Ons Erfdeel. Jaargang 14

Dra. Hilda van Assche: De bibliograaf is een rusteloze detektive.

Dra. Hilda van Assche.

Eind 1969 verschenen de dertiende en de veertiende afleveringen van de Bibliografie der Vlaamse tijdschriften, reeks I: De Vlaamse literaire tijdschriften, door Dr. Robert Roemans en Dra. Hilda van Assche. De eerste aflevering, gewijd aan Dietsche Warande en Belfort, verscheen in februari 1960. In 1964 kwam de tweede aflevering van reeks II: De Vlaamse niet-literaire tijdschriften, nl. die over Leuvense Bijdragen en Bijblad, van de pers. In amper negen jaar tijds zijn aldus 15 boekdelen op de markt gebracht. Een ontzaglijke onderneming, die nog indrukwekkender wordt, als men even nagaat welke enorme massa dokumentatie hier voorradig is.

In de veertien reeds verschenen delen van reeks I, wordt de inventaris opgemaakt van niet minder dan 87 literaire tijdschriften: 28 jaargangen

[p. 121]

van Dietsche Warande en Belfort en van De Vlaamse Gids; de eerste 13 jaargangen van het Nieuw Vlaams Tijdschrift; de volledige inhoud van een groot aantal jongerentijdschriften, waarvan er ondertussen reeds heel wat in de anonimiteit verdwenen... Alles samen nagenoeg 3.400 bladzijden. Elk tijdschrift is zeer uitvoerig geanalyseerd. Naast gegevens over titel, uitgeverij, redaktie en formaat van elke periodiek, vindt men er de vermelding van alle bijdragen, verschenen tijdens de behandelde periode; informatie over de illustraties; uitvoerige registers met verwijzing naar bijdragen van en over alle auteurs. Vlaanderens tijdschriftenliteratuur sedert 1930 is hier met een bijna pijnlijke nauwkeurigheid in kaart gebracht.

Voor dit werk kregen de samenstellers in 1961 de Prijs der Openbare Bibliotheken en in 1968 - posthuum voor Dr. Rob. Roemans - de Prijs der Scriptores Catholici.

De bibliografie van de Leuvense Bijdragen en Bijblad is even grondig geanalyseerd.

Over deze indrukwekkende prestatie zijn we even gaan praten met Hilda van Assche, die na het overlijden van Dr. Roemans, nu reeds twee jaar geleden, het werk alleen verder zet. Klassieke vraag: Hoe is U tot de bibliografie gekomen?

Dat is heel eenvoudig. Nadat ik Dr. Roemans heel toevallig had ontmoet - op de eerste vakantiekursus voor Belgische leraars Nederlands te Amsterdam in 1951 - ben ik me gaan interesseren voor zijn werk: bibliografie, Middelnederlandse tekstuitgaven en een literatuurgeschiedenis waaraan hij toen bezig was, in samenwerking met Dr. M.A. Nauwelaerts. Het is echter niet lang bij loutere belangstelling gebleven, want toen een tijdje later de drukproeven van de ‘Analytische bibliografie van August Vermeylen’ moesten worden nagelezen - 483 blz. asjeblief! - heb ik deze taak op verzoek van Dr. Roemans op mij genomen en dat is het begin geweest van onze samenwerking.

Bent U dan onmiddellijk samen aan de bibliografie van de Vlaamse tijdschriften begonnen?

Helemaal niet. Wie Dr. Roemans gekend heeft, weet dat hij steeds met allerlei uitgaven bezig was en dat hij evenveel nieuwe plannen maakte. Het voortzetten van de bibliografie der tijdschriften is in feite een gevolg van gesprekken met Karel Jonckheere die herhaaldelijk vroeg, wanneer er nu eens een volledige bibliografie zou komen van ‘Van Nu en Straks’.

Van Nu en Straks was toch het uitgangspunt van het eerste grote bibliografisch werk van Dr. Roemans, nl. de Bibliografie van de moderne Vlaamse letterkunde, 1893-1930?

Inderdaad. Daarin zijn echter uitsluitend de bijdragen van de Vlaamse medewerkers opgenomen. Dit verwondert ons vandaag misschien, maar we mogen niet vergeten dat de toestand in 1930 heel anders was dan nu. Er was nog geen sprake van kulturele integratie met Nederland. Die bibliografie was daarom een louter Vlaamse aangelegenheid, wat trouwens uitdrukkelijk wordt gezegd in de verantwoording. Deze beperking heeft Dr. Roemans zelf herhaaldelijk betreurd. Uit de gesprekken met Karel Jonckheere is geen bibliografie van ‘Van Nu en Straks’ gegroeid maar wel een voortzetting van de vroegere bibliografie der Vlaamse literaire tijdschriften op veel ruimere basis.

