Internationale Neerlandistiek. Jaargang 2011

[p. 143]

Deel 1, 2 en 3
Kroniek van het Nederlands als vreemde taal
Alice van Kalsbeek (Universiteit van Amsterdam)

Veel leergangen Nederlands als vreemde taal bestaan uit meerdere delen en steeds vaker corresponderen die delen met de verschillende taalniveaus van het Europees Referentiekader (ERK). Op zich is dat een gunstige ontwikkeling. Het Referentiekader is intussen zo ingeburgerd dat veel taaldocenten weten wat we bedoelen als we het over A1 of B2 hebben. Althans, bij benadering. Want ‘mijn A1’ blijkt niet altijd gelijk te zijn aan ‘jouw A1’ en de grens tussen de verschillende niveaus is ook niet altijd scherp te trekken. Onlangs speelden we met studenten die de Duale Master NT2 volgen aan de Universiteit van Amsterdam het ERK-spel dat ontwikkeld is door de SLO.^1. Het spel vraagt de spelers kaartjes waarop specifieke taalhandelingen staan die horen bij een van de zes niveaus van het ERK (A1-A2, B1-B2, C1-C2), te plaatsen op een bord waarop de globale omschrijvingen van die niveaus zijn weergegeven. Het bleek niet altijd makkelijk uit het hoofd vast te stellen waar de verschillende taalhandelingen geplaatst moeten worden. Relatief indelen van de kaartjes ging al een stuk beter. Overigens een leerzaam spel voor docenten (in opleiding), dat veel inzicht geeft in de manier waarop het referentiekader is samengesteld.

De verantwoording van de link tussen het niveau van een leergang en het ERK-niveau is niet altijd duidelijk. Worden alle taalhandelingen die beschreven zijn op dat niveau voor alle vaardigheden behandeld? Zo niet, welke dan wel, welke niet? Hoe weet ik of ik deel 1 van leergang X, die tot A2 gaat, kan koppelen aan deel 2 van leergang Y, die bij A2 begint? Gevoegd bij het ontbreken van toetsen die gerelateerd zijn aan de ERK-niveaus, maakt dat het samenstellen van trajecten uit verschillende leergangen op basis van de ERK-niveaus een beetje nattevingerwerk. De meeste docenten kiezen dan ook voor één leergang die alle niveaus aanbiedt. Dan weet je tenminste dat deel 2 aansluit op deel 1 en deel 3 op deel 2. Het merkwaardige feit doet zich echter voor dat sommige leergangauteurs ervoor kiezen, of door de praktijk tot die keuze zijn gedwongen, om het materiaal in omgekeerde volgorde te ontwikkelen, beginnend met deel 3 en eindigend met deel 1 bijvoorbeeld. In hoeverre de aansluiting van die delen op elkaar door deze omgekeerde werkwijze ook is gerealiseerd, zal de praktijk moeten uitwijzen.

1. ERK-spel, SLO Enschede. €39,95. www.slo.nl.

[p. 144]

Nederlands in gang

Nederlands in gang is een beginnersmethode voor hoogopgeleide anderstaligen die cursisten brengt naar niveau A2 van het Europees Referentiekader. Het vormt met Nederlands in actie (2008) en Nederlands op niveau (2007) een compleet traject naar niveau B2.

Nederlands in gang bestaat uit een boek, twee cd's en een website met oefeningen voor de student (luisterteksten, filmpjes, liedjes, grammatica- en vocabulaireoefeningen) en voor de docent een handleiding, toetsenbank, kopieerbladen en lessuggesties (zie www.coutinho.nl/nederlandsingang). Het voorwoord van het boek (in het Engels) is gericht tot de student. Het bevat een aantal praktische tips voor de student om de taal te gebruiken buiten de les, zoals, ‘be active’, ‘don't be afraid to make mistakes’, ‘make use of the media’. Studenten wordt aangeraden een positieve houding aan te nemen ten opzichte van het leren van het Nederlands: ‘Be positive! Be proud of what you already know and work out what you would still like to learn’ en het leren van het Nederlands niet al te zwaar op te nemen: ‘Learning Dutch is fun!’ (p. 15). Dat nodigt uit tot direct beginnen.

