Internationale Neerlandistiek. Jaargang 2012

[p. 159]

2011
Journal of Dutch Literature
Amsterdam, Amsterdam University Press

Tijdens de woelige overgangsperiode in Zuid-Afrika aan het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw gaf Edward Said in Kaapstad een lezing over literatuur en kolonialisme in de negentiende eeuw. Hij zei onder meer dat hij geen belangrijke Europese schrijver uit de negentiende eeuw kende die zich kritisch had uitgelaten over het kolonialisme. Ik heb hem hierop een brief geschreven waarin ik hem attendeerde op de Max Havelaar van Multatuli. Mogelijk op basis van deze brief heeft hij zijn bewering voor publicatie in Culture and imperialism aangepast. In de wat omslachtige Said-stijl werd dat nu:

During the nineteenth century, if we exclude rare exceptions like the Dutch writer Multatuli [cursivering SH], debate over colonies usually turned on their profitability, their management and mismanagement, and on theoretical questions as whether and how colonialism might be squared with laissez-faire or tariff policies; an imperialist and Eurocentric framework is implicitly accepted’ (Said 1994, p. 241).

Een bibliografische verwijzing ontbreekt. Ik denk niet dat Said Multatuli's boek nog heeft gelezen.

Vreemd is deze verwaarlozing van Multatuli niet. Zelfs de beroemdste Nederlandse schrijvers zijn over het algemeen onbekend in het buitenland en evenmin bestaan er voldoende Engelstalige studies over Nederlandse literatuur. Daarbij moeten die studies ook nog aansluiten bij internationaal onderzoek om door buitenlandse academici de moeite waard gevonden te worden. Ook daar wringt de schoen omdat de meeste neerlandici zich lang geïsoleerd hebben van ontwikkelingen in het buitenland. Terwijl men zich daar verdiepte in poststructuralistische, postkoloniale en feministische literatuur- en cultuurstudie werkten neerlandici aan literatuurgeschiedenissen en tekstedities, onderwerpen die internationaal van marginaal wetenschappelijk belang zijn. Er werd door neerlandici dan ook weinig internationaal gepubliceerd.

In de 21e eeuw lijkt er verandering in deze situatie te komen. In 2004 publiceerde TNTL een themanummer over de ‘Toekomstperspectieven in de studie van de Nederlandse letterkunde’ waarin het provincialisme in de neerlandistiek in Nederland en Vlaanderen aan de kaak gesteld werd. De medewerkers aan het nummer constateerden inteelt bij het personeelbeleid en een gebrek aan theoretische fundering van het onderzoek. De problemen werden in elk geval benoemd. Ook nieuwe hoogleraren in de neerlandistiek drongen aan op meer aandacht voor vak-

[p. 160]

ontwikkelingen in het buitenland. Hierbij heeft ongetwijfeld meegespeeld dat het onderzoeksklimaat in Nederland en Vlaanderen veel internationaler is geworden. Om een onderzoekssubsidie te kunnen binnenslepen is internationale uitstraling en theoretische diepgang van een project inmiddels een vereiste geworden en Engelstalige artikelen mogen niet meer ontbreken op een academisch cv. Om als onderzoeksgebied te kunnen overleven moest de neerlandistiek daarom dringend verbouwd worden. Het opmerkelijkste resultaat van deze beweging is voorlopig de oprichting van Journal of Dutch Literature (JDL), waarvan het eerste nummer begin 2011 verschenen is. Het blad verschijnt evenals Internationale Neerlandistiek zowel op papier (zij het als printing on demand optie) als vrij toegankelijk op het internet, wat een maximale verspreiding garandeert. Het publiceert artikelen waarin een interdisciplinaire benadering gevolgd wordt en Nederlandse literatuur binnen een internationaal theoretisch perspectief behandeld wordt.

Het eerste nummer bevat vijf artikelen en een recensieartikel. Saskia Pieterse geeft de buitenlandse lezer de belangrijkste literairkritische informatie over Max Havelaar, naast een eigen visie op Multatuli's boek. Said had er zijn voordeel mee kunnen doen. Geert Buelens vergelijkt de reacties van twee Britse dichters op de Britse oorlogsfilm The battle of the Somme (1916) met die van een inwoner van het tijdens de Eerste Wereldoorlog neutrale Nederland, Jacobus van Looy. Liesbeth Minnaard biedt een postkoloniaal gemotiveerde interpretatie van de relatief onbekende roman Blank en geel (1894) van Lodewijk van Deyssel, terwijl Timothy de Paepe de architectuur van Antwerpse schouwburgen in de zeventiende en achttiende eeuw beschrijft. Gaston Franssen bespreekt de auteurssubjectiviteit van Menno ter Braak en Jan Cremer. Alle artikelen hebben met elkaar gemeen dat onderwerpen uit de neerlandistiek binnen een internationaal referentiekader geplaatst worden. Voor de neerlandicus veroorzaakt dit vaak een verfrissend vervreemdingseffect.

Ik wil wel enkele kanttekeningen plaatsen bij deze lovenswaardige onderneming. De redactie van JDL bestaat overwegend uit Nederlandse en Belgische leden en alle auteurs in het eerste nummer zijn verbonden aan Nederlandse en Vlaamse universiteiten. Het internationale profiel van het tijdschrift is daarom vooralsnog beperkt. Natuurlijk heeft dat te maken met de kleine omvang van de neerlandistiek die zijn zwaartepunt binnen het Nederlandse taalgebied heeft, maar ik ken wel een paar ‘extramurale’ neerlandici die ook iets hadden kunnen bijdragen.

De internationale statuur van het blad had ook groter kunnen zijn indien men de studie van het Afrikaans tot de neerlandistiek had gerekend. Tijdens de discussies die voorafgingen aan de samenstelling van de nieuwe Nederlandse literatuurgeschiedenis werd voor de zoveelste keer vastgesteld dat de Afrikaanse literatuur erg verschilt van de Nederlandse en dat ze daarom buiten de neerlandistiek gehouden moest worden. Wat hiervan ook waar mag zijn en of verschil een reden moet zijn voor uitsluiting, benadeelt deze opvatting in elk geval de internationale draagwijdte van de neerlandistiek, aangezien Zuid-Afrika als deel van de Engels-

[p. 161]

talige wereld een veel prominentere culturele rol op het wereldtoneel speelt dan Vlaanderen en Nederland. Niet voor niets leidt Gaston Franssen zijn artikel over Menno ter Braak en Jan Cremer voor de Engelstalige lezer in met een anekdote over J.M. Coetzee. Vanuit een internationaal perspectief bezien zijn de verschillen tussen Afrikaans en Nederlands in elk geval verwaarloosbaar klein. In universiteitsbibliotheken in Engelstalige landen staan Afrikaanse en Nederlandse boeken daarom altijd onder dezelfde classificatienummers. Door een minder star, postkoloniaal concept van ‘Nederlands’ te gebruiken dat aansluit bij internationale ontwikkelingen in de cultuurstudie (sleutelwoorden ‘creolisering’ en ‘verschil’/‘difference’), had JDL bovendien kunnen putten uit een wat grotere pool van potentiële auteurs die niet alleen goed Engels kunnen schrijven, maar in veel gevallen ook werken vanuit het gewenste internationale perspectief.

Siegfried Huigen, Wrocław