U hebt, zoals de verantwoording in deel I zegt, ‘de onvoorwaardelijke volledigheid’ nagestreefd. Kan de bibliograaf dat doel wel ooit bereiken?

Volledigheid streeft elke bibliograaf na, al weet hij dat de onvoorwaardelijke volledigheid zelden bereikt wordt, tenzij dan voor de tijdschriften. Als men alle literaire tijdschriften kan opsporen - iets waarin wij, naar mijn bescheiden mening wel geslaagd zijn - dan komt de volledigheid niet meer in het gedrang. Alle bijdragen, ook de schijnbaar onbeduidendste, worden opgenomen. Het is niet de taak van de bibliograaf, te oordelen over wat later belangrijk kan zijn of niet. Het komt er dus in de eerste plaats op aan, te achterhalen welke tijdschriften verschenen zijn en waar men ze kan raadplegen. In 1969 zijn er meer dan 30 literaire tijdschriften verschenen in Vlaanderen. Als men weet hoe moeilijk het is om deze alle in handen te krijgen, dan kan men zich realiseren hoeveel moeilijker het wordt naarmate men in de tijd teruggaat. Hiervoor is nu wel een oplossing gevonden door onze bibliografie. Voor het Noorden bestaat iets dergelijks niet. Zelfs geen lijst van de tijdschriften die, laat ons zeggen sedert 1930 hebben bestaan.

Kan men voor de tijdschriftenbibliografie dus een zekere volledigheid bereiken, dan is dat zo goed als uitgesloten voor de personenbibliografie. Tal van kulturele tijdschriften doen vaak een beroep op kunstenaars en kritici. Deze toevallige medewerking achterhalen, is soms uitermate tijdrovend. Wie zou bijvoorbeeld in verband met Gerard Walschap denken aan een tijdschrift als ‘Taal en Tongval’? En dan spreek ik nog niet van de week- en dagbladen. Zou men bijdragen van diezelfde Gerard Walschap gaan zoeken in een gelegenheidsuitgave van een Vlaams weekblad, verschenen naar aanleiding van de overwinning van Eddy Merckx in de Ronde van Frankrijk 1969? Ook nog als men de bibliografie van die auteur zou maken, bijvoorbeeld binnen twintig jaar?

De Bibliografie van de Vlaamse tijdschriften omvat nu 14 delen en beslaat ongeveer 3.400 bladzijden. Daarvoor hebt U duizenden en duizenden steekkaarten moeten opmaken en ordenen, tal van registers samengesteld, drukproeven verbeterd... Wordt dat alles op de duur geen zwaar maar vooral saai werk?

Wanneer U dat zo heel zakelijk stelt, zou ik bijna ‘ja’ moeten antwoorden. En toch is het niet zo. Voor de buitenwereld is bibliografisch werk misschien wel een saaie boel. Men ziet het al te vaak als middeleeuws monnikenwerk omdat er inderdaad geduld en nauwgezetheid voor nodig is. Maar welk werk vergt dat niet? Voor mij is bibliografie eerder detektievewerk, waaraan dagelijks nieuwe verrassingen verbonden zijn. Om uit te vissen welke tijdschriften reeds verschenen zijn, of nog verschijnen, waar je ze kunt vinden, is het heus niet voldoende over je schrijftafel gebogen te zitten. Je komt in kontakt met duizend en één mensen. Bovendien zorgen de problemen wel voor de nodige afwisseling. Soms gebeurt het bijvoorbeeld - en vaker dan men zou denken - dat ergens boeken worden vermeld die niet bestaan. Toen ik aan de bibliografie van René Gysen werkte, trof ik een verwijzing aan van Gysen zelf, naar een boek, ‘De blauwe noot’. Zelfs de uitgever was er bij vermeld. Die uitgever nu, schreef me dat het bewuste boek nooit verschenen was; niettemin is ‘De blauwe noot’ nog opgenomen in een recente studie over René Gysen. Dergelijke vergissingen en misverstanden blijven taai voortleven.

Zelf heb ik in een summiere Ernest Claes-bibliografie, voor het tijdschrift ‘Vlaanderen’, een reisverhaal met herduk opgenomen dat wel door ‘een’ Ernest Claes is geschreven, maar niet door de auteur van ‘De Witte’!

Bibliografisch werk is boeiend werk. Je komt er niet alleen door in kontakt met allerlei mensen, je doet er bovendien ervaringen mee op aangaande de meest verspreide onderwerpen. Wie het werk van Dr. Roemans overloopt moet wel onder de

[p. 122]

indruk komen van het enorme terrein waarover zijn belangstelling zich uitstrekte.

