Neerlandia. Jaargang 101

[p. 25]

Onderwijs
De provincies en de onderwijssamenwerking
◼ Guido Logie

Bij de werkgroep onderwijs stond de rol die de provincies spelen in de onderwijssamenwerking centraal. Sprekers waren Alexander Vercamer, gedeputeerde hoger onderwijs van de provincie Oost-Vlaanderen en Ger Kockelkorn, coördinator ALMA (samenwerking Rheinische-Westfälische Technische Hochschule Aachen, Limburgs Universitair Centrum Diepenbeek, Université de Liège en Universiteit Maastricht). De sessie werd voorgezeten door Huib Hinnekint (ANV) en Jef Peeters (Benego).

Wie de vraag stelt naar de rol van de provincies inzake onderwijssamenwerking moet zich op de eerste plaats bewust zijn van een belangrijk verschil tussen Noord en Zuid in deze materie. In Vlaanderen is de provincie voor heel wat scholen (alhoewel zeer verschillend in aantal van provincie tot provincie) inrichtende macht (in Nederland spreekt men van bevoegd gezag). In Nederland speelt de provincie die rol niet. Ze probeert er wel in de mate van het mogelijke richting te geven aan de onderwijssamenwerking, probeert die te sturen en te coördineren. Ze werpt zich op als een boven de partijen staande regisseur.

Het mag tekenend heten dat binnen het ambtelijke apparaat van Nederlands-Limburg onderwijs als aandachtspunt ondergebracht werd bij de hoofdgroep ‘economie’ en dus geen zelfstandige sector is. De grensoverschrijdende samenwerking wordt sterk door sociaal-economische overwegingen bepaald.

Zeeland-Vlaanderen

Samen met het gemeentelijk onderwijs vormt het provinciaal onderwijs in Vlaanderen het derde net, het ‘officieel gesubsidieerd onderwijs’. De twee andere netten zijn het ‘vrij onderwijs’ (= katholiek) en het ‘gemeenschapsonderwijs’



(= van de Vlaamse Gemeenschap en levensbeschouwelijk neutraal). Het provinciaal onderwijs bloeide vooral op na het belangrijke schoolpact van 20 november 1958. Het had voornamelijk een aanvullend karakter. Het pakte bij voorkeur die terreinen aan die de andere netten braak lieten liggen. Zodoende zijn de provincies vooral actief op het vlak van het technische onderwijs.

De grensoverschrijdende onderwijssamenwerking is van relatief recente datum. Ze werd geboren uit de culturele uitwisseling tussen de provincies Zeeland en West-Vlaanderen. De onderwijsgedeputeerden tekenden daartoe op 18 mei 1988 een akkoord. Twee jaar later sloot ook de provincie Oost-Vlaanderen zich aan. De samenwerking betreft voornamelijk de Zeeuwse scholen voor voorbereidend en middelbaar beroepsonderwijs en de Vlaamse provinciale scholen voor technisch onderwijs.

De provinciebesturen initiëren en coördineren die samenwerking. Daarvoor bestaat er zowel een vakgroep, met o.a.

[p. 26]

de directeuren van de betrokken onderwijsinstellingen, als een ambtelijke werkgroep voor de voorbereiding en de uitvoering van de activiteiten. Van bij de start stelde men vijf belangrijke punten voor die samenwerking en uitwisseling vast: overleg op directieniveau, uitwisseling van docenten, projecten, stages van scholieren, en gezamenlijke themadagen.

Naast talrijke en uiteenlopende initiatieven die als ‘informatie- en kennisuitwisseling’ kunnen worden bestempeld, was de opvallendste realisatie wellicht het project Talen zonder grenzen in onderwijs en beroep in het kader van Euregio Scheldemond. Men probeerde met dit project taal en techniek over de landsgrenzen heen te integreren en dit met het oog op een grotere mobiliteit van de toekomstige werknemers in de Europese Gemeenschap. De vier betrokken scholen (voortgezet/secundair onderwijs) ontwikkelden ‘producten’, die zowel in Nederland als in België bruikbaar waren, en bovendien ook nog van nut voor het bedrijfsleven. Met het project was een bedrag van bijna 22 miljoen BF/fl. 1.222.000 gemoeid (50% van de Europese Gemeenschap, 25% van de nationale overheden, 25% van de drie provinciebesturen). Toch diende men in 1994 bij gebrek aan financiële middelen een punt te zetten achter het hele project.

Momenteel is de vakgroep in het kader van Interreg II met een vijftal nieuwe projecten bezig. Het project Rijckevelde probeert enerzijds de samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse scholen te bevorderen, maar anderzijds ook tussen Vlaamse en Franse scholen (Nord/Pas-de-Calais).

Onder Interreg I liep tussen West-Vlaanderen en Nord/Pasde-Calais een project rond afstandsleren. Men stelde modules samen waarin bepaalde aspecten van de grensstreek uitgediept werden, o.a. een module toerisme. Nu tracht men iets dergelijks te doen in de Euregio Scheldemond. Binnen die regio wordt ook gewerkt aan de oprichting van een centrum voor loopbaanbegeleiding door middel van innovatie en kwaliteitsverbetering: het project multimediale informatie- en trainingscentra.

Een aantal obstakels bemoeilijkt die grensoverschrijdende onderwijssamenwerking ten zeerste. De beperktheid van de huidige verlofstelsels en de moeilijkheden bij de pre-financiering van de projecten zijn er in Vlaanderen een paar van. De eerstgenoemde hindernis kan weggewerkt worden door leraren tijdelijk vrij te stellen van hun onderwijsopdracht zodat ze hun aandacht dan volledig op een of ander project kunnen richten. Het heet dat Europese projecten veel gemakkelijker uitgevoerd kunnen worden in het hoger en in het universitair onderwijs dan in het secundair/voortgezet onderwijs.

