Internationale Neerlandistiek. Jaargang 2010

[p. 63]

Intercultureel - Transnationaal - Europees: De opleiding Nederlands in een kleine cultuur- en taalgemeenschap vanuit translatologisch perspectief
Marketa Štefková en Lucia Brezániová (Univerzita Komenského, Bratislava)

This article discusses the position of Dutch as a Foreign Language within the curriculum of Translating/Interpreting and Germanic Studies at the Faculty of Philosophy of the Comenius University in Bratislava and within the context of national and European language politics. First, it analyzes the development of language and culture of language in Slovakia and the manner in which that development influenced communication in the area of former Czechoslovakia. The role of Czech and Slovak in communication between Czechs and Slovaks is presented as ‘lingua receptiva’. Subsequently, an intercultural and a transnational model for foreign language teaching from the perspective of translatology are compared, and their application in foreign language teaching is illustrated with reference to the example of Dutch as part of the newly developed BA ‘Germanic Studies’ at Comenius.

1. Inleiding

Een opleiding Nederlands in een klein land en een kleine cultuur met vijf miljoen inwoners zoals Slowakije is voor velen bijzonder exotisch. De vakgroep Nederlands in Bratislava is gespecialiseerd in het onderwijs van het Nederlands als Vreemde Taal binnen de opleiding tot tolk-vertaler. Vaak wordt er gevraagd naar het toekomstperspectief van een dergelijke opleiding, de beroepskansen van de afgestudeerden en de reden om een dergelijke studie te kiezen.

In wat volgt willen we, uitgaande van de nationale en de Europese taalpolitiek, het toekomstperspectief van het onderwijs van minder verspreide talen^1. binnen de opleiding tot tolk-vertaler behandelen. Op basis van het artikel van Konrad Ehlich (in dit nummer) bespreken we de mogelijkheden van de toepassing van het transnationale model van de didactiek van vreemde talen en het didactische model van de zogenoemde lingua receptiva in de tolk-vertaler-opleiding en schetsen we aanslui-

1. Onder minder verspreide talen verstaan we niet alleen kleine talen met weinig sprekers, maar ook talen die binnen Slowakije als ‘exotisch’ gezien worden, doordat maar heel weinig mensen deze talen beheersen. Tot deze groep behoort ook het Nederlands, hoewel het vier keer zo veel sprekers heeft als het Slowaaks.

[p. 64]

tend een kader voor een nieuwe voorbereidende bacheloropleiding Germaanse talen, waarin de genoemde modellen een belangrijke rol kunnen spelen.

2. Rol van de taalpolitiek bij de vorming van kleinere naties in Centraal-Europa

Zoals Ehlich (in dit nummer) terecht stelt, speelde taal van de zeventiende tot de negentiende eeuw een belangrijke rol bij de vorming van naties en werd ze als symbool van nationale identiteit gebruikt. Meerdere kleinere naties in Europa probeerden zich vrij te maken van de overheersing van een dominant volk door de emancipatie van hun taal en cultuur en door hun eigenheid en verscheidenheid in vergelijking tot de taal en cultuur van de overheerser duidelijk te maken. Aan de hand van het voorbeeld van het Slowaaks leggen we de rol van taal in het emancipatieproces van het kleine Slowaakse volk in Centraal-Europa uit. Een vergelijkbaar proces heeft ook de verzelfstandiging van andere kleinere Slavische talen en culturen in deze regio gekenmerkt.

‘Het ontstaan van taalnormen is een ingewikkeld proces waarin vele factoren een rol spelen’ (Van der Wal & Van Bree 2008, 220). Aan het ontstaan van de zelfstandige Slowaakse Republiek ging een emancipatieproces vooraf, in het kader waarvan Slowaken zich probeerden vrij te maken van de Hongaarse overheersing. Taal speelde in dit emancipatieproces een belangrijke rol. In de zeventiende en achttiende eeuw werden in Slowakije het Latijn - als de taal van de kerk - het Duits, het Hongaars en dialecten van het Slowaaks gesproken. Slowaakse dialecten werden vooral onder het volk gebruikt, zonder een status van een officiële taal te hebben, of gecodificeerd te zijn. Door het volk werden verschillende dialecten van het Slowaaks gesproken; er bestond geen door een norm vastgestelde variant (Ferenčíková 1999, 45). In de loop van de tijd krijgt de taal in het hele gebied van Slowakije echter een bewust gecreëerde vorm en alleen in bepaalde omstandigheden is de invloed van dialecten nog merkbaar.

