Neerlandia. Jaargang 101

[p. 18]

Volkscultuur
1999 moet het Jaar van de Volkscultuur worden!
◼ Michel Backaert

De sessievergadering Volkscultuur werd voorgezeten door Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur (NCV) en voorzitter van de ANV-werkgroep Volkscultuur, en Karel Pauwels, voorzitter van de werkgroep Cultuur van Benego. De inleidende verhalen werden gehouden door professor JozefVan Haver en Ineke Strouken. De discussie leverde een rist ambitieuze aanbevelingen op.

Volkscultuur in Vlaanderen

Prof. dr. Jozef Van Haver (KU Leuven) schetste een ‘dwarsdoorsnede’ van de volkscultuur in Vlaanderen. Daarbij werd eerst het particuliere initiatief belicht. Een eerste subgroep van deze vrijwilligers wordt gevormd door individuen en verenigingen die traditionele elementen uit de volkscultuur actief beoefenen, de doeners. Het gaat om de gildebroeders en -zusters, de volkskunstbeoefenaars (dansers, zangers, speellieden, vendelaars, volksmuziekgroepen), de beoefenaars van volksspelen en poppenspel, kantklossers en knipkunstenaars, vertellers en carnavalisten.

De personen en organisaties die ter zake studiewerk verrichten, de denkers, vormen de tweede subgroep. Met vooral oudheidkundige, geschiedkundige en heemkundige kringen. Heel wat van deze organisaties zijn aangesloten bij een of meer overkoepelende verenigingen. Er zijn de provinciale verenigingen, zoals het Koninklijk Geschied- en Oudheidkundig Genootschap van Vlaams-Brabant, met het tijdschrift Eigen Schoon en De Brabander. Landelijke koepelverenigingen zijn het Verbond voor Heemkunde -de koepel van de lokale en regionale geschiedbeoefening-, met het tijdschrift Ons Heem, en de Federatie voor Volkskunde in Vlaanderen (FVV).

Mede dank zij de grote bloei van het volksculturele verenigingsleven telt Vlaanderen heel wat lokale en regionale musea. Er is bijna geen onderwerp denkbaar, of er is wel een museum aan gewijd: aardewerk, baksteen, brood, bierbrouwen,



hop, jenever, kant, karren, pijp en tabak, schoeisel, speelkaarten, strijkijzers, textiel, vlas, tram,....

Vervolgens had professor Van Haver het over initiatieven op institutionele basis, zeg maar overheidsinitiatieven. Er zijn de initiatieven van gemeenten en steden, met b.v. het Volksmuziekinstrumentenmuseum van de gemeente Gooik (Vlaams-Brabant), de stedelijke volkskundemusea van Antwerpen, Gent en Brugge, en het K.C. Peeters-Instituut voor Volkskunde van de stad Antwerpen.

Ook de Vlaamse provincies leggen enig initiatief aan de dag. De provincie Antwerpen heeft haar Provinciale Commissie voor Geschiedenis en Volkskunde (verzorgt lezingen en een Jaarboek), en een paar opmerkelijke provinciale musea (Textielmuseum en het Sterckshof). Vlaams-Brabant publiceert het tijdschrift De Brabantse Folklore en reikt de Spaelantprijs uit. Oost-Vlaanderen heeft een provinciale volkskundeprijs en een Molenmuseum. West-Vlaanderen heeft eveneens een provinciale volkskundeprijs, en enkele musea, b.v. het Bulskampveld in Beernem. Limburg kan bogen op het Openluchtmuseum in Bokrijk.

Als derde noemde Van Haver het Belgische niveau, met

[p. 19]

name de afdeling Volkskunde van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, gevestigd in het historische monument De Hallepoort in Brussel.

