Neerlandia. Jaargang 101

[p. 39]

Pensioenen
Steun voor de oude dag
◼ Frank Demets

Hervormingen van de sociale zekerheid dringen zich op, want de werkloosheid groeit, het aantal sociaal behoeftigen klimt en de bevolking vergrijst. Eén van de uitkeringen in de vuurlinie is het pensioenstelsel. Men hanteert in België en Nederland een heel verschillend systeem, maar verkeert in beide landen wel in acute ademnood. Een vergelijking.

Een rustige oude dag. Het idee houdt de werkende bevolking recht. Ooit hoeft het zwoegen niet meer. Ooit wordt het anders, volgt er een uitkering die alle levensnoodzakelijke kosten dekt. Alleen: sinds kort ligt het hele concept onder vuur. Vergrijzing van de bevolking, sanering van de staatsfinanciën, hervorming van de sociale zekerheid, besparingswoede bij de overheid: ze dreigen ook sterk aan de pensioenen te knabbelen. In Nederland zijn de eerste hervormingen al doorgevoerd, België houdt voorlopig, onder voornamelijk socialistische druk, halsstarrig aan zijn oude systeem vast. Tot de muur oprijst, wellicht, en een drastische koerswijziging zich opdringt. Toch op zijn minst in de financiering van de sociale zekerheid en het pensioenstelsel in het bijzonder.

Pensioenwetgeving

Nederland en België, die vaak een afgeleide koers varen, doen dat niet op het vlak van de sociale zekerheid en de pensioenwetgeving. Nederlandse gepensioneerden krijgen hun maandelijkse pensioencheque, globaal genomen, uit drie grote stelsels betaald: de AOW, de AWW en de VUT (vervroegde uittreding). AOW staat voor Algemene Ouderdomswet en is een opbouwstelsel: elke maand draagt de inkomenstrekkende Nederlander of de in Nederland werkende Belg een deeltje van zijn loon af aan een centrale kas. Afhankelijk van het aantal verzekerde

foto: AMP

jaren krijgt de verzekerde bij zijn pensionering een vast bedrag uitgekeerd. Het gaat om een eenheidspensioen, dat niet schommelt volgens de sector waarin de loontrekkende werkte, doch dat ook na zijn pensionering zijn financiële status in stand probeert te houden. De pensioenkas houdt namelijk geen rekening met het loon dat de gepensioneerde

[p. 40]

tijdens zijn actieve periode genereerde. Het pensioen, het Belgische equivalent van de AOW, doet dat wel.

De AWW, het tweede luik van de Nederlandse pensioencheque, omvat de uitkering die weduwen en weduwnaren na het overlijden van hun partner genieten. Dat is geregeld in de Algemene Weduwen- en Wezenwet, die sinds 1 juli 1995 tot de Algemene Nabestaandenwet is omgedoopt. Die naamsverandering ging gepaard met ingrijpende wijzigingen in de wetgeving: de vroegere AWW is zwaar uitgekleed, want de invoering van de inkomenstoets brengt het aantal steungerechtigden terug van ruim 200.000 AWW'ers tot een kleine 20.000 ANW-kandidaten. Een kunstgreep dus eigenlijk, die wijziging. Beseft ook Cees van Gils, voormalig adjunct-directeur van het Bureau voor Belgische Zaken (BBZ) in Breda. In dat sociaal verzekeringsbureau, dat door de Europese Unie is aangeduid als verbindingsorgaan voor wie zowel in Nederland als in België pensioenrechten heeft opgebouwd, voorzien ze een drastische verschuiving. ‘Heel wat voormalige AWW-steuntrekkers’, denken ze, ‘komen door de nabestaandenwet in andere statistieken terecht. Vooral in die van de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW's).’