In de achttiende eeuw werden de eerste pogingen tot bewuste standaardisatie van het Slowaaks zichtbaar. De pogingen om de taal te codificeren namen aan het einde van de achttiende eeuw toe en ook de politieke situatie stimuleerde het ontstaan van de eigen taal. In het Slowaakse concept van de codificatie wordt over twee belangrijke periodes gesproken. De eerste periode werd vertegenwoordigd door Anton Bernolák, de tweede door L'udovít Štúr, toen de belangrijkste en invloedrijkste codificatie plaatsvond. De behoefte om een eigen taal te hebben was natuurlijk gekoppeld aan de algemene politieke situatie, toen de bevolking onder vreemde overheersing naar zelfstandigheid streefde (vergelijk Dolník 1999 en Dolník 2000).

Deze behoefte weerspiegelt zich in de Slowaakse opleving aan het begin van de negentiende eeuw. In deze tijd vonden de Slowaken grote steun bij de Tsjechen en ontstond er tussen deze twee volken een bepaald saamhorigheidsgevoel, dat zich

[p. 65]

verder ontwikkelde en uiteindelijk na vele schommelingen aan het einde van de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw tot het ontstaan van de Tsjechoslowaakse Republiek leidde. Pas na de Eerste Wereldoorlog is de stabilisering van de taal merkbaar en kreeg de gestandaardiseerde taal een vaste positie in de maatschappij (Hercegová 2009, 8-18).

2.1 Het receptief communicatiemodel van Tsjechoslowakije

In de Tsjechoslowaakse Republiek koos men voor een tweetalig model van taalpolitiek, waarbij het Tsjechisch en het Slowaaks naast elkaar gebruikt werden, zonder een duidelijke taalgrens. De verwantschap van deze talen maakte het mogelijk om het model van receptieve taalvaardigheid volledig in de communicatie van de twee naast elkaar levende volkeren toe te passen.

Tsjechen en Slowaken ontwikkelden door het intensief taalcontact een tweetaligheid gebaseerd op actief gebruik van de moedertaal en receptief gebruik van de tweede taal in de tweetalige communicatie. Dit communicatiemodel fungeerde met succes, niet alleen in het dagelijks contact van burgers, maar ook in de media en het beroepsleven. De verzwakking van de contacten tussen beide landen en culturen heeft dit communicatiemodel in zekere mate verstoord, maar toch beschouwen de meeste Tsjechen en Slowaken de tweede taal nog steeds als lingua receptiva (Ten Thije in dit nummer), waarin hun receptieve taalvaardigheid vergelijkbaar is met de receptieve vaardigheden in de moedertaal.

Op een vergelijkbare manier kunnen ook de vertegenwoordigers van andere Slavische talen en culturen onderling communiceren. De kwaliteit van de communicatie is beperkt door het feit dat deze communicatievaardigheid nooit op een professioneel niveau werd ontwikkeld en alleen op de verwantschap van de talen is gebaseerd. Een systematische ontwikkeling van deze vaardigheden zou ongetwijfeld tot vergelijkbare resultaten leiden als in het geval van de taalcombinatie Slowaaks-Tsjechisch.

2.2 Taalpolitiek en globalisering

Het lange en moeilijke gevecht voor de verzelfstandiging van het eigen volk, waarin de taal een belangrijke rol speelde, heeft ook de status van de nationale taal in het bewustzijn van haar gebruikers in belangrijke mate beïnvloed. De taalpolitiek werd onder andere door taalpurisme gekenmerkt, dat naar het gebruik van een zuivere taal streefde. Na de splitsing van Tsjechoslowakije en het ontstaan van de zelfstandige Slowaakse Republiek werd de puristische benadering van de taalpolitiek in Slowakije nog versterkt, toen men bewust ging streven naar beperkt gebruik van bohemismen en zich richtte op het zuiveren van het Slowaaks van Tsjechische invloeden (Hercegová 2009, 26).

