de beperkte tematiek en de soms al te soepele aanpak, maar in de meeste gevallen gaat het om heel wat meer dan de landschappen uit de onmiddellijke omgeving van het atelier. Het zal de reiziger wellicht niet ontgaan, dat zij herinneringen wekken aan de Provence, aan Les Alpilles of aan de Camargue, maar voor Van Mol zijn zij slechts middelen maar geen doel.

Met andere woorden, zij zijn slechts het instrumentarium voor een sensitivist, die langs het landschap om zijn optische lust en zijn zinnelijke sensaties kan uitleven. Maar zij zijn, in zeer vele gevallen, ook de spiegels

Grauwe zee (1968) door Petrus van Mol.

waarop hij zijn emoties projekteert en waarin men zijn strijd met een koloristische problematiek nauwgezet kan volgen, zodat men geen landschap meer ziet, maar een kleurenharmonie, die de vorm van ‘een’ landschap aanneemt, maar die in sommige gevallen de abstraktie zeer dicht benadert. Niet alleen kenschetsende grafische elementen zijn zeldzaam of ontbreken, maar eigenaardig genoeg voor een

Les Amandiens (1964) akwarel door Petrus van Mol.

knap portrettist ook de mens! Men zou het zo kunnen stellen, dat de natuur voor Van Mol het nooit verloochend uitgangspunt is, dat tot zichzelf terugkeert: ‘het landschap gaat zijn gang’ als koloristisch vraagstuk.

Vooral in zijn akwarellen, die geen verbeteringen toelaten, geen technisch falen kunnen verdoezelen en geen overschildering dulden, bewijst Van Mol zijn trefzekere spontaneïteit

[p. 135]

Portret van M. Kahn (1964) door Petrus van Mol.

en zijn zeer bewogen kleurenvloed, die ruimte na ruimte schept en die de vormen in vele schakeringen ontleedt.

De figuratieve, schijnbaar realistische werken van Petrus Van Mol scheppen een louter schilderkunstige realiteit, die los staat van de weergave van de natuur. Zij zijn de getuigenissen van een bevrijding; zij nemen soms andere gestalten aan tot aan de uiterste grens, waar zij nog alleen maar een lyriek van de kleur zijn, alle scherpe tegenstellingen vermijdend. Laten wij hopen dat wij eens door een of ander wonder een overzichtstentoonstelling kunnen bezichtigen van een bijna altijd afwezige Vlaming, die zijn lauweren elders verdiende, zijn sukses elders heeft en zijn werken over vele landen verspreidde.

Inmiddels ging de kleine tentoonstelling van deze Kokoschka-laureaat te Buggenhout vrijwel onopgemerkt voorbij.

Jaak Brouwers