Het Offer des Heeren

[p. 78]

§ Hier na volgen sommighe Testamenten ende Brieuen, de welcke Jan Claesz wt der geuanckenisse geschreuen heeft, aen zijn Huysurouwe ende kinderen, ende aen zijnen gheslachte ¹⁾. //

§ ⁺Sommige Testamenten geschreuen door Jan Claesz (inde geuanckenis liggende binnen Amstelredam) aen zijn Huysurouwe, kinderen, ende ander vrienden, nae den vleesche. Anno. 1544.

§ ^*Dit is het Testament aen zijn Huysurou.

VRiendelijcke groete in den Heere aen mijn lieue Huysurou, die ick nv niet langher nae den vleysche, maer na der sielen beminne.

1) Het vonnis over Jan Claesz. is uit het amsterdamsche Justitieboek, fol. 124, afgedrukt in de Kronijk van het Historisch Genootschap, XII, 107. Daaruit blijkt, hoe ‘cooman J. C. hem heeft vervordert anderen simpelen menschen te leeren ende te induceren totter voorsz. secte, ende ... bekent VI^c boucken by Menno Symons gemaeckt, te hebben doen drucken binnen Antwerpen’; 200 waren in Holland verkocht, de rest was naar Friesland gezonden. Hij werd 19 Januari 1544 veroordeeld tot den dood met het zwaard, hij en zijn 87jarige (!) geloofsgenoot Lucas Lamberts, van Beveren geboren. Voorts werden ‘haere goeden geconfisqueert, uytgeseyt van den voorsz. Jan Claesz., poorter deser Stede, die mijn Heeren verclaeren geconfisqueert ter somme van’ - niet meer dan - ‘hondert guldens nae vermogen den privilegiën deser Stede.’ Zie verder over dezen leeraar en boekverkooper, te Alkmaar geboren, amsterdamsch poorter, de Bibliographie des Martyrologes, II, p. 673; Scheffer in de Doopsgezinde Bijdragen, 1864, bl. 144 vgg.; Inventaris Doopsgezind Archief, I, n^o. 257-259.

+ Fol. 17 v^o.

* [n^o. 1.]

[p. 79]

Hoort mijn vermaninge: Ghy weet, dat wy aldus langhe, alst ons nae den vleysche wel ghinck met Israel, dat wy doen niet en wisten wat wy waren, maer nv ons die goede Vader ^† aentast, nv voelen wy wat wy zijn: te cranck, swack, ellendich ¹⁾, arm ende naect. Hierom mijn lieue Huysurou, neemt voor een ^† Exempel Jesum Christum, wat wech dat hy ons voor gegaen heeft, Ende ^* dat wy door veel drucx moeten ingaen in dat rijck der hemelen. Vergetet mijn vleysch met alle v sinlijckheyt. Bidt den Heere om ^† gelooue, op dat ghy ^* verwinnen muecht. Ende ic wil my so goetwillich den Heere ouergheuen, als hy mijn herte troostet met zijn ghenade. Ghy hebt noch tijt ter beteringe, maer ic ben gebonden aen zijn genade, daer ic op betrouwe ²⁾. Hieromme en denct niet op // ⁺het gene dat voorby is, maer dringet met een vast betrouwen aen den Heer, hy sal v in allen helpen totten goede ³⁾, gheeft v daer toe ouer ende ^* voecht v altijt bijden ghenen, die den Heere vresen, want dat sal v best wesen. Want ^† wel hem die niet en wandelt inden raet der godloosen, noch en tredet op den wech der Sondaren, noch en sittet daer die spotters sitten, maer heeft zijnen lust in de Wet des Heeren, ende spreect daer van dach ende nacht. Mijn beminde huysurouwe, bi den Goduresenden spreectmen daer van, ende daer door wijct men vant quaet: Want door des ^* Heeren vreese schoutmen dat quaet, ende door die liefde volbrengtmen alle goet. Wort doch wacker, want het heeft met v ende met my slappelijck toegegaen. Laet v des Heeren woort tot alle goet verporren. ^* Bidt hem om zijnen heyligen Geest, die can v troosten, ^† want dat lijden van deser tijt en is niet by de glory ende heerlijcheyt die aen ons geopenbaert sal worden. ^‡ Want dat is de proef, die aen onse Ghelooue beuonden moet worden, veel costelijcker dan dat verganckelijcke Gout dat doort vyer geproeft wort. Mijn lieue huysurouwe, hadden wy also dat Rijcke Gods moegen ingaen, soo wy begonnen, ende dus lange gedaen hebben, soo en hadde die wech niet nauwe geweest. Maer door ^† lijden ende benautheyt moste onsen Salichmaker in zijn eygen heerlicheyt comen, hoe willen wy daer door met ruymte comen? Want die ^† wech (als de Heere seyt) is nauwe, die totten

† Job.1.*2*.

1) Uitgaaf van 1562: elendich.

† Jaco.5.b.10. 1.Pet.2.c.21.

