Neerlandia. Jaargang 101

[p. 19]

Traditie
Het huwelijk in Nederland anno 1997
◼ Ineke Strouken

Nog steeds op zoek naar ‘de ene ware’ om samen mee oud te worden.

Het is niet meer vanzelfsprekend dat je trouwt voor je hele leven. Het hoort bij onze tijd dat ongeveer een derde van de huwelijken na een aantal jaren strandt.⁽¹⁾ Ondanks dat, trouwen we nog steeds met het idee van ‘samen oud’ worden. De ‘mooiste dag van je leven’ is voor de meeste mensen een bijzondere gebeurtenis waar lang naar uitgekeken wordt.

Ruim twintig jaar lang was het huwelijk in Nederland niet populair. In de jaren zestig en zeventig experimenteerde men met andere relatievormen: leven in een commune, LAT-relaties en samenwonen. Maar sinds een aantal jaren is het huwelijk weer helemaal terug van weg geweest. De trouwdag mag weer groots gevierd worden, compleet met bruidsstoet, receptie, bruidstaart, videoverslag en bruidssuite.

Kenmerkend voor de trouwpartijen van de jaren negentig is dat bruidsparen zelf bepalen hoe ze trouwen. Ze willen een feest dat uniek is en helemaal bij hun leven past.

Daarbij maken ze - naar gelang hun behoefte - gebruik van oude en nieuwe tradities. Bruid en bruidegom kiezen zelf de rituelen waaraan ze betekenis hechten. Hierbij kunnen ze putten uit de veelheid van cultuuruitingen die in Nederland voorkomen. Trouwen voor God of voor Bhagwan, trouwen volgens Indiaanse of Molukse tradities, boshuwelijken, sjieke bruiloften, alles kan.

(1) Volgens het Centraal Bureau voor Statistiek werden er in 1996 84.151 huwelijken gesloten en werden er 35.143 huwelijken ontbonden.

Waarom trouwen?

De maatschappij verandert en tradities veranderen mee. Dat geldt echter niet voor de verwachtingen die jonge

In Nederland wonen veel migranten met hun eigen huwelijkstradities. Typisch Armeens is het aanbrengen van het teken van verbintenis: op ieders hoofd wordt een kroon, met daartussen een mooi versierd touw, gezet Foto: Hardy Klink

mensen hebben als ze vandaag de dag in het huwelijksbootje stappen. Zeker bij een eerste huwelijk trouwt men met het idee om met ‘die ene ware’ samen oud te worden. Net zoals vroeger, alleen was er toen nauwelijks de mogelijkheid om het anders te doen. Scheiden was immers uit den boze.

[p. 20]

Kapelletjes en kastelen zijn populaire locaties om te trouwen. Foto: Marc Pluim

Tegenwoordig is dat wel anders: ongeveer een derde van alle huwelijken wordt na een aantal jaren weer ontbonden. Jonge mensen willen daar echter geen rekening mee houden. Ze denken niet ‘met die man of vrouw wil ik de komende jaren mijn leven delen en daarna zie ik wel weer verder’, maar ‘met die man of vrouw wil ik oud worden en we gaan nooit meer uit elkaar’. Blijkbaar vraagt het opbouwen van een liefdesrelatie zoveel, dat je daar niet aan wilt beginnen als je weet dat dat maar voor een paar jaar is.

Een van de redenen dat een huwelijk strandt, is dat wij erg veel van elkaar en van een partnerrelatie verwachten. Vroeger was het al voldoende als je samen goed kon ‘accorderen’ en respect voor elkaar had. Tegenwoordig is er een hele waslijst waaraan we moeten voldoen: we moet elkaar helemaal begrijpen en aanvullen, we moeten goed kunnen praten en fantastisch kunnen vrijen, we moeten dezelfde interesses delen, we moeten maatjes zijn, elkaar steunen, over heel veel dingen hetzelfde denken, goed ruzie kunnen maken én we moeten, als het eventjes kan, altijd verliefd blijven. Al deze zaken leggen natuurlijk een geweldige druk op het huwelijk.