Dat zal niet gelden voor die 180.000 mensen, maar slechts voor een fractie ervan. Een flinke hap van de Nederlandse gepensioneerden geniet, naast het AOW-pensioen of een ANW-steun, ook nog van een derde ouderdomsverzekering. ‘Het fenomeen van de bedrijfsgebonden pensioenverzekeringen is in Nederland veel sterker ontwikkeld dan in België’, weet productiemanager Peter Korebrits van het Bureau voor Belgische Zaken. ‘Dat is een rechtstreeks gevolg van het andere pensioensysteem, dat alleen in een eenheidspensioen voorziet. Wie zijn loonstatus ook na zijn pensionering wil blijven behouden, wapent zich het best door tijdens zijn actieve carrière in zijn oude dag te investeren. De risicoverzekeringen, bedrijfs- en groepspremies zijn daarom schering en inslag in het Nederlandse bedrijfsleven. Belgische werknemers hebben minder nood aan die stok achter de deur. Aanvullende pensioenpremies hoeven niet perse. Hoewel we toch merken, dat Belgen aan hun pensioen denken: het fenomeen pensioensparen en zijn fiscale voordelen, bijvoorbeeld, is in België veel beter ingeburgerd en veel gevarieerder dan in Nederland.’

Hervormen

Nederland en België zitten met een gelijkaardig probleem: beide landen worstelen met een veel te duur pensioenstelsel, dat op termijn aan hervorming toe is. Men zal vooral zwaar aan de financiering moeten sleutelen. Raymond van Ham, chef pensioenen bij het BBZ: ‘In Nederland wordt elk jaar opnieuw bekeken hoeveel geld er nodig zal zijn om alle uitkeringsgerechtigden te kunnen bedruipen. In het licht van die analyse past de overheid haar belastingsstelsel desnoods aan. De Belgische wetgeving is stricter: daar raakt de regering nooit aan de 8,5 procent voorheffing op de uitbetaalde lonen, die rechtstreeks in de pensioenkas vloeit.’ Maar dat zal de problemen niet uit de wereld helpen. Het is een puur mathematische redenering: de slinkende actieve bevolking kan de groeiende groep gepensioneerden en andere uitkeringsgerechtigden niet blijven onderhouden. En reserves zijn er niet, of amper. Van Ham: ‘Zonder hervormingen zitten we tegen 2010 gegarandeerd in de problemen.’

Voorlopig is hervorming van de sociale zekerheid in het algemeen en van het pensioenstelsel in het bijzonder, een teer punt in respectievelijk de Belgische en de Nederlandse regering. De laatste klampt zich voorlopig vast aan het systeem, dat elke Nederlander vanaf zijn vijftiende pensioenanciënniteit laat opbouwen. Zelfs als hij of zij geen inkomen heeft. De hele werkende bevolking betaalt in gelijke mate om het nodige geld voor de transacties te kunnen genereren. Dat vaste bedrag wordt door heffing op inkomen, al dan niet uit beroepsactiviteiten, verzameld. Een gelijkaardig inkomen financiert het Belgische systeem, zij het slechts gedeeltelijk. De sociale verzekeringsheffing treft zowel werkgevers als werknemers in België: de werkgevers storten 8,86 procent van het brutoloon naar de pensioenkas door, de werknemer draagt automatisch 7,75 procent van zijn loon hiervoor af.

De bijdragen vertalen zich in uitkeringen van verschillende orde. Nederlanders hebben recht op een vast bedrag, dat het niveau haalt van een minimumloon. De enige, minieme schommelingen die kunnen voorkomen, zijn ingegeven door verschillen in het aantal verzekeringsjaren. Hoe langer je, vanaf je vijftiende, in Nederland werkt of verblijft, hoe hoger je Nederlandse pensioen. Ook België oriënteert de grootte van het pensioen op de duur van de verzekerde periode, maar het neemt daarenboven ook het gemiddelde loon van de verzekerde in acht. Het pensioen benadert sterk het loon van de actieve arbeider, aangepast naargelang de index.

‘De ingrijpende verschillen in de twee systemen maken dat je de twee pensioenstelsels eigenlijk niet kunt vergelijken’, bedenkt Cees van Gils. ‘Zeker niet als je de absolute cijfers naast elkaar zou leggen. Bovendien zijn er in Nederland verschillende pensioensinstellingen. Toch kun je zonder problemen zeggen, dat het uitkeringsniveau in België hoger is dan in Nederland. Of beter: dat een jaar sociale verzekering in België zwaarder weegt dan in Nederland. Zeker door de relatie met het verdiende loon tijdens de actieve carrière.’