* 2.Ti.3.b.12. Act.14.d.22.

† Luce.17.a.5.

* 1.Joa.5.a.4.

2) D.i.: ik ga sterven; op mijn eeuwig lot kan dus geen verder gedrag van mij meer van invloed zijn.

+ Fol. 18 r^o.

3) Tot hetgeen goed is.

* Eccl.9.c.27.

† Psal.1.a.1.

* Eccl.1.d.27. Prou.16.a.6.

* Luce.11.b.13.

† Ro.8.b.18.

‡ 1.Pet.1.a.7.

† Luc.24.c.25.

† Mat.7.b.13.

[p. 80]

leuen leyt, ende weynich zijnder diese vinden, noch weynigher diese recht wandelen, Want die goede vader hadde my desen Wech wel vertoont, maer mijn boose vleysch heefter my al te hardt afghedronghen: Nochtans ^† betrouwe ick door de genade des Heeren // ⁺salich te worden, Want Paulus seyt: ^† Al gaef ick alle mijn goet den armen, ende liet mijn lichaem bernen, heb ick de liefde niet ten is my niet profijtelijck. Ouerdenct wat dese liefde is, so sult ghijt al connen int beste nemen, wat v de Heere toe seynt, Hoe soude ickt moeghen wtspreken, de liefde is Gods natuer, dese si ^† met v ende ons allen, (Ick geefse v tot een vriendelijcke groete.) Die goede bermhertige Vader gietse in ons alder herten, door zijnen beminden Soon, Amen. ^† Groet alle lieue vrienden in den Heere. ^* Biddet den Heere voor my, al wat de Heere my geeft wil ick weder doen.

§ ^*Noch een Testament aen zijn Huysurou.

VVetet mijn hertelijcke lieue huysurouwe, dat ick v beuele, dat ghi in geender manieren en ^* wijct van dat Woordt des Heeren, maer troost v altijt daer mede, Want het ^† lijden van deser tijt en is niet tegen de heerlijcheyt, die aen ons gheopenbaert sal worden, ist dat wy blijuen inden gelooue. Och, laet ons doch daer door verwinnen, ende niet afwijcken, so sullen wy de ^† Croon ontfangen, die de goede Heere ^* beloeft heeft alle den genen, die lief hebben zijn toecoemst, Begheeren wy hier te blijuen, so en hebben wy zijn toecoemst niet lief, maer ist dat wy hem bidden om den heylighen Geest, die sal ons in allen dingen onderwijsen, ^* troosten ende stercken door zijn ghenade. ^† Och laet ons bidden, want door bidden moeten wijt // ⁺al ontfanghen. Dus mijn lieue Huysurou, ^* en sorcht voor gheenen dinghen, die den lichaem aenghaen, maer soeckt het Rijcke Gods ende zijn gerechticheyt, so salt v al toe vallen. ^† Hier mede beuele ic v God, ende dat woort zijnder genaden, dat v can stercken ende bewaren in alle tentatie. ^* Die ghenade des Heeren sy met v, ende met ons allen, Amen.

^† Voedet mijn lieue kinderkens op in onderwijsinghe inden Heere, dat beueel ick v, ende ^† voeget v seluen by den goeden, want die hebbent goet, &c. ^* Denckt om gheen tijtelijcke dinghen, want wat sienlijck is, dat moet vergaen. Wat ghy crijghen muecht, dat neemt mede, het ander beueelt trouwe vrienden, te weten, die v

† Ephe.2.a.4. Act.15.b.11.

+ Fol. 18 v^o.

† 1.Cor.13.a.3.

† 2.Cor.1.b.13.

† 3.Joan.b.15.

* 1.Tes.5.c.25.

* [n^o. 2.]

* Tob.1.a.6.

† Prou.4.a.6. Rom.8.b.8.

† Jaco.1.b.12.

* 2.Ti.4.b.8.

* 2.Cor.1.a.4.

† Mat.7.a.11.

+ Fol. 19 r^o.

* Mat.6.c.25.

† Acto.20.e.32.

* 1.Pe.5.b.14.

† Eccl.7.c.25.

† Eccl.9.c.21.

* 2.Co.4.b.18.

[p. 81]

trou zijn, ende trect met v kinderkens alsoo verre, dat ghy van menschen beschermt zijt, ^† Voedse op in onderwijsinghe inde Heere, ende schict v seluen by den ghenen die den Heere vreesen. Mijn lieue huysurouwe, weest wel te vreden, Dat my de Heere ghehaelt hadde met een haestige siecte, ghy moest hem hebben gedanct, doet nv ooc also. Dit laet ic v tot een Testament: ^† Waect alle die daghen ws leuens op de toecoemst ons Heeren Jesu Christi. Des Heeren genade sy met v, Amen.

§ ^*Een Testament aen zijn kinderen, Ende daer nae aen zijn Huysurou.