Waarom trouwen mensen dan nog? Veel bruidsparen vinden dat ze bij een huwelijk meer het gevoel hebben ‘een stel’ te zijn dan bij samenwonen. Je zit vaster aan elkaar en dat geeft een geborgen gevoel. Minder zwaarwegend, maar toch ook een belangrijk argument, is het feit dat in het Burgerlijk Wetboek niets specifieks geregeld is voor samenwonenden en wel voor gehuwden. Vooral als een stel kinderen wil, is het veel gemakkelijker om zaken te regelen als je getrouwd bent, zoals het erkennnen van het kind en het regelen van de kinderbijslag.

Elkaar het ja-woord geven

Heeft een stel gekozen om de grote stap te wagen, dan behoort de ringuitwisseling - samen met het ‘ja zeggen’ - tot het mooiste en emotioneelste moment van de dag.

Hoewel de katholieke kerk dit ritueel eigenlijk niet kent, is het nu bijna niet meer weg te denken uit de plechtigheid in de kerk. Twintig jaar geleden gaven bruid en bruidegom elkaar over het algemeen een gladde gouden ring, nu laten bruidsparen vaak een speciale gouden of zilveren ring ontwerpen door een edelsmid.

De mensen die voor de eerste keer trouwen vinden het belangrijk dat familie en vrienden getuigen zijn van hun ja-woord en de rest van ‘de grote dag’ met hen meemaken. Het huwelijk moet publiekelijk gesloten worden.

Voor de echtparen die voor de tweede of derde keer trou-

[p. 21]

wen, hoeft dat niet meer zo nodig. Een nieuwe trend voor oudere stellen is om alleen, of in het bijzijn van enkele goede vrienden, in het buitenland te trouwen. Las Vegas bijvoorbeeld is zo'n populaire trouwstad.

Ondanks de verdergaande ontkerkelijking in Nederland vinden veel bruidsparen het toch belangrijk om in de kerk te trouwen. Zo'n 18% van de in Nederland gesloten huwelijken wordt in de katholieke kerk bezegeld en zo'n 2% in de Nederlands-Hervormde kerk. Vooral het trouwen voor God en de rituelen in de kerk worden door het bruidspaar als indrukwekkend ervaren.

Trouwen voor de burgerlijke stand heeft lang de naam gehad ‘kil’ te zijn. Ambtenaren die bruidsparen trouwen, doen er op het ogenblik alles aan om daar verandering in te brengen. Zij laten zich scholen in de achtergronden van de huwelijkstradities, zorgen voor persoonlijke toespraken en in het oosten van Nederland kun je bovendien in een groot aantal plaatsen getrouwd worden in het dialect.

De sfeer tijdens de trouwplechtigheid bepaalt voor een deel de emoties. Daarom wordt ook de trouwlocatie met zorg gekozen. Mooi gelegen kapelletjes en kastelen zijn het populairst in Nederland. Om een goede keuze te kunnen maken, kan men de Weddingguide of het tijdschrift Bruid en Bruidegom raadplegen. Als herinnering aan de dag wordt alles op foto of op video vastgelegd.

In mei en juni wordt er veel getrouwd - ruim 26% van de huwelijken wordt dan gesloten - en vrijdag is met 71% de populairste trouwdag. Een van de redenen om op een vrijdag te trouwen is, dat men op zaterdag kan uitslapen en ook nog de zondag heeft om uit te rusten van het feest.

Als een prinsesje

Ongeveer 61% van de bruiden trouwt nog steeds in het wit of crème, hoewel ook andere kleuren als blauw, rood en zelfs zwart voorkomen. De alternatieve kleding van de jaren zestig en zeventig is er helemaal uit. Bruiden lijken weer op prinsesjes met heel wijde rokken, strakke lijfjes, veel ruches, kant, parels en andere versieringen. Een sleepje en sluiertje vervolmaken het geheel. Modern zijn de blote ruggen en schouders. Een beetje pikant mogen de hedendaagse bruidsjurken wel zijn.

Voor de Turkse bruiden zijn de Nederlandse bruidsjurken nog te sober. Daarom laten veel Turkse ouders de bruidsjurk van hun dochter in Turkije maken. Migrantenbruidjes willen ook nog al eens de traditionele kleding van hun geboorteland dragen. In spirituele kringen zijn de ecobruidsjurken van linnen, jute, hennep of zijde populair. Ook deze jurken zijn héél romantisch vormgegeven.