De hoofdstukken zijn samengesteld volgens een bekend stramien: een dialoog met vragen over alledaagse situaties (‘Welkom’, ‘In een kledingzaak’, ‘Bij de makelaar’, ‘Op een verjaardag’, enzovoort), woordenlijstjes, opdrachten, leestekstjes en kaders met grammatica of routines. Als bijlage is een overzicht opgenomen van alle grammaticale onderwerpen per hoofdstuk. Daarin wordt het onderwerp explicieter uitgelegd dan in de overzichten per les. Het gebruik van icoontjes maakt duidelijk of we te maken hebben met een spreekopdracht, een schrijfopdracht, een tekstopdracht, een cd-fragment of een oefening van de website. Ieder hoofdstuk besluit met een blokje ‘cultuur’, ‘praktijk’ (buitenschoolse opdracht of zoekopdracht) en ‘reflectie’. In een bijlage staat een checklist van ‘cando-statements’ voor de vier vaardigheden op niveau A2. Van de vragen bij de dialoog is niet duidelijk of ze al luisterend moeten worden beantwoord. Het transcript van de dialoog is aan het begin afgedrukt, dus de student kan de vragen ook beantwoorden door de tekst te lezen. Op de cd's staan de dialogen in gepauzeerde en ongepauzeerde versie en bij een aantal hoofdstukken is er een uitspraakoefening (herhalen). De cd's zijn duidelijk ingesproken in een natuurlijk spreektempo. Op de website staat aanvullend luistermateriaal: een extra dialoog, ook met gepauzeerde en ongepauzeerde versie, uitspraakoefeningen, een liedje en wat filmpjes. Bij de dialogen in het boek staan de nieuwe woorden met een vertaling in het Engels. Achterin het boek staat een alfabetisch register van alle woorden met daarbij het nummer van het hoofdstuk waarin dat woord voor het eerst voorkomt. Daar staan de woorden die specifiek zijn voor een domein (bijvoorbeeld familierelaties, groenten, lichaamsdelen) ook nog eens bij elkaar. Het totaal aantal woorden is ruim 1000, waarvan circa 680 tot de 2000 meest frequente woorden behoren. En dat vind ik nou niet zo heel veel voor een leergang voor hoogopgeleiden

[p. 145]

die naar niveau A2 gaat. Veel frequente woorden, waarvan bekend is dat ze nog steeds een belangrijke basis vormen voor het leren van Nederlands als vreemde taal, zullen dus incidenteel geleerd moeten worden, wat de leergang minder geschikt maakt voor gebruik buiten het taalgebied of aanvullend materiaal vereist op het gebied van woordenschat. De oefeningen op de website (2-6 per hoofdstuk) zijn namelijk grotendeels grammaticaoefeningen.

Voor het overige is Nederlands in gang interessant voor het Nederlands als vreemde taal. Het is een toegankelijk pakket, waarvan het boek overzichtelijk is vormgegeven met twee steunkleuren en voornamelijk tekst, dat betaalbaar is en waarvan de student een groot deel zelfstandig kan doorwerken. Het materiaal op de website is gebruiksvriendelijk en geeft direct feedback. Die zelfwerkzaamheid biedt docenten bij gebruik van het materiaal in groepsverband de mogelijkheid contacturen zoveel mogelijk te besteden aan mondelinge interactie.

De opmaat

Evenals Nederlands in gang is De opmaat het eerste deel van een serie die opleidt naar Staatsexamen NT2 programma II, tot niveau B2 dus. Deel 3 verscheen in 2008 (De finale), deel 2 (De sprong) is nog in ontwikkeling. Deel 1 brengt de student tot niveau A2. Leergangen die hierop aansluiten zijn Help! 2 en Nederlands in actie voor niveau B1, aldus de informatie bij de leergang. De auteurs hebben ook meegewerkt aan Help!, dat bij een andere uitgever is uitgegeven (NCB Utrecht). Er wordt nergens gesproken over deze serie als ‘de opvolger van Help!’, maar ik zou me kunnen voorstellen dat de auteurs dat wel in hun achterhoofd hadden bij het ontwikkelen van deze methode.

‘De opmaat is een nieuwe NT2-methode: fris, toegankelijk, actueel en betaalbaar. Met veel oefeningen, praktijkvoorbeelden en een goede opbouw wordt het een plezier om Nederlands te leren’ vermeldt de achterflap. Het doet goed om ook hier het plezier in taalleren benadrukt te zien. Een taal leren is immers al moeilijk genoeg. Wat precies de kenmerken van de ‘goede opbouw’ zijn die mede leiden tot dat plezier, wordt nergens vermeld, evenmin als welke didactische principes zijn gehanteerd bij het ontwikkelen van de leergang. Grammatica neemt een belangrijke plaats in het geheel in, is mijn observatie: iedere les heeft grammaticale kaders en oefeningen. Daarnaast is achterin het boek een totaaloverzicht van alle grammatica opgenomen met oefeningen en bij de herhalingsoefeningen op de website komen ook nog eens grammaticaoefeningen voor. De inhoudsopgave toont een overzicht van de tien thema's en van alle grammaticale onderwerpen. De woordenlijsten bij de teksten zijn geordend naar woordsoorten: verbum, artikel, substantief, enzovoort. Daar zit ongetwijfeld een gedachte achter, alleen zou ik zo graag weten welke. Woordenschat sec krijgt minder aandacht en over de selectie van de woorden delen de auteurs niets mee. Ik schat dat De opmaat ongeveer 2000 woorden aanbiedt, althans dat er zoveel staan in de woordenlijst achter-

[p. 146]

in het boek. De taalhulpkaders in de lessen bevatten domeingebonden vocabulaire en routines.

