Het Offer des Heeren

[p. 70]

§ ⁺Hier begint het Testament dat Anneken Esaias haren Sone bestelt heeft, den 24. ¹⁾ dach Januarij, Anno. 1539. Des morghens te neghen vren over gheleuert, als sy haer bereyde te steruen, voor den name ende dat ghetuychenisse Jesu, ende nam daer mede oorlof aen haren ²⁾ Sone tot Rotterdam ³⁾.

§ Esaia ontfangt v Testament.

HOort mijn Sone die onderwijsinge ws moeders ⁺, opent v ooren om te hooren die reden mijns monts. Siet, ic gae huyden den wech der Propheten, Apostelen ende Martelaren, ^* ende drincke den kelc, die sy alle gedroncken hebben. Ick gae den wech, segge ic, die Christus Jesus dat ^† eewige Woort des Vaders, vol genaden

+ Fol. 13 r^o.

1) In alle uitgaven. Elders: 14 Januari.

2) In n^o. 1, 1562: hueren.

3) Dit testament is hier gedrukt naar een boekje, dat, in het Oostersch, reeds in het jaar van Anneken's dood van de pers was gekomen en waarvan nog één exemplaar in de Stadsbibliotheek te Hamburg voorhanden is: zie Wieder, bl. 126. De Bibliographie kent alleen het exemplaar, in de Doopsgezinde bibliotheek aanwezig, van eene uitgaaf, die later maar toch nog vóór 1560 is gedrukt. Zij houdt I, p. 14, Dirk van Borne te Deventer voor den drukker daarvan. Drukte hij ook de eerste uitgaaf? Is daaruit de oostersche, saksische taal (unde, möder) te verklaren?
Over Anneken en de talrijke uitgaven van haar Testament, die in de 16de en 17de eeuw het licht zagen en onder de Doopsgezinden zeer geliefde lektuur waren, zie de Bibliographie, I, p. 179-190; ook p. 13 vvg.; II, p. 267. Er bestaat van haar nog een brief ‘aen D. J.’ uit het jaar 1538. De uitgever van de tweede uitgaaf van Van Braght bezat een afschrift daarvan, met de hand van Anneken's eigen zoon Esaias de Lind, burgemeester van Rotterdam en vriend van Oldenbarnevelt, geschreven. Hij had dit van De Lind's kleinzoon ontvangen en drukte het II, bl. 144 af. Reeds de hoogdravende bewoordingen waarin in dat schrijven ‘D.J.’ wordt aangesproken, maken behalve nog enkele andere uitdrukkingen, die er in voorkomen, het waarschijnlijk, dat deze niemand anders is dan David Joris. Ook de ‘geteekenden met het teeken Thau, die niet met vrouwen besmet zijn geweest (verstaet dat)’ in het Testament pleiten voor dit gevoelen. Zekerheid dienaangaande geeft de zoo even vermelde, te Hamburg berustende, eerste uitgaaf. Deze bevat namelijk aan het slot het lied: ‘Ick hoer die Basuene blasen,’ dat in het Geestelyck Liedtboecxken van David Joris (voorhanden in de Koninklijke bibliotheek) en wel als lied van Anneken N. voorkomt. Nu schijnt daarbij de vermaning van het Testament om zich den Heer niet te schamen voor de menschen en liever het leven te verlaten dan van de waarheid te wijken wel vreemd. Dit is niet bepaald david-joristisch. Immers juist ten opzichte van den christenplicht om zich aan den marteldood bloot te stellen gingen de Davidjoristen en de Doopsgezinde broederschap uiteen. Maar men vergete niet, dat tot omstreeks 1550 toe de grenzen tusschen beide kringen niet scherp afgebakend waren. De verzamelaars, die in hun Offer des Heeren aan Anneken de plaats gaven, die zij zoo lang onder de Doopsgezinden heeft behouden, hebben ongetwijfeld nog personen gekend, met haar verwant of die hare vrienden waren geweest. Haar dood toch was eerst twintig jaren geleden en de samenhang tusschen de geloovigen zeer sterk. Zij hebben dus ook wel geweten, dat zij haar moesten rekenen tot die zielen, die tegelijk zoowel tot den eenen als tot den anderen kring behoorden.