[p. 66]

Taalpurisme wordt vaak als een negatief gevolg van nationalisme afgewezen en men probeert meer ruimte te maken voor een ‘natuurlijke ontwikkeling van taal’. Dit proces van taalontwikkeling wordt tegenwoordig in grote mate gekenmerkt door globalisering onder invloed van het Engels, dat inmiddels de positie van lingua franca heeft verworven. Het wordt wereldwijd gebruikt als communicatietaal. Het is één van de drie werktalen van de Europese Commissie. Om actief te zijn op internationaal niveau is kennis van het Engels een vanzelfsprekendheid. Door deze ontwikkeling heeft het Engels ook een sterke positie in het onderwijs gekregen. Geen wonder dat dit feit zich weerspiegelt in de amerikanisering van de maatschappij, in de grote invloed van het Engels op andere talen, in het dalende niveau van kennis van andere vreemde talen en in de verandering van de eisen die de markt aan universitaire alumni stelt.

De poging om het gebruik van deze lingua franca, bijvoorbeeld op het gebied van vaktalige communicatie, te beperken en de functie van nationale talen op dit gebied te behouden wordt vaak als puristisch beschouwd. Toch is een dergelijke actie zinvol. In elk geval gaat de status van de nationale taal gepaard met een bewuste corpusplanning. De activiteiten op het gebied van terminologie zijn daar een belangrijk onderdeel van en beperken in zekere mate de wereldwijde globaliseringstendensen binnen de taalontwikkeling. De bijzonder actieve rol van de kleinere talen in de EU op het gebied van terminologiebeheer en -ontwikkeling komen onder meer tot uiting in de talrijke projecten van de Nederlandse Taalunie, Finland en recent ook het Slowaaks Terminologisch Net (STS).

Steun aan zulke activiteiten, niet alleen door nationale regeringen maar ook op Europees niveau, geeft blijk van een bewust verzet tegen de uitbreiding van het Engels op specifieke gebieden, zoals nieuwe technologieën, wetenschap of handel, ten koste van de nationale talen. Tolken en vertalers spelen in dit proces een belangrijke rol, want het zijn juist zij die als koplopers van actieve meertaligheid met hun taalkennis het gebruik van kleinere talen in een supranationale context mogelijk maken.

3. Vertaler/tolk als interculturele mediator

Taal en cultuur hangen nauw samen. Een taal drukt uit, personifieert en symboliseert culturele identiteit (Kramsch 1998, 8). Cultuur kan behalve door andere attributen ook met behulp van taal worden gekarakteriseerd. Door wederzijdse contacten tussen mensen die verschillende talen spreken, komen ook verschillende culturen met elkaar in contact; het gaat om inter- en transculturele communicatiesituaties. Enkele verschillen in de benadering van taal vanuit het perspectief van de vertaalwetenschap en dat van de taalkunde, zoals die zich in de vertaal- en tolkopleidingen weerspiegelen, kunnen een belangrijke rol in het nieuwe concept van transnationaliteit binnen de didactiek van vreemde talen spelen.

[p. 67]

Tot de basiscompetenties en vaardigheden die een vertaler of tolk moet hebben behoort de taalkennis. Het is vanzelfsprekend dat een vertaler of tolk de bron- en doeltaal moet beheersen om zijn beroep te kunnen uitoefenen. Deze competentie is niet de enige en tegenwoordig ook niet de meest belangrijke voorwaarde voor het werk van een vertaler of tolk, hoewel veel leken dat zouden kunnen denken. Behalve taalkennis moet een goede vertaler of tolk ook algemene vak- en cultuurkennis hebben, hij moet kunnen onderzoeken, verifiëren, voorspellen, analyseren. Belangrijk is ook de communicatieve en argumentatieve vaardigheid en de vaardigheid zich op de markt te kunnen oriënteren (Rakšányiová 2005, 44-46).

