Internationale Neerlandistiek. Jaargang 2012

[p. 110]

1997
Dirk de Geest & Hendrik van Gorp (red.): Extra muros, langs de wegen. Opstellen voor Marcel Janssens ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar Nederlandse en Europese letterkunde aan de Katholieke Universiteit Leuven
Leuven, Universitaire Pers Leuven

Vijftien jaar na verschijnen lijkt Extra muros, langs de wegen, de bundel opstellen die Marcel Janssens in 1997 kreeg aangeboden bij zijn afscheid als hoogleraar Nederlandse en Europese letterkunde aan de KU Leuven, een beginpunt geweest van de internationaliseringstendens in de neerlandistiek die vooral in de laatste jaren een steeds prominentere rol speelt. De bundelredacteuren wezen in hun inleiding op Janssens' indrukwekkende extramurale staat van dienst als ‘rondreizend ambassadeur van de Universiteit Leuven en van de Nederlandse cultuur’. Die hoedanigheid stelden De Geest en Van Gorp centraal in de bundel:

Omdat precies die intense activiteit ‘extra muros’ voor de buitenwereld hier grotendeels onopgemerkt is gebleven, hebben wij gemeend aan dit huldealbum een exotisch tintje te moeten geven. In plaats van een aantal opstellen van Marcel Janssens te bundelen - dat doet de gevierde zelf wel - of voor de zoveelste maal zijn directe collega's aan het woord te laten, worden in Extra muros, langs de wegen uitsluitend bijdragen van vooraanstaande Neerlandici uit het buitenland gebundeld. Meer dan wie ook hebben zij het belang van de buitenlandse reizen en colleges van Marcel Janssens aan den lijve ondervonden. Daarenboven illustreren zij de hechte band die bestaat tussen het thuisland van de Neerlandistiek en de zogenaamde ‘diaspora’ (om een geliefde uitdrukking van Janssens te gebruiken), door in hun opstellen speciaal aandacht te besteden aan die interculturele contacten en de lotgevallen van de Nederlandse literatuur in het buitenland.

‘De buitenwereld hier’, ‘een exotisch tintje’, ‘uitsluitend bijdragen van vooraanstaande Neerlandici uit het buitenland’, ‘het thuisland van de Neerlandistiek’: het is duidelijk dat de binnen- en buitenmuurse neerlandistiek anno 1997 nog allesbehalve vanzelfsprekend communicerende vaten waren. Intra was intra en extra was extra, en ontmoetingen waren exotisch. Marcel Janssens was een buitenbeentje die bruggen bouwde van binnen naar buiten. Als vliegende Vlaming en man met een missie legde, verstevigde, verdiepte en faciliteerde hij contacten met de buitenlandse neerlandistiek in Europa, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten en was hij gasthoogleraar in China en Taiwan. In de afscheidsbundel kwamen neerlandici uit Bulgarije, Hongarije, Groot-Britannië, de Verenigde Staten en vooral uit Janssens troetellanden Polen en Zuid-Afrika over de brug, van buiten naar binnen.

[p. 111]

Het was een begin en, naast de IVN-colloquia en Neerlandica extra Muros, een institutionalisering van het internationale contact.

Janssens' reislust kwam niet uit de lucht vallen. Evenals collega-hoogleraar Hendrik van Gorp kreeg hij tijdens zijn studie germanistiek in Leuven een wijde blik mee van prof. José Aerts (Albert Westerlinck), die hen inwijdde in de internationale literatuurwetenschap en bij wie beiden promoveerden. Janssens werd hoogleraar Nederlandse en Europese letterkunde, Van Gorp hoogleraar algemene en vergelijkende literatuurwetenschap in Leuven. Daarmee lagen de zwaartepunten in hun colleges, onderzoek en publicaties anders, maar ze hadden gemeen dat ze graag geografische en disciplinaire grenzen overschreden. Waar de eerste intramuraal vooral publiceerde over Vlaamse en Nederlandse literatuur en literaire kritiek, en extramuraal de Nederlandstalige literatuur en cultuur uitdroeg, profileerde de tweede zich binnen en buiten de taal- en landsgrenzen op het gebied van de internationale literatuurwetenschap, genrestudie en vertaalwetenschap. Als visiting professor, congresspreker en gastdocent in Europa en de Verenigde Staten legde ook hij waardevolle wetenschappelijke contacten.