+ Prou.1.a.8. 4.a.1.

* Mat.20.c.22.

† Joan.1.a.1.

[p. 71]

ende waerheyts, ^* die Herder der schapen, hy dat Leuen wesende ¹⁾, door hem seluen en niet door eenen anderen gewandelt heeft, ende heeft desen kelck moeten drincken. Ghelijck hij sprak: ^‡ Ick moet eenen kelck drincken, ende met eenen doopsel gedoopt worden, hoe banghe is my, tot dat die vre volbracht is. Door ghegaen wesende, roept hy zijne schapen, ^† ende zijn schapen hooren zijn stemme, ende volgen hem nae, waer dat hy heen gaet, want dit is den wech tot die rechte ^‡ Fonteyne.

Desen wech zijn door gheghaen de ^† Conincklijke Priesteren, comende vanden // ⁺opganck der Sonnen, soo in Apocalypsis staet, ende zijn ingheghaen in die tijden der eewicheden, ende hebben desen ^† kelck moeten drincken.

Desen wech hebben getreden de dooden, die daer ^‡ liggen onder den Altaer, die daer roepen, seggende: Heere almachtige God, wanneer wildy wreken dat bloet dat daer wtgestort is? Ende haer zijn blinckende rocken gegeuen, ende haer is gheantwoort: Beydet een weynich, tot dat het getal uwer broederen veruult is, die noch gedoot sullen worden om dat getuygenisse Jesu, Dese hebben oock den kelck gedroncken, ende zijn opgegaen om te houden den eewigen heyligen ^* Sabbath des Heeren.

Dit is den wech, dien gewandelt hebben die ^† vierentwintich Ouders, die daer staen voor den stoel Gods, ende werpen haer

* Joa.19.b.14.

1) Lees: ‘wesende door hem selven, en niet enzv.’ Dat is dan het denkbeeld van Joh. 5:26, 14:6; achter ‘en niet door een anderen’ moet men dan ‘wech’ er bij denken; dit laatste ‘door’ is eene schrijffout. - Of wel: de komma, die nu achter ‘wesende’ staat, behoort achter ‘n. d. e. anderen’. Christus, zoo wordt dan bedoeld, dankt het aan zich zelven en niet aan een ander, dat hij het leven is.

‡ Luc.12.f.50.

† Joa.10.c.27.

‡ Joa.4.b.14.

† 1.Pet.2.a.9.

+ Fol. 13 v^o.

† Mat.20.c.22.

‡ Apoc.6.a.9.

* Heb.4.a.9.

† Apo.4.a.4.

[p. 72]

croonen ende herpen voor den Stoel des Lams op haer aensichten vallende, seggende: Heere, v alleen si prijs, heerlicheit, cracht ende stercheyt, die wreecken sult dat bloet uwer knechten ende dienaren, ende sult de victorie door v seluen behouden. ^† Groot sy uwen name, ghy die daer waert, zijt, ende comen sult almachtich.

Desen wech hebben oock ghewandelt die gheteyckenden des Heeren, die dat ^‡ teycken Thau ¹⁾ in haer voorhooft ontfanghen hebben, die daer vercoren zijn, wt alle gheslachten der menschen, die niet met ^‡ vrouwen besmet zijn gheweest (verstaet dat) ende volghen dat Lammeken nae waer het henen gaet.

Siet, alle dese hebben den ^‡ kelck der bitterheyt moeten drincken, Ende alle die daer noch ontbreken aent ghetal ende veruullinge Sions, die Bruyt des Lams, ^* welck is // ⁺ dat nieuwe Hierusalem, die daer van bouen wt den Hemel daelt, een woonstadt ende throon Gods, in welcken de heerlijcheyt des grooten Conincs ghesien sal worden, op die tijt alsmen houden ende vieren sal dat ^* hoochtijdelijcke Louerfeest ²⁾, in die dagen der ^† eewiger rusten ende blijschap.