Het pakket bestaat uit een boek (formaat A4) en een methodesite (www.nt2opmaat.nl). Een deel van het materiaal voor de student staat op de methodesite: geluidsfragmenten, gatenteksten, sleutel, woordenlijsten met Engelse vertaling en de uitspraak van een aantal taalhulpkaders. Op de methodesite vindt de docent extra materiaal en didactische tips, herhalingsoefeningen en een voorbeeld van een lesplan. De oefeningen voor de cursist zijn niet digitaal in de zin dat ze op de computer kunnen worden gemaakt, maar moeten uitgedraaid worden. Dat vind ik eerlijk gezegd niet helemaal meer van deze tijd. Daarmee is het medium computer niet goed benut. Anderzijds kan de student het materiaal niet doorwerken zonder computer, omdat de luisterfragmenten alleen via de methodesite te beluisteren zijn. In het boek staan (authentieke) teksten, oefeningen, transcripten en grammaticale overzichten. Het is verdeeld in tien thema's, die we kennen van beginnerscursussen: kennismaken, vrije tijd, wonen, gezondheid, verleden - heden - toekomst, feesten, enzovoort. Binnen elk thema komen de vier vaardigheden afwisselend aan bod, met gevarieerde oefeningen waarin verschillende vaardigheden zijn geïntegreerd en tips voor buitenschools leren: ‘Kijk in de winkels, op de markt voor meer namen’, ‘Vraag een verkoper...’. Een aantal oefeningen is gekoppeld aan zoekopdrachten. Naast de grammaticakaders heeft iedere les een aantal blokjes ‘taalhulp’ met informatie over strategieën, routines en domeingebonden vocabulaire. Uitspraak en prosodie ben ik niet tegengekomen. De auteurs hebben gekozen voor

[...] een wat authentieker, levendiger taalgebruik dan u doorgaans aantreft in beginnersmethodes. Zelfs humor wordt niet geschuwd. Dit betekent dat sommige fragmenten misschien wat ‘moeilijk’ overkomen voor een cursus op beginnersniveau. Hier kunt u als docent differentiëren: de snelle cursist zal de humor zelf oppikken, de overige studenten kunnen een beroep doen op de docent of hun medecursisten (p. 6).

Het boek is sober vormgegeven en oogt door de grote hoeveelheid kaders met informatie hier en daar als een naslagwerk, maar daar staat tegenover dat de prijs aantrekkelijk is. De variatie aan oefenvormen en het materiaal op de website (liedjes, zoekopdrachten) compenseren die ogenschijnlijke saaiheid voor mij slechts gedeeltelijk.

Contact!

Contact! is een driedelige, communicatieve, moderne leergang Nederlands voor hoogopgeleide, anderstalige volwassenen. De drie delen leiden naar niveau B2

[p. 147]

van het Europees Referentiekader, het niveau van het staatsexamen NT2, programma II. De leergang kan zowel in Nederland als in het buitenland gebruikt worden (p. 3).

Deze heldere introductie van Contact! in het voorwoord en op de achterflap van het tekstboek van het eerste deel van Contact! vormt de kern van wat de leergang is. Het is niet moeilijk die kern te onderschrijven na alle onderdelen van de leergang bekeken te hebben. En dat zijn er heel wat. Contact! Deel 1, dat toe leidt naar niveau A2, bestaat uit een tekstboek met twee cd's, een apart boek voor de woordenlijst met vertaling in het Engels en ruimte om een vertaling in de eigen taal toe te voegen, waarin onderscheid wordt gemaakt tussen leerwoorden (vetgedrukt) en andere woorden, een werkboek met drie cd's, een docentenhandleiding en een methodesite. Een omvangrijk en (dus) vrij duur pakket. Ook fysiek veel door het grote formaat (A4) en de kwaliteit van het papier van met name het tekstboek. Maar dan heb je ook wat.