MIjn lieue kinderkens, Claes Janszoon ende Gerit Jans Dochter ¹⁾, dit late ick v tot een Testament, oft ghi tot v Jaren quaemt. ^† Hoort // ⁺ die onderwijsinghe ws Vaders: ^† Al dat de Werelt ende v sinlijcheyt lief heeft, dat haet, ende hebt lief Godts ghebot, Laet v dat onderwijsen, want het leert: ^‡ Wie my wil volgen, die moet hem seluen versaken, dat is, zijn ^*eygen wijsheyt te buyten gaen ²⁾. Ende bidden seer: ^† Heer uwen wil geschiede, doet ghy dit, so sal die Heylighe Gheest v leeren, al wat ghy gheloouen sult, ghelooft niet wat menschen segghen: maer wat het nieuwe Testament v ghebiedt, dat sult ghy ghehoorsaem zijn, ende bidden God dat hy v leere wat zijnen wille is. ^† Betrout niet op v verstant, maer op den Heere, ende laet alle v raden in hem blijuen, ende bidt hem dat hy uwe weghen stuere. Mijn kinder, hoe ghy ^* Godt den Heere sult lief hebben, hoe ghy v ^‡ moeder sult eeren ende liefhebben, v ^† euen mensche sult lief hebben, sal v dat nieuwe Testament leeren, ende alle ander geboden, wat die Heere van v begeert. ^* Al wat daer niet in begrepen is, dat en gelooft niet, ende wat daer in begrepen is, dat weest gehoorsaem. ^* Voecht v by den ghenen die den Heere vresen, ende die vant quaet wijcken, ende die door de Liefde alle goet volbrenghen. Och siet doch niet op den grooten hoop, noch op langhe gewoonten, maer siet op het ^* cleyne hoopken, dat om des Heeren woort veruolcht wort, want de goede en veruolghen niet, maer sy worden veruolcht. Als ghy v hier toe ghegheuen hebt, so wacht v van alle valsche Leer, want Joannes seyt: ^‡ Wie ouertreedt, ende niet en blijft in die leeringhe

† Eph.6.a.4.

† 1.Tim.6.b.14.

* [n^o. 3.]

1) Zoo in alle uitgaven. Bij Van Braght: Geertge.

† Pro.4.a.1.

+ Fol. 19 v^o.

† 1.Joan.2.b.

‡ Luce.9.c.23.

* Prou.3.a.5.

2) Verloochenen.

† Mt.6.b.10.

† Prou.3.a.5.

* Mat.22.d.36.

‡ Ex.20.b.12.

† Mat.22.d.38.

* 2.Joan.1.b.10.

* Eccl.9.c.21.

* Luc.12.d.32.

‡ 2.Joan.b.9.

[p. 82]

Christi, die en heeft geenen God, maer die in de leere Christi blijft, die heeft beyde, den Vader ende den Soon. Die leere Christi is: ^‡ liefde, barmherticheit, vrede, cuysheit, geloue, sachtmoedic// ⁺heyt, ootmoedicheyt, ende die volle ghehoorsaemheyt Gods. Mijn lieue kinder, geeft v ouer tottet ghoede, die Heere sal v in allen verstant geuen. Dit geef ick v tot mijn laetste Adieu: ^* Neemt des Heeren straffinghe waer, want wanneer ghy quaet doet, soo sal hy v straffen in v ghemoet, laet dan af, ende roept om hulp totten Heere, ende haet het boose, so sal die Heer v verlossen, ende tgoede sal v ghemoeten. Godt die Vader door zijnen beminden Soone Jesum Christum ^‡ geue v zijnen heyligen geest, die v in alle waerheyt leyde, Amen.

§ ^*Dit heb ick Jan Claesz v Vader gheschreuen als ick in de gheuanckenis lach om des Heeren woordts wille, Die goede Vader gheue v zijn genade, Amen.

§ Mijn lieue Huysurou, ick beuele v dat ghy mijn ^† kinderen sult op voeden in alle onderwijsinge tot het goede, ende dat ghi haer mijn Testament laet lesen ende brengt haer op inden Heer, nae v vermogen, so langhe ghy by haer zijt. ^* Ende ic begeere op v, dat ghy v seluen, noch v kinderkens niet lieuer en hebt, dan den Heer, ende zijn ghetuygenisse, ^† Laat v van v vleysch niet verwinnen, gunnen sy v in dese Stadt niet te woonen, ^† trect in een ander, Maer dat begeer ick hertelijck op v: ^* Voecht v altijt by den goeden, want wel hem die omgaet met den ghoeden. Die den ^‡ cleynen haer hulp altijt gheweest is, die sal v helpen, dat is die goede Vader: ^* Muecht ghy v niet alleen onthouden, soo neemt eenen Man die den Heere vreest, maer wat ghy doet, verlaet den Heer niet om een cleyne ^† schotel paps ¹⁾. Ic sal v onschult wel soo groot maecken als ick // ⁺mach ²⁾, mer om Amsterdam te houden en verlaet den Heere niet, Met zijn genade wil ic hem om die ^* gheheele werelt niet verlaten, doet oock also: Och laet ons met ^‡ ghewelt doordringen ³⁾, mijn vleesch moet ic door des Heeren genade ^† verliesen, laet v oock also ⁴⁾. Mijn lieue Huysurou, souden

‡ Gala.5.c.22.