^‡ Siet, dese alle en hebben daer niet toe mogen komen, sy en hebben eerst dat oordeel ende straffinghe in haer vleysch gedragen. Want Christus Jesus die eewige ^* Waerheyt heeft de eerste geweest, als geschreuen staet: Dat ^* Lam dat van aenbegin ghedoot is gheweest. So coemt Paulus ende seyt: Also heeftet den Vader belieft, dat alle die hy van ^† eewicheyt voorsien heeft, die heeft hy gheroepen, vercoren ende gherechtueerdicht, ende heeftse ghelijckformich ghestelt den Beelde zijns Soons.

Oock spreekt onsen Salichmaecker ghebenedijt: ^* Die knecht en is niet beter dan zijn Heer, maer het is hem ghenoech dat hij zijnen Heer, ende Meester ghelijck sy. Oock betuycht Petrus, segghende: ^* Het is tijt dattet Oordeel beghint, aen den Huyse Godts, Ist dattet dan aen ons beghint, wat eynde willet dan nemen met den genen die aent Euangelium Gods niet gelooft en hebben: Want het hout

† Apo.4.a.8.

‡ Ezech.9.a.6.

1) In de nieuwere bijbelvertalingen evenals in die, welke in onze taal in de 16^de eeuw in gebruik waren en die ik raadpleegde, is op de aangehaalde plaats, Ezech. 9:4, 6, alleen sprake van ‘een teeken’, dat sommigen zal waarmerken als degenen, die bij het oordeel verschoond zullen blijven. Maar in de Vulgata is het hebreeuwsche woord voor ‘teeken’, 'twelk als ‘Thau’ luidt, vers 4 weêrgegeven door ‘signa thau’; vers 6 door ‘thau’ alleen. Daaronder nu is reeds door meer dan één kerkvader het kruis verstaan; dát hielden zij voor het waarmerk, door den profeet bedoeld; misschien omdat de hebreeuwsche thau oudtijds ook als een liggend kruis werd geschreven en het grieksche letterteeken ‘tau’ den vorm van een kruis vertoont. De Davidjoristen hielden veel van dergelijke geheimzinnigheden. In het Wonderboeck heb ik echter het teeken Thau niet gevonden.

‡ Apo.14.a.4.

‡ Mat.20.c.22.

* Apo.21.a.2.

+ Fol. 14 r^o.

* Zac.14.b.16.

2) Loofhuttenfeest.

† Heb.4.a.9.

‡ Hebr.12.a.6. 1.Pet.4.c.17.

* Joa.14.a.6.

* Apo.13.b.8.

† Rom.8.c.29.

* Mat.10.c.24.

* 1.Pet.4.b.17.

[p. 73]

nauwe dat die rechtueerdige salich sal worden waer wil dan die sondaer ende godloose verschijnen? Noch staet Pro. 11. ⁺ Ist dattet den oprechten hier op aerden vergolden wort, waer sal dan de Sondaer ende Godloose openbaren.

Siet mijn soon, hier hoordy datter niemant totten Leuen en comt dan door desen wech. Daerom gaet in door de ^* enge poort, ende neemt v des Heeren ^† castijdinghe aen // ⁺ ende onderwijsinge, ende buyget uwe schouderen onder zijn ^* Jock, ende draget lieflijck van uwer ioncheyt aen, met grooter eeren ende blijschap danckende: ^† Want hy geenen Soon aen en neemt, ofte ontfangt, dien hy niet en castijt. Voort seyt Paulus: ^† Ist dat ghy die castijdinghe verlaet, welcke sy alle deelachtich geworden zijn, so sydy bastaerden, ende gheen kinderen, ende sult wtghesloten worden wt dat erfdeel der kinderen Gods.

So ghy dan lust ende begeerten hebt om te gaen in die deelen der heyliger werelt, ende in die erffenisse der heylighen, so ^† omgordt v lendenen, ende treedt haer na, ^‡ Ondersoect de Schriftuere, ende si sal u wijsen haer gangen. Die Engel totten Propheet sprekende, heeft hem geseyt: ^‡ Daer is een Stadt vol alder goeden, ende den inganck van desen is maer eens menschen voetstap breet, aen die een zijde staet een vyer, ende aen die ander zijde een groot water, hoe condt ghy de Stadt tot een erfdeel ontfanghen, ghy moest eerst dat nauwe door treden. Siet mijn soone, desen wech en heeft geen wijcken, daer en zijn gheen omme ofte cromme weechskens: welcke ter ^† rechter ofte ter slincker zijden valt, is die doot haer erffenisse. Siet, dit is den wech die van soo ^* weynich menschen geuonden wort, ende noch van vele min ghewandelt, want daer zijn sommighe die wel mercken dat dit den wech totten leuen is, maer hy is haer te scherp, het doet haren vleysch te wee.