De bruid koopt haar japon meestal met haar moeder en eventueel met een of meer lievelingszusjes en een paar goede vriendinnen. Voor de bruidegom is het nadrukkelijk verboden om mee te gaan. Hij mag de bruidsjurk nóóit voor de huwelijksdag zelf zien, want dat zou ongeluk brengen.

Lange tijd hoefde de bruidegom niet mooi te zijn. Alle aandacht ging immers naar de bruid. Tot in de jaren zeventig was het gebruikelijk dat de man een jacket met hoge hoed en slipjas huurde. Nu gaat ook hij op pad om

Het romantische huwelijk met het idee van ‘de mooiste dag in je leven’ is weer helemaal in. Bruidspaar: Nuran en Alin Gelici Foto: Hardy Klink

speciale, dure kleding te kopen. Samen met zijn moeder en eventuele zusjes wordt er gezocht naar een passend kostuum voor ‘de dag van zijn leven’. De dames houden nauwlettend in de gaten dat er niets gekocht wordt dat ‘vloekt’ bij de jurk van de aanstaande. Draagt zij crème of gebroken wit, dat mag hij niet in een wit overhemd verschijnen.

[p. 22]

Het ja-woord en het ringen wisselen behoort tot de mooiste momenten van de dag. De ring staat symbool voor de oneindige liefde. Bruidspaar: Jan Willem en Marloes Logtenberg. Foto: Marc Pluim

Diezelfde regels gelden ook voor het bruidsboeket, dat de bruidegom voor zijn bruid koopt. Ook hier moet hij rekening houden met de kleuren van de bruidsjapon. Was vroeger de witte anjer als teken van de eeuwigdurende trouw dé bloem in het bruidsboeket, nu zijn het rode, roze en witte rozen, die geassocieerd worden met de liefde. De bruidsboeketten worden na afloop op het graf van een overleden dierbare gelegd, gedroogd bewaard of op het einde van het huwelijksfeest over de rechterschouder naar de huwbare vrouwelijke gasten gegooid.

Blauwe kousenband

Kenmerkend voor deze tijd is dat de bruiloft zeer professioneel georganiseerd wordt, met ceremoniemeesters die van tevoren boeken lezen over planning en organisatie, etiquette, het gebruik van checklisten en budgetbeheer. Ook kun je - als je geld hebt - de bruiloft laten regelen door een van de organisatiebureaus die gespecialiseerd zijn in trouwfeesten.

Iets wat niet uit handen gegeven mag worden, is het samenstellen van de feestgids. Deze gids wordt gemaakt door familie en vrienden en ziet er nog net zo uit als veertig jaar geleden: eenvoudig vormgegeven met hetzelfde soort liedjes en grapjes. Iedereen die dicht bij het bruidspaar staat, levert iets persoonlijks: een herinnering, tekening, gedicht of lied. Gedurende de dag wordt er regelmatig uit de gids wat voorgedragen. Vooral voor insiders biedt de feestgids veel vermaak.

Een ander kenmerk van het hedendaagse huwelijksfeest is het gebruik van oude tradities. Zo is sinds een paar jaar het gebruik van de blauwe kousenband weer terug. De kleur blauw staat voor trouw, de kousenband voor seks; het symboliseert dus de seksuele trouw aan elkaar. Hoewel het helemaal tegen de traditie in is, wordt de kousenband op het einde van het feest publiekelijk uitgedaan en - net als het bruidsboeket - over de schouder naar de huwbare meisjes gegooid.

Een andere zeer oude traditie die weer helemaal in zwang is, is het vieren van de vrijgezellenavond. Mannen en vrouwen vieren apart met hun vrienden en vriendinnen

[p. 23]

het afscheid van hun vrijgezellenleven. Daarbij gaat het er bij mannen heel wat ruiger aan toe dan bij vrouwen.

De Bananenbar in Amsterdam is zo'n beroemde vrijgezellenlocatie voor heren. En net als vroeger maakt de politie zich ook nu druk om het spoor van vernielingen dat sommige dronken vrijgezellengroepen achterlaten.