+ Fol. 20 r^o.

* Job.5.b.17. Heb.12.a.5. Prou.3.b.18.

‡ Joa.16.b.13.

* [n^o. 4.]

† Ephe.6.a.4.

* Luc.14.d.16.

† 1.Pet.2.b.12.

† Mat.10.c.23.

* Eccl.9.c.26.

‡ Luc.1.d.48.

* 1.Cor.7.a.2.

† Gen.25.d.33.

1) Gedacht is aan Ezau.

+ Fol. 20 v^o.

2) Ik zal u bij de rechters zoo onschuldig mogelijk voorstellen; maar verlaat gij den Heer niet om te Amsterdam te kunnen blijven.

* Mat.16.d.26.

‡ Mt.11.b.12.

3) Om in het rijk Gods in te gaan, Matth. 11: 12.

† Mat.16.d.25.

4) Onduidelijk.

[p. 83]

wy op het lijden dencken, wi bleuen daer inne steecken, maer wy moeten daer door sien op de ^* eewige belooninge, Ic troost my so blijdelick in den Heere, doet oock also, die Heere mocht my opt bedde gehaelt hebben, ghi most wel te vreden gheweest hebben, hoe veel te meer nv, wat weet ghy hoe langhe v tijt hier is: Daerom doet, als de Heere v radet, weest altijt bereyt tot ^† zijn toecoemst, dan sult ghijt al connen verwinnen, ^* Die eewige ruste is beloeft den genen die overwinnen.

^† Een vast gelooue, een sekere hope op de eewige belooninge, ^* een bernende liefde tot Godt ende onsen naesten, sy met v, ende my, ende ons allen, Amen.

Schrijft my doch terstont, hoe ghy daer aen zijt, soo sal ick te bet ¹⁾ getroost zijn, als ghy mijn begeerte voldoet. ^‡ Biddet, die Heere wil ghebeden zijn, dat voele ick nv, Biddet ^* al te samen dat des ^† Heeren wille gheschiede in my, ende ons allen, Amen.

§ ^*Een Testament aen zijn broeders ende susters ²⁾.

VVetet mijn lieue Broeders, Cornelis Claeszoon, Gerit Claeszoon, Ariaen Claes dochter mijn lieue Suster, dat ick vriendelijck op v begeere, dat ghy v doch tot// ⁺ten Heer ^† bekeert, ende verlaet alle v houeerdicheyt, giericheyt met alle boosheyt, ende ooc alle quaet geselscap, ende hout v stille ende ^* voeget v byden goeden. ^† Ondersoect dat woort des Heeren, ^* ende bidt hem om zijnen ^† heyligen geest, die sal v onderwijsen in al dat v van noode is, Dit sal gheschieden, ist dat ghy v seluen versaeckt, ende v eygen wil te buyten gaet ³⁾, Want hy seyt: ^* Wie my wil volgen, die moet hem seluen versaken, hi moet zijn dagelicx cruys op nemen, ende volgen my na, seyt de Heere. ^† Daerom sterft al v lust, so en sult ghi in eeuwicheyt niet steruen. ^‡ Want het loon der sonden is die doot, maer bidt God om zijnen heyligen geest, die sal

* Psa.19.b.12. Mat.19.d.27.

† Luc.12.d.36. Titu.2.b.13.

* Apo.2.3.21.

† Mt.21.c.21.

* Mt.22.d.36. 1.Pet.4.b.8.

1) Beter.

‡ Mat.7.a.11.

* Jaco.5.c.16.

† Luc.11.a.2.

* [n^o. 5.]

2) Als de schrijver in dit en het volgende Testament als uitersten wil of laatste bede den zijnen toebidt dat zij zich toch mogen bekeeren, dan denkt hij blijkbaar daarbij niet aan den doop, maar hieraan dat zij ‘zich zullen voegen bij de goeden’, zullen ‘bewaren wat de Heer u condich heeft gemaect, te weten: Alwat ghy wilt dat v die menschen doen, dat doet haer weder.’ Zie in de Inleiding hierboven bl. 34, 35.

+ Fol. 21 r^o.

† Eze.18.c.21. Joel.2.b.12.

* Eccl.9.c.23.

† Joa.5.d.39.

* Luc.11.b.13.

† 1.Joan.2.c.27.

3) Verloochent.

* Luce.9.c.23.

† Coll.3.a.5.

‡ Ro.6.c.23.

[p. 84]

v also veranderen v sinnen, dat ghi het quaet sult haten, op dat ghijt schouwen moecht.