Hierom mijn kindt, en acht op die veelheyt der grooter menichte niet, noch en tredet op hare weghen niet. ^‡ Weert uwen voet af van haren paden, want sy gaen ter Hellen, als schapen ter doot. Gelijck Esaias // ⁺verhaelt, segghende: ^† Die Helle heeft haer kaecken wijdt op ghesperret, op dat daer in ghae, beyde, de Prince ende dat ghemeyne volck. ^† Het is een onuerstandich volck, daeromme en sal hy haer niet genadich zijn diese gheschapen heeft. Maer waer ghy hoort, dat een arm, slecht, verstooten ^† hoopken is, dat van de Wereldt veracht ende verworpen is, daer schickt v by. Ende daer ghy vant Cruyce hoort, daer is Christus ⁺, en wijckt daer niet van, vliet die schaduwe deser werelt, wert Godt toegheuoecht, laet die alleen uwe vreese zijn, bewaert zijn gheboden, onthout alle zijne woorden, dat ghy daer nae doet, ^† Schrijftse op de Tafelen

+ Pro.11.d.38.

* Mat.7.b.13.

† Pro.3.a.11.

+ Fol. 14 v^o.

* Eccl.6.c.26.

† Mt.11.d.29. Heb.12.a.6.

† Heb.12.a.8.

† Luc.12.d.35.

‡ Eph.6.b.14. Joa.5.d.39.

‡ 4.Es.7.a.7.

† Josue.1.a.7.

* Mat.7.b.13.

‡ Prou.1.b.15. 5.a.8.

+ Fol. 15 r^o.

† Esa.5.b.14.

† Esa.27.c.11.

† Luc.12.d.32.

+ 4.Esd.2.e.36.

† Prou.3.a.5. 7.a.3.

[p. 74]

uwer herten, ^† Bintse voor v voorhooft, ^* Spreect van zijn gesette ¹⁾ dach ende nacht, so sult ghy wesen een lieffelijcken ^† Boom, ende een spruyt in den Hof des Heeren, een beminde plante opwassende in Sion: noemt des Heeren vreese v Vader te wesen, soo sal die Wijsheyt die moeder ws verstants zijn. ^† Als ghy dit weet, mijn Soone, salich sydy, ist dat ghijt doet. Houdt dat v de Heere gebiet, ende heyliget v lichaem tot zijnen dienst, ^† op dat zijnen naem in v geheylicht, ghepresen, heerlijck ende groot gemaect mach worden. ^† En schaemt hem niet te belijden voor de menschen, Vreest de menschen niet, verlaet ^† v leuen lieuer, eer ghy vander Waerheyt wijcket, ^† Ist dat ghy v lichaem dat vander aerden ghemaect is, verliest, de Heere v Godt heeft v een beter bereydt inden Hemel.

