Ons Erfdeel. Jaargang 14

Denkend aan de Nederlanden.

Een tijd van hier heb ik heel wat teksten van Karel Jonckheere onder de ogen en te bespreken gekregen en ik geef eerlijk toe dat ik momenteel aan jonckheeritis lijd. Ik zal echter mijn best doen om Leer mij ze kennen... de Vlamingen en de inleiding op Vlaanderen West te vergeten en het hoofd te bieden aan de indigestie die zijn laatste boek, Denkend aan de Nederlanden, dreigt met zich mee te brengen.

De lezer zal zich herinneren dat de uitgeverij Lannoo vroeger al twee boekjes publiceerde met gelijkaardige titels: Denkend aan Vlaanderen van Godfried Bomans en Denkend aan Nederland van Gaston Durnez. Het nieuwe boek van Karel Jonckheere is lijviger, en bevat, naast een stevige lading ironie, heel wat meer ernst dan de werkjes van de ietwat laatdunkende Bomans en de monkelende Durnez.

De schrijftrant van Jonckheere kennen we nu stilaan: helder, maar niet altijd voldoende bijgevijld, - bondig, maar daardoor hier en daar ongenuanceerd. Zoals we dat van hem verwachten treft hij geregeld door pittige formuleringen. (De Hollanders kibbelen en vitten zich gaarne gelukkig - Brussel,... waar men weinig weet over alles en veel over niets - In 1843 werd de universiteit van Franeker een krankzinnigengesticht. Wij mogen Nederland nooit te lang alleen laten - enz.) Omdat Denkend aan de Nederlanden niet het eerste werk is dat hij wijdt aan de kulturele eenheid van Noord en Zuid, hebben die aforistische wendingen en konkluzies hier

[p. 181]

het zonderling effekt dat Jonckheere herhaaldelijk reminiscenties oproept aan... Jonckheere.

Op schitterende wijze en met een hoofse reverentie heeft de auteur zijn boek bijeengeplunderd uit oude en nieuwe geschriften. Opvallend is daarbij zijn verbazingwekkende kennis van de ‘petite histoire’ en de gevatheid waarmee hij al die gegevens op het gepaste ogenblik bovenhaalt. En voor mijn gevoel ligt precies in die goed geordende veelheid van informatie de waarde van dit ‘witboek van de kulturele eenheid Noord-Zuid, ten gerieve van een ideaal, een realiteit’. (Zie omslag.)

Denkend aan de Nederlanden is tegelijk een ontleding en een aanmaning. De gewelddadige scheiding en moeizame toenaderingspogingen worden van alle kanten bekeken, uit de literaire zowel als uit de politieke en kerkelijke hoek. Persoonlijk heb ik daarbij het meest gehad aan het laatste derde van het boek, waarin de evolutie na 1830 behandeld wordt. En wel speciaal omdat Karel Jonckheere, die toch sinds jaar en dag voor de kulturele eenheid op de bres staat, niet alleen op Vlamingen en Franstalige Belgen kritiek uit, maar ook niet aarzelt ‘Holland’ op de korrel te nemen.

Waar de tribulaties van J.F. Willems en Multatuli in dit verband bekend zijn, zelfs de houding van Potgieter, Bakhuizen en Busken Huet ons vrij duidelijk voor de geest staat, daar werpt Jonckheere nu een zeer revelerend licht op figuren als Van Deyssel en Boutens, in dezen toch wel bijzonder kortzichtig en onverdraagzaam, of Verwey, wiens redelijke, zij het al te platonische woorden wellicht weergeven wat de meeste Nederlanders tijdens en na wereldoorlog I van de Vlamingen dachten.

Van latere datum en daarom des te dwazer zijn de uitlatingen van Victor E. van Vriesland, die Herman Teirlinck kust-Vlaams laat praten. De fantasie van Victor blijft Jonckheere bekoren; mij niet. Ik ben het wél eens, en grondig, met Jonckheeres hoofdstuk over onze spelling en (ondanks het voorgaande) met de liefdesverklaring aan Noord-Nederland, waarmee hij zijn boek afsluit.

Jan Deloof

Denkend aan de Nederlanden, Ernst en luim in de culturele eenheid Noord/Zuid, door K. Jonckheere. Lannoo Paperbacks, Tielt/Den Haag. 240 blz. - Ing. 148 BF.