Och mijn liefste, ^* haet doch het quade, ende bemint dat goede, ende ^† Godt die alleen goet is, sal met v zijn, maer ist dat ghy by v ^* boose sinlijcheyt blijuen wilt, so ghetuyghe ick wt des Heeren mont, dat ghy u seluen verdoemen sult. ^† Maer ic hope wat beters tot v, hoe wel ick soo spreecke. Och bewaert doch dat v die Heere condich gemaect heeft, te weten: ^* Al wat ghy wilt dat v die menschen doen, dat doet haer weder, so salt v wel gaen, ende alle goet sal v gemoeten, Hier toe help v die goede God door Jesum Christum zijnen beminden Soone, Amen.

§ ^*Noch een Testament van Jan Claesz aen alle zijn gheslachte.

VVetet mijn lieue Broeders ende Susters, Oomen ende magen, ende alle mijn geslachte dat ick niet en lijde als een ^* dief oft moorder oft // ⁺misdader maer voor die ^† ordinancie, die de Apostelen des Heeren geleert ende ingeset hebben te weten, die ordinancie van de heylige kerck, die ouer vijftienhondert iaer gemaect wert, die ^† Jesus Christus zijn lieue discipulen beuolen ende met zijnen ^* bloede bezegelt heeft, ende die de Apostelen ^† gepredict ende geleert hebben, ^* ende mede met haren bloede beuesticht. Mijn lieue vrienden, slaet v hooft om mijnent wille niet neder, om dat die menschen roepen, dat ic als een wederdoper ende ketter gestoruen ben, Daer is maer een ^† Doope gegeuen met woorden op den gelooue, ende voor den gelooue en isser geen Doope van God beuolen. Nv mocht yemant vragen: Wat, salmen dan die kinderkens niet doopen? Neen, mer euen wel zijn si ^† salich door de verdienste Jesu Christi, ende zijn in zijnen bloede gedoopt, Want daer staet gheschreuen: ^* Alsoo veel alsser in Adam steruen, zijnder in Christo leuendich ghemaect. Dit geschiet wt ^‡ louter ghenade sonder eenich teecken. Maer mijn lieue vrienden, de Heere heeft beuolen dat ^* Euangelie te prediken, die dat geloouen, die salmen doopen. Noch heeft hy beuolen: Ende de geloouige sullen zijn ^† Auontmael houden, tot zijnder ghedachtenisse, op sulcker wijse, alst de ^‡ Heere ingheset heeft, ^* ende zijn Apostolen dat ghebruyct hebben. Anders en heeft hy haer niet beuolen: Gheen Misse, noch Kinderdoop, noch Oorbiecht, noch gheen ander wtwendighe Godtsdienst.

^† Maer hy heeft beuolen Godt alleen lief te hebben ende zijn

* Rom.12.b.9.

† Luc.18.c.19.

* Rom.8.b.13.

† Hebr.6.a.9.

* Mat.7.b.12.

* [n^o. 6.]

* 1 Pet.4.b.15.

+ Fol. 21 v^o.

† Eph.2.b.19.

† Mar.16.b.15.

* Heb.9.b.16.

† Act.2.b.14.

* Act.7.g.58. 12.a.2.

† Mar.16.b.15.

† Mat.19.b.13.

* 1.Cor.15.c.22.

‡ Ephe.2.a.4.

* Mar.16.b.15.

† 1.Cor.11.c.22.

‡ Mat.26.b.25.

* Act.2.e.42. 20.b.7.

† Luc.10.c.27.

[p. 85]

Woort gehoorsaem te wesen, ende zijnen euen mensche als hem seluen. Och waer salmense vinden, die dit doen, ^‡ Ondersoect Godts Woort, Ten is gheen Christen, die dat niet en weet. Ghy en moghet daer niet mede voldoen, dat sy leeren, // ⁺te weten, dat ghy by de heylige Kercke sult blijuen, ghy moet weten, wat de heylige kercke is, te weten, de geloouige vergaderinge, die doort ^* Woort Gods gebaert is, want ghi weet wel, dat niemant op deser werelt comen en mach, hy en si geboren, also en mach niemant inde toecomende comen, hi en si ^† wedergeboren, gelijc Petrus tuycht: ^‡ Niet wt den verganckelijcken Zade, maer wt dat onverganckelijcke Zaet, namelijck, wt dat leuendighe woort Gods, dat eewich blijft. Och wel hem, die hier wt geboren wort. Dese Wedergeborene gebruycken rechte Doop, rechte Auontmael, ^* Sy scheyden haer oock van alle die schandelijck leeren, oft onbehoorlijck leuen, sy en dooden haer lichaem niet (dat en leert Godts Woordt niet) ^† maer sy schouwen haer geselschap, so lange sy haer ¹⁾ bekeeren, want sy zijn de Christelijcke Kercke, de gemeynschap der Heylighen, sy hebben vergiffenisse der sonden, ^* want daer en is geenen anderen Naem ghegheuen in den Hemel oft inder Aerden, daer sy salich door moghen worden, dan inden Naem Jesu, dat is door zijn verdienste. Sy gheloouen, sy leuen alleen nae zijn Ordinancie. Hy en heeft niet ^† ghedoot die in hem niet en gheloofden, zijn heylighe Kercke en heuet oock niet ghedaen: Maer hy ende de zijne zijn ^‡ ghedoot vanden beginne, ende het sal ooc blijuen. Hier aen sult ghy bekennen, wie de zijne zijn. Niet die haer van zijnen Naem beroemen, ende staen haer dinghen met den Sweerde voor: Maer die daer leuen nae dat ^* exempel des Heeren, ende beuestighen haer sake met Godts Woordt, ^† dit is den rechtgheloouigen haer Sweert. Nv mocht yemant segghen: Waer zijn onse Vooruaders dan gebleuen, die anders niet ghewe// ⁺ten en hebben? Dat sal ^‡ God ordeelen. Men mocht oock segghen, dat de Heere beloeft heeft by ons te zijn, tot de ^* eyndinghe der Werelt. By den Gheloouigen is hy altijt, maer byden ongheloouighen nemmermeer, Te weten, by zijn Woort, ende by dat rechte gebruyck zijnder teeckenen, te weten, Doopsel ende Auontmael, ende wandelen recht, ende leuen ghelijckformich zijn Woort, dat sal hy altijt by wesen ²⁾.