Hieromme mijn kindt, ^* strijdet voor de gherechticheyt totter doot toe, ^† wapent v met de wapeninge Gods. ^‡ Zijt een vroom Israelijt, vertreedt alle ongherechticheydt, de werelt ende wat daer in is, ende bemint // ⁺alleen dat ^† bouen is, ghedenct dat ghy van deser ^* Werelt niet en zijt, soo v Heere ende Meester oock niet en is gheweest, ^* Sijt een ghetrou Discipel Christi: ^† Anders en is niemant bequaem om te bidden, dan die zijn Discipel gheworden is, eer niet. Die ghene die daer seyden: ^* Wij hebbent al achter ghelaten, die spreecken oock: ^‡ Leert ons bidden, Die warent daer die ^† Heere voor badt, ende niet voor de Werelt, Want als die Werelt bidt, soo roepen sy haren Vader den Duyuel aen, ende begheeren dat zijnen wille geschiede, alst ooc doet. Daeromme mijn soone ^† en wort haer niet ghelijck, maer ^* schouwet ende vliet van haer, ende ^† hebt gheen deel noch ghemeynschap met haer, Acht al niet wat voor ooghen is, ^* Soeckt alleen wat bouen is. Och mijn kint, zijt mijnder vermaninghe ghedachtich, ende en verlaet die selue niet. ^† De Heere doe v opwassen in zijnder vreese, veruullende met zijnen Geest v verstant. ^† Heylighet v den Heere, mijn Soon, Heylighet alle uwe wandelinghe met die vreese ws Godts. ^† Al wat ghy doet, laet zijnen Naem daer in ghepresen worden. Eert den Heere in die wercken uwer handen. Laet dat ^† licht des Euangeliums door v lichten. ^* Hebt uwen Naesten lief, Deylt met wtgestorter vuyriger herten den ^† hongherighen v broodt, ^* Cleedet den naecten, ende en beydet niet, datter yet tweeuout by v sy, want daer altijt zijn ^† diet ghebreck hebben. Al wat v die Heere verleent van dat ^* sweet ws aensichts, bouen v nootdruft, dat ^† deylt dien ghy weet die den Heere vreesen, En laet niet by v blijuen tot den morghen, so sal de Heere die

† Deu.6.a.8.

* Psal.1.a.2.

1) Wetten.

† Psa.92.b.13.

† Joan.13.b.17.

† Mat.5.b.16.

† Mat.10.d.32.

† Eccl.4.d.32.

† 2.Cor.5.a.1.

* Eccl.4.d.35.

† Eph.6.b.13.

‡ Joan.1.e.47. 1.Joan.2.b.15.

+ Fol. 15 v^o.

† Collo.3.a.1.

* Joa.15.b.18.

* Collo.1.a.7.

† Joa.6.d.31.

* Luc.18.c.28.

‡ Luce.11.a.1.

† Joan.17.b.9.

† Rom.12.a.2.

* 2.Pe.1.a.4.

† 1.Tim.5.c. 2.Joan.1.a.11.

* Collo.3.a.1.

† 2.Pet.3.b.18.

† Leui.20.a.7.

† 1.Cor.10.d.31.

† Mat.5.b.16.

* Mt.5.e.43.

† Esa.58.a.7.

* Mt.25.c.35.

† Mat.26.a.10.

* Gen.3.b.18.

† Psa.11 2.a.9.

[p. 75]

wercken uwer ^* handen gebenedijen, ende zijne segheninge // ⁺v tot een erffenisse geuen. Och mijn Sone, laet v ^* leuen den Euangelio ghelijck zijn, Ende die ^‡ God des vredes heylige v aen siel ende lijf tot zijnen prijse, Amen.

§ Och heylighe Vader, heyliget den soon uwer Dienstmaget in uwer waerheyt, ende bewaert hem vanden quaden, om ws naems wille Heere.

EEn groote vruecht ist int gemeyn
^* Dat douders hare kinder cleyn
In Gods vreese opuoeden
Met onderwijsing in den Heer
Neerstich voorhoudende Gods leer
^† Sparen daer toe geen roeden.

Hoort hoe Anneken oorlof nam

Aen haren soon te Rotterdam
Als haer de doot aenstonde:
Esaia ontfangt v testament
^‡ Wilt hooren na de reden ient ²⁾
Die gaen wt mijnen monde.

Siet der Propheten wech ick gae

Apostlen Martelaren nae
^* Drinck mee den Kelck ter stede

* Psa.5.b.13.

+ Fol. 16 r^o.

* Phil.1.d.27.

‡ 1.Tes.5.c.23.

* Pro.22.a.6. Eccl.7.c.25. Eph.6.a.4.

† Pro.13.c.24.

‡ Prou.1.a.8. 4.a.1.

2) Schoon, lief, bekoorlijk.

* Mat.20.c.22.

[p. 76]

 

Dien sy gedroncken hebben voor

 

^† Christus self trat desen wech door

 

Dranck oock den Kelck mede.

 

Desen wech zijn door gepasseert

 

^† Die Coninclijcke Priesters weert //

 

⁺Die vanden Oosten quamen

 

En zijn de tijt der eewicheyt

 

Ingegaen door den wech bereyt

 

Droncken den kelck altsamen.