Met opzet benadrukken we het attribuut ‘goede’ vertaler of tolk, omdat een interlinguale vertaling niet meer aan de eisen van de tegenwoordige maatschappij voldoet; er wordt een interculturele vertaling geëist. Op deze manier is een goede vertaler of tolk geen mens met slechts kennis van een vreemde taal, maar een interculturele mediator met een interculturele competentie. Als bemiddelaar tussen twee culturen moet hij behalve taalbarrières ook cultuurbarrières overwinnen (Gromová 2007, 155). Met behulp van een intercultureel bewustzijn bouwt de vertaler een brug tussen twee milieus, tussen de bron- en de doelcultuur.

4. Van intercultureel naar transnationaal

Het grootste verschil tussen de benadering van taal vanuit het perspectief van de vertaalwetenschap in vergelijking met de structuralistische taalkunde en de klassieke filologische taalopleidingen is het beschouwen van taal als een communicatie-instrument voor het overbrengen van een bepaalde semantische inhoud van één culturele omgeving in een andere. Onderwerp van het translatologisch onderzoek is dus niet de taal op zich, maar de manieren waarop taal toegepast kan worden om bepaalde concepten over te brengen aan een publiek dat de code niet verstaat waarin deze concepten gecodeerd worden.

Het spreekt voor zich dat in dit proces een grondige kennis van de taalmiddelen nodig is, die het mogelijk maken om binnen één taal deze inhouden of concepten te coderen. Tegelijkertijd speelt hier het contrastief taalkundig onderzoek van deze middelen een belangrijke rol. Een belangrijke bron van informatie voor de tolk/vertaler zijn ook die taalkundige theorieën die de band tussen taal en denken, of taal en cultureel bewustzijn onderzoeken. Want zoals Stolze terecht stelt: ‘Interculturele verschillen zijn het gevolg van diepgaande culturele kenmerken, die het communicatief handelen van mensen onbewust beïnvloeden’ (Stolze 1999, 46; vertaling LB). Cultuurverschillen zijn, met andere woorden, op alle niveaus van communicatie zichtbaar en kennis van culturele achtergronden helpt ons de reacties van de gesprekspartners beter te verstaan en onze eigen positie tegenover de ander in te nemen.

[p. 68]

Communicatie verloopt in elke cultuur volgens bepaalde culturele conventies en stereotypen, die het mogelijk maken om de basisconversatie schematisch vast te leggen. Deze problematiek behoort tot de actuele onderzoeksonderwerpen binnen de psycholinguïstiek en de cross-cultural psychology (vergelijk Hofstede 2001 en Jahoda 1993). Aan de hand van verscheidene empirische onderzoeken zijn bepaalde basismodellen voor intermenselijke communicatie ontwikkeld, waardoor men het typisch gedrag van de gesprekspartner kan voorspellen. Deze onderzoeken tonen aan dat de modellen vaak niet nationaal beperkt zijn, maar transnationaal fungeren. De genoemde aspecten van de communicatie zijn in diverse publicaties al uitvoerig beschreven, onder andere ook voor het Nederlandse taalgebied. Om die reden willen wij niet dieper op deze theoretische problematiek ingaan.

Hoe belangrijk het is om bij vertaal- of tolkwerk de doelgroep en de doelcultuur voor ogen te houden, bewijst de vaak geciteerde Scopos-theorie van de bekende Duitse vertaaltheoretica Katarina Reiss. Zij stelt: ‘Vertalingen dienen immers te functioneren in een andere context, namelijk die van de doelcultuur. De doelcultuur beschikt namelijk over vaak principieel verschillende conventies (de heersende esthetica, smaak, morele code, enz.), die bij het doelpubliek niet bekend (hoeven te) zijn’ (Reiss-Vermeer 1991, 83; vertaling LB). In deze theorie wordt erg de nadruk gelegd op de gebruiker van een vertaling, alsook op het nut en de praktische toepassing daarvan. Bij alle waardering voor het origineel is het onontbeerlijk dat een tekst vooral zijn doel vervult en dat hij voor de recipiënt duidelijk is. Onafhankelijk van welke vertaalstrategie de vertaler ook kiest, interculturele vaardigheid en kennis van transcultureel gebruik van taal als communicatiemiddel zijn van belang om de begrijpelijkheid van de tekst te behouden.