Lieue Vrienden, daer was seuenderley Secte by der Apostolen tijden onder haer opgestaen, daerom en was de rechte Leere niet te verwerpen, oft nv veel quade boeuen onder den Euangelio opgestaen

‡ Joan.5.d.39.

+ Fol. 22 r^o.

* 1.Pet.1.c.23.

† Joan.3.a.3.

‡ 1.Pe.1.c.23.

* 2.Tess.3.a.6.

† Mat.18.b.17. Ro.16.b.16.

1) Tot zij zich bekeeren.

* 1.Cor.5.a.2. Act.4.a.12.

† Luc.19.a.10.

‡ Apoc.13.a.8.

* 1.Pet.2.c.21. Jac.5.b.10.

† Eph.6.b.17.

+ Fol. 22 v^o.

‡ Jud.1.c.14.

* Mat.28.c.19.

2) Waar dat is, bij dat zal Hij, de Heer, altijd wezen.

[p. 86]

zijn, ^† daer om en is Gods Woort dies niet te minder, wie salich wil wesen, moet hem daer onder buyghen. Inden tijden vanden heylighen ^* Tobias ginck gantsch Israel, ende baden gulden Calueren aen, die Jerobeam de Coninck hadde doen maken, maer hy bleef alleen by den Heere zijnen Godt, ende dede wat hy hem beuolen hadde.

Vrienden, siet nv niet op den grooten hoope, maer siet op Godts woort, dat en sal v niet bedrieghen. ^† Veruloect sy de mensche, die op eenen mensche betrout, ende zijn vleesch set voor zijn hulpe: Maer gheseghent sy de mensche, die hem op den Heere verlaet. Hier verlaet ick my op, ^‡ dat hy biddet tot zijnen Vader, niet alleen, voor die by hem waren, maer voor alle de gene, die door dat woort tot hem souden bekeeren. De goede Vader door zijnen eenigen Sone Jesum Christum, ^* gheue v dat rechte verstant, dat ghy hem voort muecht leeren kennen. Amen.

§ ⁺Van de Sententie ouer Jan Claesz.

JAn Claesz met een oudt Man van lxxxvij. iaer ¹⁾, diemen noemde Besteuaer, beyde inde Vierschare comende, malcanderen groetende met eenen Cusse, seyde Jan Claesz tot Besteuaer: Mijn lieue Broeder, al lacchende, mijn lieue Broeder, hoe zijt ghy nv gemoet? Besteuaer antwoorde lieffelijck, ende heeft gheseyt met een blijde aenghesicht: Al wel mijn lieue Broeder. Doen seyde Jan Claesz: En vreest nv Vyer noch Sweert, Och wat een blijden Maeltijt sal ons bereyt zijn, eer de Clock heeft twelf vren.

Ende doen worden sy van malcanderen geset. Ende doen sprack de Schout: Ghy zijt verdoopt. Jan Claesz. heeft gheantwoort. Ick ben gedoopt op mijn ghelooue, alsmen alle ^* Christen menschen hoort te doopen, na wtwijsen der Schriftueren, Leest dat. Doen hebben sy weder tot hem gheseyt: Ghy zijt van die vermaledijde Anabaptisten, vreemde Seckten, opinien ende erroeren, ende ^† twist makende onder dat volck. Jan Claesz. Wy en zijn alsulcken volck niet, wy en begeeren anders niet, dan dat rechte Woort Gods, sal ick daerom lijden, soo begheer ick de seuen Schepenen ²⁾. Ende

† Rom.9.a.6.

* Tobi.1.a.6.

† Jere.17.a.5.

‡ Joan.17.c.20.

* 2.Tim.2.a.7.

+ Fol. 23 r^o. [n^o. 7.]

1) Lucas Lamberts, zie bl. 77, aanteekening 1.