 

Sy gingen oock door desen pat

 

^† Die dooden die daer leggen plat

 

Onder dAltaers behoede

 

Die roepen en seggen: O Heer

 

Du warachtighe Godt, wanneer

 

Wreect ghy ws Dienaers bloede.

 

Hier door gaende met vroom gemoet

 

^† De vierentwintich Ouders goet

 

Staen voor den Stoel des Heeren

 

Sy werpen af haer Croonen fraey

 

Voort Lam, en hare Herpen draey ¹⁾

 

Vallen neer Godt ter eeren.

 

Door dien wech gingen si gemeyn

 

^‡ Al diet teycken Thau ²⁾ hadden pleyn

 

In haer voorhooft ontfangen

 

Vercoren zijnde wt alle saet

 

Der menschen, ^* en so waer tLam gaet

 

Volgen sy zijne gangen.

 

Siet dese moesten in dit dal

 

^† Drincken den bitteren Kelck al

 

En so watter noch faelde

 

Aent getal Syons des Lams Bruyt

 

^‡ Dat wort Jerusalem beduyt

 

Die van den Hemel daelde.

 

Waer dat ghy van een ^* hoopken hoort

 

Arm ende slecht, gestoten voort

 

^† Van die werelt verschouen

 

Daer wilt v altijt voegen by

 

En waer ghy hoort dat Cruyce sy

 

Daer is Christus van bouen.

 

^† Vreest geen menschen, v leuen strijct ³⁾

† Luc.24.c.25.

† 1.Pet.2.a.9.

+ Fol. 16 v^o.

† Apoc.6.a.9.

† Apo.4.a.4.

1) Haastig, snel.

‡ Ezec.9.a.6. Apo.7.a.3.

2) Zie de aanteekening op bl. 72 boven.

* Apo.14.a.4.

† Mat.20.c.22.

‡ Apoc.21.a.2.

* Luc.12.d.32.

† Joan.15.b.19. 17.b.14.

† Mat.10.d.28.

3) Legt uw leven af.

[p. 77]

 

Eer dat ghy vander waerheyt wijct.

 

V lijf gemaect van eerde

 

^‡ Al ist dat ghy verlieset dat

 

V heeft bereyt een beter vat //

 

⁺God des Hemels van weerde.

 

^† Heylicht v den Heere mijn soon

 

En heylicht uwe wandel schoon

 

Met den Heere te vresen

 

^‡ Eert uwen Godt aen allen cant

 

In al de wercken uwer hant

 

Sijn Naem laet zijn gepresen.

 

^* Deylt me ¹⁾ v broot die honger heeft

 

Met wtgestorter herten geeft

 

Cleet naecten sonder toeuen

 

Tot eeniger tijt vertrect niet

 

Datter tweeuout by v sy yet

 

^‡ Altijt zijn diet behoeuen.

 

Al dat v die Heere toeleet

 

Bouen nootdruft ^† vant aensichts sweet

 

Laet Gods volc daer af leuen

 

En verbeyt niet tot morgen toe

 

^† V werc sal God vermeeren soe

 

Den segen sal hy v geuen.

 

Alsmen duysent vijfhondert iaer

 

Negenendertich schreef daer naer

 

Liet Anneken haer Leuen

 

Sy is geweest een schoon voorbeelt

 

Dat welc aen veel Christenen feelt

 

Die haer tot God begeuen.

finis.

‡ Mat.10.e.39.

+ Fol. 17 r^o.

† Leui.20.a.7.

‡ 1.Co.10.d.31.

* Esa.58.a.7. Tobi.1.c.17.

1) Meè, mede.

‡ Mat.26.b.10.

† Gen.3.b.18.

† Psa.5.b.13. 115.b.13.

1) Dit lied is in den Ausbundt opgenomen als n^o. 18: ‘Ein grosse Freud ist in gemein. Geht im Ton: Kompt her zu mir, spricht Gottes Sohn.’ De (druk?)fout in het 22^ste couplet ‘und dem ein und dreijszigsten gar’ zal wel de aanleiding zijn geweest tot de vergissing van Ottius, Annales, p. 53.