Neerlandica extra Muros. Jaargang 1998

[p. 53]

Cultuur der Nederlanden in het Engels
Ludo Beheydt (Louvain-la-Neuve)

Nu de belangstelling voor de culturele identiteit zowel binnen als buiten Europa een hoge vlucht neemt, vergroot ook de behoefte aan werken die de cultuur en de samenleving van het Nederlandse taalgebied voor een anderstalig publiek toegankelijk maken. En die behoefte is dubbel. Enerzijds is er een vraag naar inleidende werken die een voor een ruim publiek toegankelijk overzicht bieden en anderzijds bestaat bij een beperkt, maar zeer geïnteresseerd publiek het verlangen om diepgaand kennis te maken met een bepaald aspect van de cultuur der Nederlanden. Uiteraard is er voor die verschillende behoeften heel wat algemene en gespecialiseerde lectuur voorhanden. Maar toch is die literatuur, doordat ze in het Nederlands is geschreven, niet altijd direct toegankelijk. Daarom is het goed dat er ook vanuit een cultuurpolitiek standpunt nagedacht wordt over de internationale bekendmaking van de cultuur der Nederlanden. Dat daarbij in de eerste plaats aan de Engelstalige bekendmaking wordt gedacht ligt voor de hand. Engels is nu eenmaal de meest toegankelijke taal van de hele westerse wereld.

Wie zijn kennismaking met de cultuur der Nederlanden zeer algemeen, maar toch historisch wil aanpakken, beschikt sinds kort over het prachtige The Drama of the Low Countries. Twenty centuries of civilization between Seine and Rhine, een uitgave van het Mercatorfonds waarin historici en cultuurhistorici uit Noord en Zuid een uiterst gevarieerde historische cultuurtocht door de Lage Landen presenteren.

Behalve zo'n algemeen overzichtswerk over cultuur zijn er natuurlijk ook bekende deelstudies. Voor de late Middeleeuwen behoeft Huizinga's The Waning of the Middle Ages (1924) in de vertaling van F. Hopman nauwelijks aanbeveling. In de ook nu nog beschikbare goedkope Penguinuitgave blijft dit een klassieker. Voor de zeventiende eeuw kunnen we verwijzen naar studies als die van Simon Schama The Embarassment of Riches, van J.L. Price Culture and Society in the Dutch Republic During the 17th Century of van Svetlana Alpers The Art of Describing, om slechts een paar voorbeelden te noemen.

Voor de geschiedenis van de 17de eeuw in het algemeen kan men natuurlijk niet voorbijgaan aan het alom geprezen werk van J.I. Israel, The Dutch Republic. Its Rise, Greatness and Fall. 1477-1806 uit 1995, maar men zal er mijns inziens nog steeds goed aan doen dit te confronteren met het oudere werk van Pieter Geyl in de reeks Cassell History uit 1989. De twee delen Revolt of the Netherlands 1555-1609 en The Netherlands in the Seventeenth Century. 1609-1648 (1961) verschillen fundamenteel in visie van Israels werk. Geyl ziet namelijk op het einde van de zestiende eeuw een natuurlijke Groot-Nederlandse natie ontstaan, terwijl Israel de breuk tussen het Noorden en het

[p. 54]

Zuiden als een onvermijdelijk resultaat van een al eeuwen aan de gang zijnde ontwikkeling ziet. Is men meer geïnteresseerd in een afzonderlijke algemene geschiedenis van Vlaanderen dan is het bekroonde boek van de Britse historica Patricia Carson (1991) The Fair Face of Flanders warm aan te bevelen. Overigens is ook haar succesrijke Flanders in Creative Contrasts een zeer leesbaar historisch overzicht. Heeft men met betrekking tot Vlaanderen meer interesse voor problemen van natievorming en nationalisme dan verdient de bundel van Theo Hermans die hij in samenwerking met L. Vos en L. Wils publiceerde onder de titel The Flemish Movement. A Documentary History (1780-1990) alle aandacht, niet alleen vanwege de uitstekende korte geschiedenis van de Vlaamse Beweging (39 blz.) van L. Wils maar vooral vanwege de vele in het Engels vertaalde oorspronkelijke documenten. Toch zou ook hier een confrontatie met bijvoorbeeld het oude werk, van de Amerikaan Shepard B. Clough uit 1930 A History of the Flemish Movement in Belgium. A study in Nationalism voor interessant vergelijkingsmateriaal kunnen zorgen.