* Mat.28.c.19. Mat.16.b.15.

† Act.16.c.20. 17.a.6.

2) Ik verlang, als poorter der stad, dat de schepenbank over mij uitspraak doe in eene voltallige zitting; niet in eene, waarin van de zeven schepenen drie afwezig zijn. Bij eene halszaak mocht dit geëischt worden. Volgens het lied, zie hierna bl. 88 bij de aanteekening, weigerden deze drie het vonnis te ‘aenveerden’ en ‘weecken zij af bezijden’. Ook het Justitieboek, dat bij ieder vonnis de namen der aanwezige schepenen opgeeft, noemt er bij deze zitting slechts vier.

[p. 87]

doen wort hem geuraecht, oft hy niet en beleedt dat hy verdoopt was ouer vier Jaer, oft daer ontrent. Jan Claesz. antwoorde: Ouer drie Jaer oft daer ontrent, doen worde ick ghedoopt, als men alle Christen menschen hoort te doopen. Tgerecht seyde: So belijdt ghijt dan? Jan Claesz. Jae. Tgerecht: Wel, so als ghijt dan belijdt, so hebben wy de volle macht van // ⁺de seuen Schepenen. Jan Claesz. Mach ic dat volle Gerecht niet crijghen? Men gunnet Dieuen ende Moordenaren wel, mach my dat niet ghebueren? Ende doen gingen de vier Schepenen wt om dat Vonnisse te wijsen. Jan Claesz nv opheffende zijn stemme, heeft ghesproken: O Bermhertige Vader, ghy weet dat wy gheen ^‡ wraeck en begheeren, ende hy wrang zijn handen, segghende: O Bermhertighe Vader, gheeft se uwen Gheest, op dat ^* ghy haer dit niet en rekent tot boosheyt. Ende doen quamen de vier Schepenen weder in de Vierschare, ende saten neder om dat Vonnisse te verhalen, segghende aldus: Jan Claesz gheboren van Alckmar, welcke ^† gheleert heeft dat volck, valsche Leeren, erroeren, ende nieuwe Opinien. Op welc Jan Claesz geantwoort heeft, segghende: Ten is alsoo niet. Doen hebben de Heeren vanden Gherechte Jan Claesz verboden te spreken, ende de goede Jan Claesz heeft doen ghesweghen, op dat hy nae zijn Vonnisse hooren soude. Ende doen zijn sy met haer Vonnisse voort ghegaen, ende hebben totten Schrijuer geseyt: Leest op zijn misdaet. Ende hy heeft ghelesen, Dat hy hadde laten drucken Tantwerpen ses hondert boecken, welcke hy met Menno Simons hadde gesloten, ende hadde die in dit Lant gestroeyt, valsche Opinien met vreemde Secten, ende Schole gehouden, ende vergaderinge gemaect, om te brengen ^* erroeren onder dat volc, dat welc is tegen het Placcaet vanden Keyser, ende onse Moeder de heylige Kercke, welc mijn Heeren vanden Gerechte niet en staet te lijden, maer te corrigeren. Jan Claesz dit straffende als voren: ^† Ten zijn geen Secten, maer het is Gods Woort. Doen seyden de Heeren vanden Gerechte: Wy verwijsen v // ⁺van lijf ter doot, gestraft te worden met den Sweerde, het lijf op een rat, het hooft op eenen staec: Wy en verwijsen v niet, maer het Hof verwijst v. Jan Claesz wt de Vierschare gaende, heeft geseit: Ghy Borgers draecht getuychenis, dat wy niet en steruen, dan om dat rechte Woort Gods. Dit is geschiet in de Vierschare. Jan Claesz nv opt Schauot comende, heeft gesproken tot het volck, met ver-

+ Fol. 23 v^o.

‡ Ro.12.c.19.

* Act.7.f.60.

† Act.17.b.6.

* Act.17.b.6.

† Act.26.e.27.

+ Fol. 24 r^o.

[p. 88]

stande ¹⁾ woorden aldus: Hoort ghy Borgers van Amsterdam: ^‡ Weet dat ick niet en lijde, als een Dief ofte Moordenaar, oft dat wy gestaen hebben na ander Lieden goet, ofte na yemants bloet, ooc niet verstaende, dat ic my seluen rechtueerdigen ofte verheffen soude, maer ic come met den ^* verloren Sone ²⁾, ende stae alleen op dat puere Woort Gods. De Buel stiet hem op zijn Borst. Ende Jan Claesz hem om weyndende, heeft gheroepen met luyder stemmen ^† O Heere, my nu noch inder eewicheyt niet en verlaet. Heere Dauids sone ^‡ ontfangt mijn Siele.

§ Hier mede beuestichde de lieue Broeder Jan Claesz het woort Godts met zijn roode Bloet.

HEt waren twee gebroeders goet
Seer lieffelijck van zeden
^* Om Gods woort storten si haer bloet //
⁺Tot Amsterdam ter steden.