Vlaamse Gemeenschap

Ten slotte werden de inspanningen van de Vlaamse Gemeenschap doorgelicht. Meteen legde de hoogleraar de vinger op de wonde: wat het hoogste beleidsorgaan van de Vlaamse volkscultuur zou moeten zijn, is door de nalatigheid van de opeenvolgende ministers van Cultuur nog steeds de Koninklijke Belgische Commissie voor Volkskunde, ‘een levend anachronisme’. Pikant detail: voorzitter van deze Belgische Commissie voor Volkskunde is... professor Van Haver zelf. Die zijn aanklacht dan ook met twee nuanceringen verzachtte. Ten eerste verricht de Commissie goed werk: ze geeft een Jaarboek uit, met daarin opgenomen een jaarbibliografie van de Vlaamse volkskunde, en ze beheert de Olbrechtsprijs van de vzw F.M. Olbrechtsstichting ter bevordering van het volkskundig onderzoek. Daarenboven publiceerde ze ‘Volkscultuur in Vlaanderen’ in het tijdschrift Vlaanderen (1992, nr. 243). En ze verzorgt, samen met het K.C. Peeters-Instituut, de reeks Herdrukken Oude Vlaamse Liedboeken (al vier delen).

Tweede nuancering: de huidige Vlaamse minister van Cultuur, Luc Martens, werkt aan een nieuw ontwerp-decreet voor de volkscultuur, waarbij o.m. de Belgische Commissie een Vlaamse opvolger zou krijgen.

De Vlaamse Gemeenschap subsidieert ook organisaties. Dit gebeurt ofwel op grond van het decreet Amateuristische Kunstbeoefening (AKB), ofwel -heel binnenkort, zo hoopt het veld- in het kader van het nieuwe decreet in voorbereiding, dat veel beter tegemoet zal komen aan de noden van de sector.

Ten derde hing de spreker een beeld op van de logistieke steun voor de volkscultuur. Als eerste in de rij noemde hij de leerstoel Volkskunde aan de KU Leuven (prof. dr. Stefaan Top). Voorts zijn er een aantal instellingen: de Stuurgroep Volkskunde van het Postuniversitair Centrum Limburg, het K.C. Peeters-Instituut voor Volkskunde van de stad Antwerpen, het Centrum voor Studie en Documentatie (uitgever van de Vlaamse Volkskundige Bibliografie, die nu al zesendertig delen telt), het Instituut voor Vlaamse Volkskunst in Schoten (gespecialiseerd in volksdans, vendelen en kleding; uitgever van het tijdschrift Volkskunst), de Vlaamse Volkssport-Centrale (Leuven) en de Volkssportconfederatie vzw, en de Academie voor de Streekgebonden Gastronomie (Hasselt).

Voorlopige balans

Tot slot constateerde Van Haver dat er een kloof gaapt tussen veld en beleid. Aan de ene kant is er een rijke en gediversifieerde volksculturele beleving -particulier initiatief-,



door zowel doe-organisaties als studieverenigingen (heel wat behoorlijke tijdschriften en musea). Anderzijds ontbreken van de kant van de overheid (voorlopig?) een echt beleid en een passende subsidiëring van het veld.

Volkscultuur in Nederland

Drs. Ineke Strouken presenteerde een overzicht van de volkscultuur in Nederland. Vooraf wees zij er op dat het Nederlands Centrum voor Volkscultuur (NCV) de sector volkscultuur indeelt in vier clusters of subsectoren, te weten de materiële aspecten van het dagelijkse leven, regionale geschiedenis, folklore (de zo authentiek mogelijke reproductie van de traditie), en volkskunst (gaat met de tijd mee: actualisering van de traditie). Bij de subsector volkskunst horen o.m. dans, muziek, theater, audio-visuele uitdrukkingsvormen, beeldende kunsten en ambachten.

Strouken verheugde zich over de groeiende aandacht voor de volkscultuur in Nederland de laatste jaren. Ruim zesduizend organisaties zijn in Nederland actief bezig met volkscultuur. Daarbij gaat het om zeshonderd- à negenhonderdduizend mensen.

Het NCV fungeert als landelijke informatieverstrekker, voorlichter, coördinator en promotor van de volkscultuur. Het NCV wordt structureel gesubsidieerd door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.

Het P.J. Meertens-Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen is het landelijke wetenschappelijke instituut voor volkscultuur.