Wie meer geïnteresseerd is in een overzichtswerk dat cultuur benadert vanuit een bredere antropologische invalshoek beschikt voor Nederland over een rits werken, waarvan Han van der Horsts The Low Sky. Understanding the Dutch (1996) wellicht het evenwichtigste is en dat van Theo van Stegeren, The Land and People of the Netherlands (1991) het best afgestemd op het Amerikaanse publiek (cf. de bespreking van Kees Snoek in een eerder nummer van NEM). Voor dat Amerikaanse publiek mag men natuurlijk William Z. Shetters uitstekende werk niet over het hoofd zien. In september 1997 is de geheel herziene en geactualiseerde uitgave van The Netherlands in Perspective. The Dutch Way of Organizing a Society and its Setting verschenen.

Voor de Nederlandse literatuur in het Engels is de in 1978 voor het laatste opnieuw uitgegeven Literature of the Low Countries. A short history of Dutch Literature in the Netherlands and Belgium van Reinder P. Meijer nog steeds een bruikbaar overzicht, al zou er zo langzamerhand een aanvulling over de laatste 25 jaar bij mogen komen. Voor de zeventiende eeuw zijn we enkele jaren geleden verwend met M.A. Schenkevelds (1991) Dutch Literature in the Age of Rembrandt. Dit is weliswaar geen echte literatuurgeschiedenis, maar het geeft wel een prachtig tijdsbeeld en situeert Nederlandse auteurs in hun sociale en culturele context. Bovendien is het rijkelijk met fragmenten uit literaire werken gelardeerd en is er ook nog eens een kleine bloemlezing aan toegevoegd. Voor de Middelnederlandse periode is er het spannende verhaal van de literatuur dat door F. van Oostrom prachtig ingebed is in de cultuurhistorische achtergrond en dat onder de veelzeggende titel Court and Culture. Dutch Literature 1350-1450 verschenen is bij de University of California Press (Berkeley 1992). Voor de Vlaamse literatuur van de laatste jaren is er een paar jaar geleden wel een interessante bundel verschenen in The Review of Contemporay Fiction. Die bundel, New Flemish Fiction (1994), die samengesteld is door de gastredacteuren H. Bousset en Theo Hermans,

[p. 55]

bevat behalve vertaalde teksten ook een uitvoerige inleiding over hedendaags Vlaams proza van de hand van Hugo Bousset.

Voor de kunstgeschiedenis van de Nederlanden is er al sinds jaar en dag een overvloedige literatuur in het Engels voorhanden. Standaardwerken als Max Friedländers From Van Eyck to Bruegel (1956) of Erwin Panofsky's Early Netherlandish Painting (1953) zijn nog steeds verplichte literatuur aan veel Amerikaanse universiteiten. Als overzichtswerk wordt nog steeds veel gebruikgemaakt van de Penguin Dutch Art and Architecture 1600-1800 van J. Rosenberg, S. Slive en E.H. ter Kuile. In 1997 is daar bijgekomen Dutch Art. An Encyclopedia onder redacteurschap van Sheila D. Muller en uitgegeven door Garland Publishing Inc. Wie alleen in de schilderkunst geïnteresseerd is kan terecht bij R.H. Fuchs' Dutch Painting (1978) gepubliceerd in de World of Art-reeks van Thames and Hudson en recent ook in Seymour Slives Dutch Painting 1600-1800 in de Penguinreeks. Voor de Vlaamse kunst is er in de peperdure Mercatorreeks het schitterende Flemish Art van H. Liebaers e.a., maar daarnaast is er in de Penguinreeks de al in 1960 verschenen Art and Architecture in Belgium, 1600-1800 van H. Gerson en E.H. ter Kuile. Ter vervanging van deze laatste Penguin verschijnt er binnenkort een overzichtswerk van Hans Vlieghe dat echter een beperktere periode zal beslaan (1585-1700).