Bitter en zoet

De bruidstaart hoort bij elk huwelijk. Vroeger werd deze zoete lekkernij gegeten met iets bitters, zoals bitterkoekjes. Het huwelijk bestaat immers uit zoete en bittere kanten. Daarvan moest je goed doordrongen zijn als je het huwelijksbootje in stapte. De bruidstaart wordt nog steeds door man en vrouw samen aangesneden als symbool voor hun eerste gezamenlijke daad.

Het marsepein van de bruidstaart kent veel symboliek.

Zo gaat het verhaal dat een stukje onder het kussen de slaapster zal laten dromen van haar aanstaande man. Een goede reden voor de vrouwelijke vrijgezellen om er wat van mee naar huis te nemen. Het laatste stukje marsepein van de bruidstaart werd vroeger bewaard tot na de eerste huwelijksverjaardag. Het zou het bruidspaar beschermen in dat eerste moeilijke jaar, waarin je aan elkaar en het nieuwe leven moest wennen. Ik kom dit gebruik nog regelmatig tegen. Alleen wordt het stukje marsepein nu niet meer in een doosje bewaard, maar stopt men het in de diepvries.

Het drankje bruidstranen - een likeurtje met gouden snippers er in - is tegenwoordig weer bijna overal verkrijgbaar. Het is een geliefd geschenk aan het bruidspaar, maar wordt zelden nog op een bruiloftsfeest geschonken. Bruidstranen symboliseren het verdriet van de bruid, omdat ze afscheid neemt van haar jeugd en van haar familie. Omdat 75% van de bruidsparen al een paar jaar heeft samengewoond alvorens te trouwen en ook omdat vrouwen vaak hun eigen naam blijven gebruiken en niet meer het gevoel hebben naar een andere familie over te gaan, zijn de bruidstranen meestal vreugdetranen geworden. In andere culturen, bijvoorbeeld in Molukse families, wordt dit afscheid echter nog bewust beleefd. Hier vloeien dan ook op het einde van het feest de nodige traantjes.

Een traditie die uit België is komen overwaaien, is het geven van geschenken via een huwelijkslijst. Bruidsparen zoeken in een bepaalde winkel alles uit wat ze nodig hebben en de gever hoeft alleen de winkelier maar te bellen, een bedrag te noemen en te betalen. In Nederland hebben we daar altijd een antipathie tegen gehad. Je moet met een geschenk ook iets persoonlijks geven, vinden wij. Maar langzaam dringt het gebruik van de huwelijkslijst ook bij ons door.

Eerste huwelijksnacht

Vóór het einde van het feest moeten bruid en bruidegom afscheid nemen van hun gasten. Meestal worden ze uitgeleide gedaan met muziek van Marco Borsato (‘De meeste dromen zijn bedrog’) en rammelende bussen aan de auto. Rotzooi in huis, zoals honderden bekertjes water op de trap of een slaapkamer vol ballonnen, wordt absoluut niet meer gewaardeerd door het bruidspaar. Daarom is deze traditie langzaam maar zeker aan het uitsterven.

De eerste huwelijksnacht hoef je natuurlijk niet per se thuis door te brengen. Een veel voorkomend cadeau van een van de ouders - meestal die van het meisje - is een nachtje in een bruidssuite. Bijna elk hotel heeft tegenwoordig een prachtige kamer speciaal voor bruidsparen die romantisch hun eerste nacht willen doorbrengen. Er wordt dan ook van alles gedaan om het bruidspaar in een goede sfeer te brengen: champagne, bubbelbaden, prachtige handdoeken, zwoele hapjes.

Helaas is het paar na het verwerken van de eerste indrukken zo vermoeid dat er niet meer eindeloos gevreeën wordt. Vaak zit er niet meer in dan wat kroelen. Die spannende, romantische huwelijksnacht - waar zo'n waas van geheimzinnigheid om heen hangt - is verschoven naar de tweede nacht. Of eigenlijk naar een van die nachten toen het bruidspaar elkaar net kende en nog zo vreselijk verliefd was.

Want dat is wel het grootste verschil met vroeger: toen leerde je elkaar kennen nádat je getrouwd was, nu ga je pas huwen áls je elkaar goed kent.

Ineke Strouken is directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur in Utrecht