Bestevaer wert die eene genaemt

Out seuentachtich Jaren
Dander Jan Claesz wel befaemt
Christi getrou dienaren.

Ter vierschaeren zijnde geleyt

Malcanderen sy custen
^† De vyerige liefde wert verbreyt

1) Verstaanbare; van verstand in den zin van verstaanbaarheid.

‡ 1.Pet.4.b.15.

* Luc.15.b.11.

2) Als een boetvaardig, berouwvol zondaar.

† Psal.37.c.28.

‡ Act.7.f.59.

* Mat.24.a.9. Apoc.6.a.9.

+ Fol. 24 v^o.

† Gala.5.a.6. 1.Pet.4.b.8.

[p. 89]

 

Comende wt thert met lusten.

 

Jan Claesz sprac met woorden soet

 

En met lacchenden monde

 

Mijn lief broer hoe zijt ghy gemoet

 

Als nv tot deser stonde.

 

Bestevaer met vrolijck aenschijn

 

En lieffelijcken wesen

 

Sprac al wel lieue broeder mijn

 

Vruecht quam wt thert geresen.

 

Jan Claesz.

 

Och wat een blij maeltijt ons sal

 

Bereyt zijn voor twelf vren

 

^‡ Vreest nv sweert oft vyer niemendal

 

Daer was vruecht en geen trueren.

 

Die soete woorden, lief gelaet

 

Mochten sy niet gedoogen

 

Men scheyde haer, tbleec aen de daet

 

^* Dattet zeer dee haren oogen.

 

Ghy zijt verdoopt sprac den Schout doof

 

Jan sprac, na Schrifts bedieden

 

^† Ben ick gedoopt op mijn geloof

 

Alst behoort Christen lieden.

 

Sy wilden haer opleggen mee

 

Van seckten en quaey saecken

 

Van valsch Anabaptisten zee ¹⁾

 

Die onder tvolc twist maecken.

 

Wy zijn van sulcken volcke geen

 

^‡ Wy anders niet begeeren

 

Dan dat rechte woort Gods alleen

 

Sprac Jan vry voor de Heeren.

 

Seuen Schepen heeft hy begeert

 

Als hem aenstont het lijden //

 

⁺Vyer hebben tVonnis aengeueert

 

Drie weecken af bezijden ²⁾.

 

Jan riep (als dese hielden spraeck)

 

O bermhertige Vader

 

Ghy weet, ^* wy begeeren geen wraeck

 

Sijn handt wranck hy te gader.

 

O barmhertige Vader mijn

 

Geeft ghy haer uwen geeste

 

^† Laet dit quaet niet gerekent zijn

‡ Mat.10.d.28.

* Sap.2.c.14.

† Mat.28.c.19. Mat.16.b.16.

1) D.i. zeden, samengetrokken in zeên, dat weêr om bet rijm is verkort tot zeê.

‡ 1 Pet.2.a.2.

+ Fol. 25 r^o.

2) Zie boven op bl. 85 de tweede aanteekening.

* Ro.12.c.19. Heb.10.d.30.

† Luc.23.c.33. Act.7.f.60.

[p. 90]

 

Haer allen minst en meeste.

 

Dus wert hy verwesen ter doot

 

Te straffen metten sweerde

 

Tlijf op een Rat, op een staeck thoot

 

Den vromen man elck deerde.

 

Bestevaer staende ooc onueruaert

 

Toonde zijn vruecht voor allen

 

Al moest hij zijnen grijsen baert

 

Door den sweert laten vallen.

 

Ter doot gaende sprac Jan seer fris

 

^‡ Wy steruen om Gods woorden

 

Ghy Borgers hier draecht tuygenis

 

^* Niet als Dief oft die moorden.

 

Wy en hebben ooc niet gestaen

 

Na ander lieden goede

 

Noch heeft hy gesproocken voortaen

 

Oft ooc na yemants bloede.

 

Oock niet verstaende (riep hy schoon)

 

Dat ick rechtueerdich my houwe

 

Mer coem metten ^† verloren soon

 

Op Godt alleen betrouwe.

 

Met luyder stemmen riep hy zeer

 

Nv noch in eewicheden

 

My niet verlaet, ^‡ neemt mijn siel Heer

 

O Dauids Soon in vreden.

 

Ter doot zijn sy beyde geleyt

 

Den ouden metten iongen

 

De waerheyt hebben sy verbreyt

 

Waect op, loeft God met tongen. //

‡ Mat.5.a.10.

* 1.Pet.4.c.15.

† Luc.15.c.21.

‡ Luc.23.c.45. Act.7.g.59.

3) Van dit lied is eene vertaling opgenomen in den Ausbundt van 1583, het 16^de lied; misschien reeds in dien van 1571, maar daarvan is geen exemplaar meer over. Zij begint: ‘Es waren auch zween Brüder gut, Johan Clasz einer hiesse, Wirdt gesungen wie man vom König Lasca singt, Oder, Es giengen zwo Gespilen gut, Oder, Es gieng ein Fräwlein mit dem Krug.’