Heeft men meer belangstelling voor bepaalde actuele thema's in de cultuur en de samenleving van de Nederlanden dan is het jaarboek van de stichting ‘Ons Erfdeel’ The Low Countries, nog steeds het eerste aangewezen medium. Weliswaar biedt een jaarboek geen afgerond geheel, maar het is toch een poging om op een enigszins samenhangende wijze zowel de eigentijdse levende cultuur als het culturele erfgoed van de Nederlanden te verkennen. Het jaarboek 1996-97 is in dit opzicht exemplarisch. Aansluitend bij de actualiteit zijn de artikelen over de strijd tegen het water, de emancipatie van de homobeweging, het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, de positie van de vrouw in Noord en Zuid, of de dekolonisatie van Indonesië na vijftig jaar. Meer artistiek-cultureel zijn dan artikelen over Art Nouveau in Vlaanderen, over het werk van Raoul de Keyser, Jan Vercruysse, Maria Sybilla Merian, Eugène Brands of Jan Toorop. Meer historisch gerichte bijdragen over Oostende, over de evolutie van het Nederlands, over het Vlaams nationalisme of over Abel Tasman bieden telkens kleine syntheses die de mozaïek van de cultuur meer kleur geven. Ten slotte zijn er nog de talrijke literatuurbijdragen die het cultuurbeeld vervolledigen. Wat ik in dit jaarboek bijzonder gewaardeerd heb, is de poging om in de gedwongen diversiteit toch enige lijn te krijgen. In dit opzicht vond ik de opeenvolging van de artikelen over Indonesië bijzonder geslaagd. Na het inleidende artikel over de controverses rond Multatuli volgt een indringend artikel over de controverses rond de dekolonisatie van Indonesië. Deze twee documentaire artikelen krijgen vervolgens een toch wat ruimer cultureel perspectief door de twee erop volgende artikelen over literair werk dat betrekking heeft op Indonesië, werk van Jeroen Brouwers en van Hella Haasse. De beslissing om bij die literatuurbijdragen ook telkens

[p. 56]

fragmenten uit de werken te laten aansluiten, kan alleen maar toegejuicht worden, zeker als de volledige werken in het Engels beschikbaar zijn. Al met al vind ik dit jaarboek, zowel door zijn themakeuze als door zijn structuur beter dan dat van het jaar ervoor.

Het vijfde deel van dit jaarboek, The Low Countries 1997-1998, zet de traditie onvermoeid voort. Behalve overzichtsartikelen over Nederlandstalig proza van na 1985 (A.M. Musschoot) en over poëzie van tien jonge dichters (A. Korteweg en Frits Niessen) komen weer een aantal kunstenaars aan de beurt (Bruegel, Dibbets, Vermeer, Permeke). Daarnaast bevat dit jaarboek ook actualiteitsgebonden cultuurartikelen over tolerantie in Nederland, Nieuwe Politieke Cultuur in België, dertig jaar Vlaamse film en zelfs over de Vlaamse wielertraditie. Tot de best gelukte bijdragen reken ik die van Kossmann over tolerantie in de Nederlanden en die van Musschoot als synthese van jonger prozawerk.