(Terloops gezegd: Dra. Hilda van Assche stelde zelf een ‘Analytische bibliografie van Dr. Rob. Roemans’ samen, (uitgeverij Heideland te Hasselt), waarin, monografieën en tijdschriftartikels samen, 323 titels opgenomen zijn!)

De tweede reeks van de Bibliografie van de Vlaamse tijdschriften is gewijd aan de niet-literaire tijdschriften. Aflevering 2 daarvan verscheen in 1964 en behandelt de eerste vijftig jaargangen van ‘Leuvense Bijdragen’ en de eerste achtendertig jaargangen van het ‘Bijblad’. Welk verschil bestaat er tussen reeks 1 en reeks 2?

De tweede reeks is voorbehouden aan de niet-literaire tijdschriften, in de eerste plaats aan wetenschappelijke tijdschriften in verband met taal- en letterkunde. Wegens de aard van die tijdschriften bevat elk deel niet alleen personenregisters maar ook een zakenregister. Voor ‘Leuvense Bijdragen’ en het ‘Bijblad’ is dat zakenregister wel uitvoerig uitgevallen omdat ernaar gestreefd werd, ook de boekbesprekingen onder de trefwoorden op te nemen.

De bibliografie van ‘Leuvense Bijdragen’ draagt de vermelding ‘aflevering 2’. Wat is dan aflevering 1?

Die zal gewijd zijn aan de ‘Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie’. Deze aflevering is nog niet verschenen. We hebben inderdaad in illo tempore de ‘Leuvense Bijdragen’ eerst behandeld omdat ze 50 jaar bestonden.

Na het overlijden van Dr. Roemans hebben velen zich met bezorgdheid afgevraagd of de Bibliografie van de Vlaamse tijdschriften zou worden voortgezet...

Ik heb 15 jaar met Dr. Roemans samengewerkt en ik zal, in de mate van mijn krachten, zijn levenswerk in zijn geest voortzetten. Hierbij denk ik niet alleen aan de tijdschriften, maar aan tal van andere plannen waarvoor reeds heel wat dokumentatie verzameld is. Ik had het reeds over de ‘Verslagen en Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie’. In die reeks horen ook thuis ‘Wetenschap in Vlaanderen’ dat thans ‘Wetenschappelijke Tijdingen’ heet, ‘Spiegel der Letteren’ enz... Bovendien werd reeds enkele jaren gewerkt aan een bibliografie van het Middelnederlands, sedert 1910. Er is verder de bibliografie van Gerard Walschap, die oorspronkelijk gepland was voor zijn 70e verjaardag, maar die door het plotse afsterven van Dr. Roemans en door andere omstandigheden, op afwerking wacht. Verder denk ik aan de bibliografie van Stijn Streuvels, waaraan nu ook gewerkt moet worden met het oog op 1971. Waarom heeft elke dag slechts 24 uren en waarom heeft een mens slechts twee handen?

Er is inderdaad nog werk genoeg aan de bibliografische winkel. Zijn er nog delen voorzien in die eerste reeks, waarvan de afleveringen geleidelijk verschenen met een andere einddatum: eerst 1958, dan 1961 en tenslotte 1965?

Eigenlijk zouden er nog twee delen moeten verschijnen: één deel dat de grote tijdschriften omvat van 1959 tot en met 1968 en één deel met algemene registers zodat de gebruiker in één oogopslag de hele reeks kan overzien. Dat laatste deel zou dan van een zakenregister voorzien moeten zijn, al kan dit, om technische redenen, niet zo gedetailleerd worden uitgewerkt als voor ‘Leuvense Bijdragen’, waarin de artikels en boekbesprekingen een volgnummer hebben. De genoemde periode 1959-1968 voor het deel der grote tijdschriften is met opzet zo gekozen. Ik zou inderdaad willen komen tot een jaarlijks bibliografisch overzicht van de Vlaamse literaire tijdschriften. De kopij voor 1969 is persklaar. Het deel 1959-1968 zou dus een overbrugging zijn van onze bibliografie en de jaarlijkse overzichten. Deze laatste zullen uitgegeven worden door de pas opgerichte Rob. Roemans-Stichting.

Is het niet eigenaardig dat bibliografisch werk in Vlaanderen nog steeds privé-initiatief is? Bestaat er wel voldoende belangstelling voor?