Ook heeft Nederland twee bijzondere leerstoelen volkscultuur, een aan de KU Brabant in Tilburg (prof. dr. Peter Nissen)

[p. 20]

en een aan de RU Groningen (prof. dr. Peter Kooij). Wat musea betreft, hebben het Nederlandse Openluchtmuseum in Arnhem en het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen een landelijke uitstraling. Verder is er een Oudheidkundige Kamer in zowat elke plaats, en heeft, zoals in Vlaanderen, elk volkscultureel thema zijn eigen museum.

Inzake tijdschriften noemde Strouken Volkskundig Bulletin, het tijdschrift van het P.J. Meertens-Instituut, en de drie periodieke publicaties van het NCV, Traditie (een tijdschrift voor het publiek), Alledaagse Dingen (gericht op de sector volkscultuur) en de boekjesreeks Volkscultuur.

Nederlands-Vlaamse samenwerking

Het NCV werkt samen met Vlaanderen, vooral met de Federatie voor Volkskunde in Vlaanderen (FVV) en het Seminarie voor Volkskunde van de KU Leuven, en het Verbond voor Heemkunde. En uiteraard in de Nederlands-Vlaamse werkgroep Volkscultuur van het ANV. Sinds het begin van 1996 sluiten zich steeds meer organisaties bij de werkgroep aan. Die samenwerking, zo vond Strouken, moet er gewoon zijn. Ze is deels vanzelfsprekend, wegens de gemeenschappelijke taal, de cultuurverwantschap, het gedeelde verleden en het nabuurschap.

Maar die gemeenschappelijkheid is ook het grootste probleem van de sector: want hoe geef je volkscultuur een volwaardige plaats in de cultuurbeleving van een samenleving die met enige (of is het een flinke dosis?) scepsis tegen volkscultuur aankijkt? Helaas moet nog regelmatig gevochten worden tegen een verkeerd, maar hardnekkig, imago van oubolligheid en heimwee-conservatisme. Ter afsluiting stelde Ineke Strouken voor dat het volksculturele veld een gezamenlijk offensief zou inzetten tegen dat onterecht negatieve imago.

Discussie en aanbevelingen

In aansluiting op beide verhalen ontspon zich een levendige discussie, die resulteerde in een reeks ambitieuze aanbevelingen:

1.	Volkscultuur is cultureel erfgoed. Ook het immateriële erfgoed moet bewaard en gekoesterd worden.
2.	Volkscultuur heeft te maken met identiteit. De maatschappelijke relevantie van volkscultuur is dus veel groter dan algemeen wordt aangenomen. De overheden moeten zich dat realiseren, en moeten een echt beleid gaan voeren in deze sector, inclusief structurele financiële ondersteuning.
3.	Volkscultuur in Nederland en Vlaanderen moet een eigentijds gezicht krijgen. Aan zo een eigentijds imago moet de komende drie jaar door het veld gezamenlijk gewerkt worden.
4.	Volkscultuur in de Lage Landen is een verhaal van eenheid in verscheidenheid. Maar de algemeen Nederlandse, gezamenlijke eigenheid is groter dan de verscheidenheid. Daarom is Nederlands-Vlaamse samenwerking noodzakelijk. Die samenwerking bestaat al, maar moet nog sterk verbeterd worden. Door middel van gezamenlijke projecten, personeelsuitwisseling, en een gezamenlijk (media)beleid.
5.	Er moet een goed overzicht komen van de bestaande samenwerkingsinitiatieven. Het NCV zal deze samenwerking inventariseren. Deze volkscultuur-inventaris zal aan ANV en Benego bezorgd worden, zodat deze kan worden opgenomen in de volgende editie van de Inventaris van de Nederlands-Vlaamse Samenwerking in de Grensstreek.
6.	Er moet één centraal Nederlands-Vlaams overleg inzake volkscultuur komen. Dat overleg is nu al embryonaal actief in de ANV-werkgroep Volkscultuur.
7.	In Nederland is er een professioneel landelijk aanspreekpunt, het Nederlands Centrum voor Volkscultuur. In Vlaanderen moet er een vergelijkbare instelling komen, inclusief voldoende personeel en structurele subsidie.
8.	1999 moet in Nederland en Vlaanderen het Jaar van de Volkscultuur worden. De overheden en het grote publiek zullen met acties en concrete projecten overtuigd worden van het grote maatschappelijke belang van de volkscultuur.