Hebben de jaarboeken van The Low Countries vooral hun nut als algemene encyclopedische werken, dan is de door William Z. Shetter en Inge Van der Cruysse geredigeerde bundel Contemporary Explorations in the Culture of the Low Countries van de American Association for Netherlandic Studies een welkome verdiepende reeks studies over deelaspecten van de Nederlandse cultuur (University Press of America. 319 blz. ISBN 0-8191-9998-2). Wie via de genoemde inleidende werken geïnteresseerd is geraakt in bepaalde deelaspecten van de cultuur der Nederlanden zal misschien naar meer gaan zoeken en dan bieden de bundels van de AANS altijd een rijke verscheidenheid aan recente interdisciplinaire studies. Wie na het Multatulistuk uit het ‘Yearbook’ vertrouwd geraakt is met Multatuli's koloniale opvattingen zal wellicht minder verrast worden door het artikel van Gary Baker over de anti-burgerlijke tendensen in Multatuli's Vorstenschool en Woutertje Pieterse. Wie met plezier in het ‘Yearbook’ het artikel over Jeroen Brouwers' East Indies Triptych gelezen heeft, zal waarschijnlijk geïnteresseerder Snappers artikel over Jeroen Brouwers' Sunken Red lezen. En na het algemene artikel over het kolonialisme in Indonesië biedt het gespecialiseerde artikel over The Curse of the Missions: Jacob Haafner on Colonialism and the Christian Missions toch weer een heel andere invalshoek op het kolonialisme. Vaak bevatten de bundels van de AANS bijzonder nuttige gespecialiseerde deelstudies die voor studenten Nederlandse cultuur een brede interdisciplinaire aanpak bieden. Soms ontdekt men toevallig mooie aanvullingen. Zo wordt het meer algemene artikel van Louise Milne over ‘geld en uitwerpselen’ bij Breughel in het Jaarboek 1997-98, mooi aangevuld door het artikel over ‘dromen’ in Brueghels Dulle Griet van dezelfde Louise Milne in de AANS-bundel. De hier besproken bundel bevat daarnaast ook artikelen van meer algemene strekking, zoals het zeer lezenswaardige overzichtsartikel van Karel Porteman over het zelfbeeld van de Nederlander in de zeventiende eeuw, een belangwekkend en hoogst instructief artikel voor wie de notie ‘culturele identiteit’ vanuit een historisch perspectief wil benaderen. Ook voor mij was het een revelatie te merken hoe Visschers Sinnepoppen een oer-Hollandse bijdrage tot de culturele identiteitsvorming uitmaakte. Even instructief en interessant vond ik het artikel over DE STIJL and the Amsterdam School, een artikel met enige

[p. 57]

historische breedte dat toch voldoende toegespitst is op knelpunten betreffende terminologische helderheid in academische discussies over kunst. Nog ruimer van opzet zijn de twee artikelen over Afrikaanse literatuur die - het ene historisch, het andere inhoudelijk - de positie van de Afrikaanse literatuur proberen te bepalen.

Behalve deze culturele artikelen bevat de bundel enkele gespecialiseerde taalkundige bijdragen. Zelf was ik bijzonder gelukkig met de bijdrage over A.W. de Groots Structurele Syntaxis. Nog te weinig heeft de taalkundige wereld buiten het Nederlandse taalgebied kennis kunnen nemen van de oorspronkelijke bijdragen van de Nederlandse structuralisten. En dat is voor een deel te wijten aan de omstandigheid dat daarover zo weinig in het Engels verschenen was. Jan Noordegraaf (The history of linguistics in the Low Countries. 1992), Reinier Salverda (Linguistics and the Dutch. 1990) en Flor Aarts & Theo Van Els (Contemporary Dutch Linguistics. 1990) hebben de laatste jaren wel geprobeerd daar iets aan te veranderen. Maar de occasionele bijdragen in de AANS-bundels zijn zeker welkome aanvullingen. Om al deze redenen zie ik altijd met genoegen een nieuwe AANS-bundel tegemoet. En al zijn de bijdragen soms ongelijk van kwaliteit, ze dragen hoe dan ook bij tot een betere internationale bekendheid met de Cultuur der Lage Landen.

Uiteraard mag de bekendmaking van de cultuur der Lage Landen ook in het Engels niet beperkt blijven tot overzichtswerken, jaarboeken en bijdragen in gelegenheidsbundels, daarom wil ik als noodzakelijk complement het tijdschrift Dutch Crossing zeker niet onvermeld laten, evenmin als de vele Engelse vertalingen van Nederlands literair werk. Voor een grondiger kennismaking met de Culture of the Low Countries zijn dat op zijn minst even belangrijke bronnen.