Hoewel het in de vertaalwetenschap vaak geciteerde interculturele model uitgaat van een ander perspectief dan het transnationale model, namelijk een perspectief van culturele verschillen, die de tolk en vertaler moeten overbruggen om probleemloze communicatie mogelijk te maken, is ook het transnationale model voor tolken en vertalers inspirerend. Zij bestuderen de taal namelijk als werkinstrument en niet als onderzoeksobject. Niet de taal op zich, maar het begrip van de daarachterliggende inhoud staat hier centraal. De tolk of vertaler gaat daarna een stap verder en reproduceert de inhoud van de broncultuur voor het doelpubliek van een andere cultuur.

De twee modellen vullen dus elkaar aan in die zin, dat de ene de taal beschouwt als instrument om de doelcultuur te verkennen en de andere het mogelijk maakt om na een grondige verkenning van de overeenkomsten en verschillen van culturen professioneel te communiceren over zakelijke of vaktechnische onderwerpen, die vaak een supranationaal karakter hebben en gedeeltelijk door cultuurverschillen beïnvloed zijn.

[p. 69]

5. Voorbereidende bacheloropleiding

Er bestaan grote culturele verschillen binnen Europa, zelfs tussen buurlanden, of binnen de landen zelf, maar ook belangrijke transculturele aspecten, die de communicatie, identiteit en cultuur van de Europese volkeren kenmerken. Een belangrijke rol spelen hierbij de geschiedenis en de samenstelling van de maatschappij (nationale minderheden, talen, godsdiensten). Daarom gaat het bij het vertalen om een interculturele vertaling met het oog op de transculturele dimensie van de tekst. Om deze redenen vormt volgens ons de studie van culturen, interculturaliteit en het innemen van het transcultureel perspectief een onmisbaar onderdeel van de opleiding van tolken en vertalers. Het transculturele bewustzijn is echter ook noodzakelijk voor andere studies van vreemde talen (lerarenopleiding, filologische studierichtingen).

De kleinere talen en culturen, die niet geïsoleerd en uitsluitend op zichzelf gericht kunnen bestaan, zijn zich heel erg bewust van de noodzaak om met andere culturen in contact te komen, met hen doelgericht te kunnen communiceren, kennis uit te wisselen en de eigen culturele identiteit tegen de achtergrond van de vreemde te kunnen presenteren. Daarom is in deze landen de traditie van tolk- en vertaalwetenschap sterk ontwikkeld en de vertegenwoordigers van deze kleinere culturen zijn ook vaak bereid om andere kleinere talen te bestuderen en zich vertrouwd te maken met de achterliggende cultuur. En hier zien we een uitgelezen kans om kleinere talen toegankelijk te maken voor een groter publiek, onder andere ook door de mogelijkheid om de kleinere taal te beschouwen als instrument voor de ontdekking van de kleinere cultuur, waarbij het eigenlijke onderwerp van de studie niet de klassieke filologische benadering van taal via de taalkunde wordt, maar de taal een deur vormt naar de andere cultuur of naar kennis van de kleinere taalgemeenschap op diverse gebieden van wetenschap. Daarbij is actieve taalvaardigheid niet onontbeerlijk.

Deze stelling opent nieuwe mogelijkheden voor het aanbieden van talen, zoals het Nederlands, aan een veel breder publiek dan alleen filologen, tolken of leraren en maakt de studie van deze taal aantrekkelijk ook voor degenen, die de kennis over de kleinere cultuur tegenwoordig alleen via een grotere taal (Engels, Duits, Frans) verwerven en zich daardoor nooit in de echte nuances van de culturele identiteit van de kleinere cultuurgemeenschap kunnen verdiepen. Het gebruik van taal voor het verwerven van kennis over cultuur en identiteit van bepaalde Europese gebieden is een nieuwe dimensie, die we door ontwikkeling van de daarvoor benodigde taalvaardigheid aan de studenten kunnen aanbieden.