Van Gorps Lexicon van literaire termen (eerste druk 1980) groeide via met wisselende medewerkers herziene, uitgebreide en geactualiseerde herdrukken (de achtste verscheen in 2007) uit tot hét Nederlandstalige standaardwerk op zijn gebied en een onmisbare up-to-date vraagbaak voor literatuurstudenten en -onderzoekers. Via een verfijnd verwijssysteem kan er op vele manieren door de literatuurwetenschappelijke terminologie - van de klassieke tot de meest recente - heen worden gehinkeld op een manier die aan Cortázars Rayuela doet denken, waarbij achtergronden en verbanden duidelijk worden en allerlei begrippen een eigen ‘verhaal’ krijgen.

Het genreonderzoek mondde uit in boeken over de populaire genres van de picareske (Inleiding tot de picareske verhaalkunst of de wederwaardigheden van een antigenre, 1978) en de gothic novel (De romantische griezelroman [gothic novel]. Een merkwaardig rand-verschijnsel in de literatuur, 1998). Het zijn voorbeeldige studies die vanuit een internationaal perspectief de geschiedenis en typologie van beide genres in kaart brengen, met hun literaire voorgeschiedenis en naleven, en een veeltalige schat aan primaire en secundaire bronnen ontsluiten.

Zijn internationale oriëntatie en veelvuldige omgang met vertalingen en bewerkingen tijdens zijn genreonderzoekingen lijken een verklaring voor Van Gorps geleidelijk groeiende belangstelling voor vertaalstudies en de overgang van een structuralistische naar een meer intertekstuele en functionalistische literatuurbenadering. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Under construction: links for the site of literary theory (2000), de huldebundel die hij ontving bij zijn afscheid als hoogleraar, Engels- en Franstalig is, veel buitenlandse bijdragen telt en naast de traditionele afdelingen Narratology en Hermeneutics ook de afdelingen Translation Studies en Literary Dynamics bevat.

[p. 112]

Vanuit extramuraal perspectief gezien vertegenwoordigen Marcel Janssens en Hendrik van Gorp twee wegen waarlangs de intramurale academische wereld zich buitenmuurs kan manifesteren: door het als specifiek eigen beschouwde binnenmuurse naar buiten te brengen en door wat binnen en buiten verbindt zowel binnen- als buitenwaarts uit te dragen. De internationalisering en interdisciplinariteit die de huidige neerlandistiek nastreeft lijkt die wegen te integreren. Het specifiek eigene wordt naar buiten gebracht in een internationale context en internationale fenomenen worden aan het specifiek eigene gerelateerd. De disciplinaire scheiding tussen Nederlandstalige literatuur en algemene literatuur(wetenschap) vervaagt daardoor. Een internationale en interdisciplinaire wisselwerking en kruisbestuiving blijken vruchtbaarder. Daarmee wordt intra- en extramuraal niet meer dan een louter geografisch onderscheid.

Sinds de verschijning van de afscheidsbundels voor Janssens en Van Gorp is de internationaliseringstendens steeds manifester geworden. De uitwisseling en samenwerking tussen intra en extra zijn aanzienlijk toegenomen, evenals het aantal ‘gemengde’ congressen, projecten en publicaties, en Neerlandica extra Muros heet sinds 2008 Internationale neerlandstiek. De geslagen bruggen worden inmiddels van beide zijden betreden en een extramurale neerlandicus is niet langer exotisch. Dat was nog niet eens zo lang geleden anders.

Arie Pos, Porto