Beide Limburgen

Niettegenstaande de beperkte rol die de provincie Nederlands-Limburg op het vlak van het onderwijs speelt, is ze toch wel geïnteresseerd in een goede spreiding van de onderwijsvoorzieningen naar soort en signatuur over het hele grondgebied. Uiteraard in eerste instantie om iedere burger het onderwijs van zijn voorkeur te kunnen aanbieden zonder dat hij zich daarvoor uitzonderlijke inspanningen moet getroosten. Maar de provincie hecht ook groot belang aan onderwijsvoorzieningen als onderdeel van de kennisinfrastructuur en als instrumenten voor economische ontwikkeling. Dit laatste is nauw verbonden met de arbeidsmarkt. Derhalve wordt vooral het beroepsonderwijs sterk aangesproken.

Enkele jaren geleden maakte de provincie internationalisering tot het voornaamste punt van haar beleid. Dit betekent dat men zich richt tot zowel het nabije als het verre buitenland. De relatie met Vlaanderen is, gezien de gemeenschappelijke taal en de culturele verwantschappen, een bijzondere, maar van een eenzijdige oriëntatie op dat Vlaanderen is geen sprake. Limburg probeert ook samen te werken met de andere buren: Duitsland en Wallonië. Limburg benut zo goed mogelijk zijn ligging in de ‘appendix van Nederland’, maar in het culturele spectrum van drie

[p. 27]

verschillende gebieden. Veelkleurigheid is het motto. Het heet dat de Limburger iets kameleonachtigs zou moeten hebben: zich gemakkelijk aanpassend aan verschillende omgevingen zonder zijn eigen aard prijs te geven.

In het kader van die internationalisering riep de provincie een permanente overlegstructuur in het leven waarbij zowel ambtelijke voorbereiding als bestuurlijke afstemming plaatsheeft. Op de eerste plaats is er de euregionale samenwerking binnen de Euregio's Maas-Rijn, Rijn-Maas-Noord, en Benelux Middengebied. Verder wordt er samengewerkt met de provincies Zeeland en Noord-Brabant. Zo profileren deze drie provincies zich binnen Nederland als een sterke regio die als een schil om Vlaanderen heen zit. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat zich binnen de Europese Unie in het algemeen en binnen de Euregio's in het bijzonder op termijn euregionale arbeidsmarkten gaan vormen. De kwalificaties van de werkzoekenden moeten daartoe meer op elkaar afgestemd worden. De vorming van een euregionale onderwijsmarkt is in dit opzicht van belang.

Het provinciaal beleid probeert voornoemde visie waar te maken door: het bevorderen van de samenwerking tussen instellingen voor beroepsonderwijs in de Euregio; het beter benutten van de aanwezige onderwijsvoorzieningen en facilitaire voorzieningen; het stimuleren van een grensoverschrijdende studie- en beroepskeuzevoorlichting.

De provincie hecht grote waarde aan het meer structureren van de samenwerking over de grenzen heen. Daartoe ontwikkelde ze o.a. een plan voor het middelbaar beroepsonderwijs en voor de volwasseneneducatie. Dit behelst de vorming van een overlegstructuur voor deze instellingen en de andere betrokkenen. Daarnaast worden er middelen ter beschikking gesteld voor de realisatie van concrete activiteiten. Voor het plan van de Euregio Rijn-Maas-Noord, gestart aan het einde van 1996, telde de provincie fl. 100.000 neer. Voor een vergelijkbaar plan in de Euregio Maas-Rijn stelt ze een even groot bedrag in het vooruitzicht.

De aandacht van de provinciale bestuurders voor het basisonderwijs en het algemeen voortgezet onderwijs is kleiner dan voor het beroepsonderwijs. Daartegenover staat dan weer dat Nederlanders hun kinderen in behoorlijke aantallen in Vlaanderen naar school sturen.

Vragen en aanbevelingen

De deelnemers aan de discussie formuleerden enkele vragen en aanbevelingen.

1.	Wanneer de provincies zich op het onderwijsvlak begeven, blijkt vooral de economische dimensie van belang. Men moet daar een vraagteken bij durven plaatsen. Want waar blijft het sociaal-culturele aspect?
2.	Er bestaat tussen de provincies een aantal contacten en afspraken in andere verbanden. Het onderwijs komt daarbij onvoldoende aan bod. Is daar iets aan te veranderen?
3.	Moet de grensoverschrijdende samenwerking binnen het hogere en universitaire onderwijs niet ‘naar beneden gehaald worden’ en model staan voor het voortgezet onderwijs?
4.	Een intentieverklaring tot samenwerking is onvoldoende. Er moet ook een activiteitenplan opgesteld worden. De prioritaire taken dienen vastgelegd te worden en daar moet een budget aan gekoppeld worden.
5.	De provincies hebben een taak te vervullen aangaande de informatie en de voorlichting over de samenwerking. Ze moeten de mogelijkheden inventariseren en ter zake een coördinerende rol spelen. Ze moeten de scholen stimuleren om deel te nemen aan de mogelijkheden tot ontmoeting en uitwisseling.
6.	Grensoverschrijdende ontmoetingen dienen niet alleen maar een uiting van goed nabuurschap te zijn. Ze moeten een meerwaarde hebben in het kader van de internationalisering en het omgaan met vreemde culturen.