toneel
Claus wint met ruime voorsprong.
Wat Eddy Merckx in de wielerwereld is in België dat is Hugo Claus onder het schrijversvolk: de jongen die steeds zijn plan trekt en eigenzinnig zijn weg gaat: ‘Ik ben niet op zoek naar mezelf maar eerder naar media.’ Hij is de meest suksesvolle schrijver die ondanks het ‘korzelig proza’ van Weverbergh met zijn stukken in Nederland volle zalen trekt en die dan ook de afgelopen toneel-tour glansrijk heeft gewonnen en wel met twee nummers: De Spaanse Hoer en Vrijdag.
Wat De Spaanse Hoer betreft, ik weet niet of de titel niet bij velen als een lokmiddel heeft gewerkt. Het is een adaptatie van een 15e-eeuws Spaans werk van Fernando de Rojas: ‘Celestina’, onder die naam in de bewerking van Dolf Verspoor werd het hier ook enige jaren geleden voor het voetlicht gebracht. De omwerking van Claus is veel ingrijpender en als zodanig sluit het aan bij zijn Thyestes bewerking van Seneca. Rond de oude koppelaarster Celestina heeft hij een aantal uitbundige figuren gegroepeerd en geesten uit het dodenrijk laten terugkeren. Het geheel is een bonte mengeling van liefde en hartstocht, van haat en wreedheid. Dit alles speelde zich af op een open toneel rond het huisje van Celestina, dat de vorm heeft van een grote zetel. Celestina troonde daar als de oude gevierde koningin van liefde en ontucht, gevierd want zonder de liefde en haar vruchtbare werken zouden er geen mensen, geen dieren of planten op de aarde bestaan. Het stuk werd vele malen gespeeld door de toneelgroep Globe met als gaste Ank van der Moer, onder regie van Ton Lutz. Hij had er een beweeglijk spektakel van gemaakt.
Veel soberder en naturalistischer is het toneelstuk
Vrijdag, waarvan
Claus zelf getuigde: ‘Ik wil mij nu helemaal vastklampen aan de realiteit en daarin verschuivingen aanbrengen.’ Hier geen ‘showelementen’ of ‘teaterspektakel’ maar het meer als men wil ouderwetse realistische stuk, met een duidelijk afgerond plot en uitgewerkte dialogen, met hier en daar een vleugje symboliek en enkele irrealistische momenten in flash-backs. Een volksstuk rond een man die onverwachts uit de gevangenis thuiskomt en daar in huis en tuin een chaos aantreft: de tuin is een wildernis, zijn vrouw heeft connecties aangeknoopt met een buurjongen, zijn dochter op wier beschuldiging hij is veroordeeld, is weggegaan. Het geheel is sober gehouden, de taal is, zoals hij zelf in een interview verklaarde ‘Nederlands met Vlaamse zinsbouw, Vlaamse beklemtoning, af en toe een Vlaams woord’ er aan toevoegend: ‘Natuurlijk is die taal artificieel, geen echt Vlaams, geen hoog-Nederlands, het is een bastaardtaal, want niemand spreekt die, maar niemand spreekt ooit toneeltaal. Toneel is toch geen imitatie.’ Met dit laatste wordt dan weer de distantie tussen stuk en realiteit aangeduid, waardoor de term naturalistisch toneel dubieus wordt.
Het spel werd opgevoerd door de Nederlandse Comedie onder regie van de schrijver zelf met Fons Rademakers als de hoofdpersoon George Vermeersch, Elisabeth Andersen als zijn vrouw, Paul Cammermans als Erik de buurman, en Kittie Coubois als de dochter Christiane. De laatste kon nauwelijks haar rol waarmaken in de korte flash-back scène waarin zij haar vader verleidt. Ik vond deze scène bijzonder zwak zoals ik destijds ook moeite had om de flashback in ‘De dans van de Reiger’ serieus te nemen. Dat is een Milleriaans trukje dat misschien wel werkt in een typisch montage-toneel zoals b.v. ‘De dood van een Handelsreiziger’ maar niet in een in opzet kronologisch verlopend dialoogtoneel. Overigens zitten in Vrijdag nog verschillende punten die een vergelijking met ‘De dans van de Reiger’ rechtvaardigen (rol van de vrouw, het T.V.-milieu). De prestaties van de spelers waren bewonderenswaardig: Elisabeth Andersen ontpopte zich als een rasechte Vlaamse volksvrouw en ook Paul Cammermans was zoals dat heet zijn rol op het lijf geschreven.
Al met al twee kasstukken van Claus die vele volle zalen hebben getrokken en dat is een vermeldenswaardig feit in deze tijd van toneelmalaise, waarin volgens de statistieken slechts 5% van de bevolking de schouwburgdrempel overschrijdt.
Hoe hierin verandering brengen?
Piet Simons
Auteursrechtelijk beschermd