Contact! Deel 1 bestaat uit twaalf hoofdstukken, die elk weer onderverdeeld zijn in drie delen (A, B, C) waarin subthema's van het hoofdthema worden behandeld. Zowel in het tekstboek als in het werkboek volgen de auteurs het didactisch model van Neuner: van receptief naar productief en van gesloten naar open. Ook binnen kleine eenheden wordt dit model steeds toegepast. In het tekstboek wordt aangegeven wanneer er oefeningen in het werkboek moeten worden gedaan en bij de oefeningen met luistermateriaal wordt aangegeven op welke cd je moet zijn en welke track je moet kiezen. Dat is wel nodig, want het is even wennen om met drie boeken en een hoeveelheid cd's tegelijk te werken. Een minpuntje aan het luistermateriaal vind ik dat het niet natuurlijk is ingesproken. De oefeningen uit het werkboek kunnen als huiswerk worden gegeven. Daar wordt ook meer aandacht aan schrijfvaardigheid gegeven, terwijl in het tekstboek spreekvaardigheid een grotere rol speelt. Op de introductiepagina van ieder hoofdstuk in het tekstboek staan foto's en een overzicht van de taalhandelingen die in de diverse delen van het hoofdstuk worden aangeboden en verwerkt. Aan het eind van het hoofdstuk kan de student checken of hij de verschillende taalhandelingen beheerst.

De grammatica wordt schematisch aangeboden in de hoofdstukken met daarbij voorbeelden en vragen aan de student om hem te stimuleren zelf de regel te ontdekken (socratische werkwijze). De grammatica wordt cyclisch aangeboden. Overzichten van alle grammaticale onderwerpen die zijn behandeld en van grammaticale termen zijn achterin het tekstboek te vinden, evenals een lijst met onregelmatige werkwoorden en de transcripties van de luisterteksten. Routines en idioom zijn ook in schema's opgenomen. Daarnaast wordt aandacht besteed aan uitspraak en uitdrukkingen en bevat Contact! vier spellen. Kortom: alles zit er eigenlijk in. De vraag is alleen of dat niet te veel is. Ik kan me niet voorstellen dat, gezien het geringe aantal uren dat vaak beschikbaar is voor cursussen, dit materiaal in z'n geheel kan worden doorgewerkt.

[p. 148]

Contact! ziet er aantrekkelijk uit. Het tekstboek in veelkleurendruk met talrijke afbeeldingen, tekeningen, schema's, invuloefeningen met kleurenbalken, kaders en wat niet al. Het werkboek met steunkleur en ook afbeeldingen. Hoewel de auteurs niet specifiek vermelden dat Contact! bijdraagt aan plezier in het taalleren, kan ik me voorstellen dat dat met deze leergang nou juist wel lukt.

Tot besluit

Nederlands in gang, De opmaat en Contact! zijn drie beginnerscursussen Nederlands als tweede/vreemde taal voor hoogopgeleide cursisten die toewerken naar niveau A2 van het Europees Referentiekader die onderling veel verschillen tonen. De belangrijkste verschillen zijn de omvang (en dus de prijs), het verwerkingsmateriaal, de plaats die de computer inneemt in het geheel en het aantal woorden dat wordt aangeboden. Omdat ook leerders en omstandigheden in het NVT-veld verschillen is deze variatie een voordeel: er valt iets te kiezen. De tendens die we nu zien bij nieuwe NT2-leergangen is dat de methodesite een vast onderdeel wordt van het materiaal. Dat is helaas iets wat niet voor iedere instelling waar Nederlands als vreemde taal wordt gegeven een voordeel is. Er zijn namelijk landen waar de internetverbindingen niet voor iedereen toegankelijk zijn, zeker niet als er twintig cursisten tegelijkertijd moeten inloggen op een methodesite.

Besproken titels

Beersmans, Maud & Wim Tersteeg, De opmaat. Naar NT2-niveau A2. Amsterdam, Uitgeverij Boom, 2009. Werkboek met toegang tot website: ISBN 978 9085 067 238. €29,90. www.nt2.nl.

Boer, Berna de, Margaret van der Kamp & Birgit Lijmbach, Nederlands in gang. Methode NT2 voor hoogopgeleide anderstaligen. Bussum, Uitgeverij Coutinho, 2010. Boek met 2 cd's: ISBN 978 9046 902 257. €39,50. www.coutinho.nl.

Leeuw, Elsbeth de, Petra Roël & Annemarie Cornax, Contact! Nederlands voor anderstaligen. Deel 1. Amsterdam / Antwerpen, Intertaal, 2010. Tekstboek: ISBN 978 9460 301 346. €30,50. Werkboek: ISBN 978 9460 301 353. €25,50. Docentenhandleiding: ISBN 978 9460 301 360. €27,00. www.contactnt2.nl.