Ik zou hier eerst hulde willen brengen aan de uitgeverij Heideland en haar direkteur Lou Nagels, die het risiko van de publikatie op zich heeft genomen. Wat de belangstelling betreft, moet ik zeggen dat de verkoop van de bibliografie in de jaren 1930-1934 wel vlotter verliep dan nu. Slechts bij uitzondering kan men zich tans nog - antikwarisch - dat eerste, tiendelige werk aanschaften. Er is tans wel steun van overheidswege door het aankopen van een aantal eksemplaren. Daarmee is echter nog niet alles gered. Ik vraag mij wel eens af hoeveel eksemplaren in Nederland zouden worden aangekocht...

Is er in het teken van de kulturele integratie dan geen samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland, op bibliografisch gebied?

Daarmee is tans een aanvang gemaakt. Men begon zojuist met de uitvoering van een plan om gezamenlijk een ‘Bibliografie van de Neerlandistiek’ - ‘over’ taal- en letterkunde - op te stellen vanaf januari 1970. In afwachting echter van het tot standkomen van twee bibliografische bureaus werd ook hiervoor een beroep gedaan op de goodwill van een aantal mensen in Noord en Zuid. We moeten natuurlijk zien hoe deze onderneming in de loop van dit jaar zal evolueren.

Bij dat alles hebben we nog met geen woord gerept over de weeken dagbladen, Meent U niet dat ook daar een arbeidsterrein ligt voor de bibliograaf?

Niemand zal het belang van bijdragen in dag- en weekbladen ontkennen. Ze behoren tot het literair en kultureel klimaat van een land, al zijn natuurlijk niet alle recensies even degelijk. Voor de Conferentie der Nederlandse letteren heb ik de laatste twee jaar de besprekingen in de voornaamste Vlaamse dagbladen gevolgd. Voor de periode van 1 september 1968 tot 1 september 1969 heb ik een alfabetische lijst aangelegd met vermelding van dagblad, datum en recensent, die, samen met een overzicht van de recensies in Nederlandse dagbladen, opgesteld door Dirk de Jong, is verschenen in ‘Gedeeld Domein’.

Verricht U nog ander werk in opdracht van de Conferentie der Nederlandse Letteren?

Ik zorg tans voor de bibliografische kaarten betreffende Vlaamse auteurs. Die kaarten worden uitgegeven door het Letterkundig Museum te 's-Gravenhage en door het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven te Antwerpen. De laatste jaren was er op dat gebied nagenoeg niets over Vlaamse auteurs verschenen. Daar komt geleidelijk verbetering in zodat ik hoop dat er in 1970 een groter aantal kaarten zal verschijnen dan tot nu toe het geval was.
Daarnaast verzamel ik alle mogelijke gegevens over vertalingen van Vlaams werk. Wat dit laatste betreft, is er sedert vorig jaar samenwerking tussen Noord en Zuid. De periode van ca. 1935 tot 1968 moet nog systematisch onderzocht worden. Dank zij het werk van Prosper Arents zijn we goed ingelicht over de vertalingen in het Duits tot en met 1943. Niettegenstaande zijn tachtigjarige leeftijd, werkt hij tans aan een aanvulling van zijn in 1950 verschenen bibliografie, ‘Vlaamse schrijvers in het Engels vertaald, 1481-1949’. U ziet, wie de bibliografische mikrobe in het lijf heeft, geraakt er niet meer van af.

Onze gastvrouw sprak daarnet van de Rob. Roemans-Stichting. Zijzelf

[p. 123]

is daarvan de sekretaresse en bijgevolg de aangewezen persoon om ons in te lichten over wezen en doel van deze vereniging.

De Rob. Roemans-Stichting werd op 5 november 1969 opgericht te Antwerpen, door enkele vrienden van Dr. Rob. Roemans en geïnteresseerden in de bibliografie.

Dr. Roemans heeft in Vlaanderen op bibliografisch gebied pionierswerk verricht. Om zijn nagedachtenis te eren, stelt de vereniging zich tot doel, de wetenschappelijke beoefening van de bibliografie in eigen land, op het gebied van de Nederlandse kultuur in het algemeen en van de Vlaamse literatuur in het bijzonder, te bevorderen. Zij wil het tot stand komen van wetenschappelijk verantwoorde bibliografieën stimuleren, jonge bibliografen helpen, en indien de financiële toestand het toelaat, de uitgave van bibliografieen steunen of zelf verzorgen... Dit jaar wordt gestart met de ‘Bibliografie van de Vlaamse literaire tijdschriften verschenen in 1969’.

Voor allen die dit prachtig werk willen steunen, vermelden wij graag dat men lid kan worden door een jaarlijkse bijdrage van 100 F en erelid door een jaarlijkse bijdrage van 500 F te storten op PR. 4881.07 van de Rob. Roemans-Stichting, Minderbroedersstraat 22 te Antwerpen.

Frans Heymans, Anderlecht