De bovenvermelde maatschappelijke ontwikkeling en globalisering beïnvloeden alle onderdelen van het leven, het taalgebruik, de taalontwikkeling en het taalonderwijs. Deze invloed weerspiegelt zich ook in de belangstelling voor de studie van kleinere, maar ook grotere filologieën, zoals de Germaanse. Het onderwijs in het Duits had in Oost- en Centraal-Europa een lange traditie. Het Duits

[p. 70]

werd op veel basis- en middelbare scholen op hoog niveau onderwezen en er bestond ook een grote interesse voor de universitaire studie Germanistiek. Men ging ervan uit dat de studenten al aan het begin van hun studie over een perfecte kennis van het Duits beschikten.

Door de tegenwoordige maatschappelijke ontwikkeling en door de eisen van de markt aan universitaire alumni daalt de belangstelling van studenten voor de studie Germanistiek. We moeten daarom flexibel reageren om de aantrekkelijkheid van de studie van Germaanse talen te behouden. In de vakgroep neerlandistiek in Bratislava kwam het om deze reden tot enkele veranderingen. De studie Nederlandse taal en cultuur in de studierichting tolken en vertalen zal in combinatie met het Engels aangeboden gaan worden. Er zal bovendien een nieuwe studierichting DCC (Dutch Language, Literature and Culture in Central European Context) worden geopend. Één van de basisvoorwaarden voor de studenten in deze studierichting is de ontwikkeling van actieve en passieve taalcompetentie in het Nederlands en in een tweede taal van de regio Centraal-Europa. De bachelors zouden na deze studie in staat moeten zijn om in transnationale context een doelgerichte communicatie tussen twee Europese gebieden (Centraal-Europa en het Nederlandstalig gebied) te onderhouden.

In samenwerking met collega's van de afdeling Germanistiek en Scandinavistiek aan de Filosofische Faculteit van de Comenius Universiteit in Bratislava ontstond het idee om een nieuwe bacheloropleiding Germaanse studies te ontwikkelen. Dit project is momenteel in de opbouwfase. Het achterliggende idee is om een cultureel gerichte studie met focus op drie Germaanse talen en culturen - Duits, Nederlands en Zweeds - te ontwikkelen, waarbij het Duits altijd de A-taal zal zijn; één van de andere twee Germaanse talen wordt de B-taal en de derde de C-taal. In het kader van deze opleiding wordt aandacht besteed aan cultuurstudie en interculturaliteit.

De voorlopige opzet van deze studie is dat de studenten vanaf het eerste jaar met de drie talen beginnen, waarbij ze bij taal A op hun vroegere taalkennis voortbouwen en bij de talen B en C vanaf nul beginnen. Naast vakken als Geschiedenis, Kennis van Land en Volk, Tegenwoordige Aspecten van de Samenleving en basiskennis van de Duitse, Nederlandse en Zweedse literatuur, moeten ze in het kader van de cultuurstudie en interculturaliteit verplichte vakken Interculturele Germanistiek en Taal en Cultuur absolveren. Studenten krijgen ook ruimschoots gelegenheid om, afhankelijk van hun belangstelling, andere vakken als keuzevakken te volgen, zoals cultuurstudie, interculturaliteit, politicologie en internationale relaties.

Na deze bacheloropleiding zullen de studenten twee in Slowakije niet veel voorkomende Germaanse talen als lingua receptiva en één Germaanse taal ook productief perfect beheersen. Deze cultureel georiënteerde studierichting beschouwen we als één van de toekomstperspectieven voor de studie van kleine talen in een ruimere context. De bacheloropleiding Germaanse studies zal een basis vormen voor

[p. 71]

het vervolg in de masteropleiding Germaanse studies, met focus op literatuurwetenschap of taalwetenschap naar keuze, maar het opent ook de deur naar diverse andere masters, waarin studenten hun kennis van het Germaanse taalgebied kunnen toepassen (journalistiek, politicologie, diplomatie, sociologie, kunstgeschiedenis en dergelijke). Daarnaast biedt deze bachelor de studenten ook de mogelijkheid hun taalvaardigheid in de talen B en C op een professioneler niveau te activeren, onder andere in het kader van de tolk- en vertaalopleiding. De praktijk binnen grote internationale instellingen, zoals het Europees Parlement of de Europese Commissie, toont namelijk aan dat professionele tolken en vertalers voornamelijk hun tolk- en vertaalvaardigheden binnen grotere talen verwerven en in hun derde, vierde, vijfde taal alleen over een passieve taalvaardigheid beschikken. Deze talen gebruiken zij in hun beroep altijd als brontaal in combinatie met hun moedertaal als de doeltaal, waarnaar de brontekst wordt overgebracht. Vaak zijn het juist de kleinere talen uit taalfamilies verwant met hun A- of B-taal, die de tolken op deze manier in hun loopbaan aan hun talenportfolio toevoegen.

6. Conclusie

De recente ontwikkelingen binnen de taalpolitiek, de communicatiewetenschap en de beroepsperspectieven van afgestudeerden van filologische opleidingen tonen een duidelijke noodzaak van hervorming van de huidige talenstudies. De specifieke positie van de Europese taalpolitiek, gebaseerd op een lange traditie van de nationale taalpolitiek en interculturaliteit, opent meerdere mogelijkheden om dit talige en culturele erfgoed voor verdere generaties te behouden en de positie van de verschillende Europese culturen en identiteiten te verstevigen.

Systematische ontwikkeling en ondersteuning van meertaligheid van Europese burgers door middel van nieuwe didactische modellen in het onderwijs van vreemde talen is één van de manieren om Europeanen de mogelijkheid te geven effectief met elkaar te communiceren en kennis uit te wisselen, met behoud van de talige rijkdom die ze in de loop der eeuwen hebben ontwikkeld.

De eerste stap in deze richting is de toepassing van de interculturaliteit en het model van transnationaliteit op de hervorming van de huidige filologische opleidingen en het gebruik van de resultaten van dit proces bij de verbetering van de beroepskansen van filologen op de arbeidsmarkt.

[p. 72]

Bibliografie

Dolník, J., Jazyk a hodnotenie. Banská Bystrica, 1999.

Dolník, J., Spisovná slovenčina a jej používatelia. Bratislava, 2000.

Ehlich, K., ‘Transnationaliteit: Europese talen, literaturen en culturen in het perspectief van een postnationale horizon’. Dit nummer.

Ferenciková, A., Nárečia a národný jazyk. Bratislava, 1999.

Gromová, E., ‘O preklade a prekladaní na Slovensku. Aktuálne teoretické reflexie’. Translatológia a jej súvislosti 2. Banská Bystrica, 2007, 154-166.

Hercegová, K., Enkele aspecten van de standaardisering van taal in België en Slowakije. Bratislava, 2009 (scriptie).

Hofstede, G., Culture's consequences: Comparing values, behaviors, institutions, and organizations across nations. Thousand Oaks Ca, 2001.

Jahoda, G., Crossroads between culture and mind. Cambridge, 1993.

Kramsch, C., Language and Culture. Oxford, 1998.

Nord, Ch., ‘Loyalität und Treue. Vorschläge zu einer funktionalen Übersetzungstypologie’. Lebende Sprachen 24, 1989, 100-105.

Rakšányiová, J., Preklad ako interkultúrna komunikácia. Bratislava, 2005.

Reiss, K., Texttyp und Übersetzungsmethode. Heidelberg 1983.

Reiss, K. & H.J. Vermeer, Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen, 1991.

Sijs, N. van der, Taaltrots. Amsterdam/Antwerpen, 1999.

Stolze, R., Die Fachübersetzung. Eine Einführung. Tübingen, 1999.

Thije, J.D. ten, ‘Lingua receptiva als bouwsteen voor de transnationale neerlandistiek.’ Dit nummer.

Wal, M. van der & C. van Bree, Geschiedenis van het Nederlands. Utrecht, 2008 (5de druk).