Brugpensioen

In België bepaalt de bedrijfstak het brugpensioen van de inkomenstrekkende. De lat ligt op 52 jaar voor mensen uit een bedrijf in moeilijkheden, soms loopt de minimale leef-

[p. 41]

tijd op tot 58 of 59 jaar. Bruggepensioneerden hebben recht op een maandelijkse uitkering, die het vroegere maandloon benadert. Een deel daarvan krijgen ze uitbetaald als werkloosheidsvergoeding, de andere helft moet hun vroegere werkgever via allerhande bijdragen ophoesten. De vervroegde uittreding (VUT) in Nederland werkt enigszins anders. Daar financieren de ‘VUT'ers’ zelf hun loon, via de bijdragen die ze als loontrekkende stortten in de VUT-kas. Vervroegde uittreders kunnen rekenen op een maandelijkse cheque, die 70 procent van hun laatste werkloon garandeert. VUT'ers in Nederland zijn wel ouder dan hun Belgische collega's: de leeftijdsgrens ligt er op 62 jaar, uitzonderingen in bepaalde specifieke bedrijfstakken daargelaten.

Pensioengerechtigd ben je in Nederland vanaf 65 jaar. Er is geen drempel, bepaald door het aantal dienstjaren. België legt die grens op 60 jaar sinds de doorgevoerde flexibilisering. De actieve dienstdrempel ligt op 40 jaar voor vrouwen en 45 jaar voor mannen. Een discrepantie overigens, waar de Belgische staat al herhaaldelijk voor veroordeeld werd door het Europese Hof, omdat ze in strijd is met de richtlijnen die elke discriminatie op het vlak van geloof, ras of geslacht verbieden. ‘De benadering van het begrip pensionering is bepalend voor de uitwerking van de pensioenvergoeding’, weet Peter Korebrits. ‘Nederland neemt 50 jaar pensioengerechtigdheid als basis. Van het vijftiende tot 65e levensjaar. Elk jaar pensioengerechtigdheid zorgt ervoor, dat je na 65 jaar twee procent van het eenheidspensioen uitgekeerd krijgt. Wie, bijvoorbeeld, tien jaar in het buitenland werkte, krijgt maar tachtig procent van zijn totale pensioen. België berekent op een gelijkaardige manier, maar neemt 1/45e of 1/40e als uitgangspunt. Precies daarom weegt een Belgisch jaar zwaarder dan een Nederlands. Maar de eisen liggen ook hoger, dat is de keerzijde van de medaille.’

De gepensioneerde die zijn partner ziet overlijden, mag zijn inkomen niet van de ene op de andere dag gehalveerd zien. Dat is het uitgangspunt van de ANW in Nederland en van een hele resem wetten in België. Belgen kunnen een stuk van de uitkering van hun overleden partner terugkrijgen via het rust- en overlevingspensioen, maar ook via andere wetten en uitkeringen. Raymond van Ham: ‘In België is die regeling gespreid over verschillende wetten. Partners die hun levensgezellen door een arbeidsongeval om het leven zagen komen, krijgen een smartevergoeding uit een apart fonds. Er is een speciale kinderbijslagwet voor weeskinderen en een aparte wetgeving die zich over het weduwenpensioen ontfermt. In elk geval derft de achtergebleven partner minder loon in België dan in Nederland.’

Hoge kosten

Het pensioenstelsel is zwaar te dragen en het zal in zijn huidige vorm moeilijk in stand te houden zijn. Want de gepensioneerde bevolking groeit. Nederland, bijvoorbeeld, keerde in 1992 al fl. 32 miljoen uit aan AOW-gerechtigden. België komt bij de recentste telling aan dik anderhalf miljoen pensioengerechtigden, samen goed voor een totale uitkering van bijna 39 miljard BF. En het aantal pensioengerechtigden stijgt nog elke dag. Dat brengt de betaalbaarheid van het hele pensioenstelsel in het gedrang. Bijna overal in Europa, trouwens. ‘Het wordt schipperen tussen het Angelsaksische en het Rijnlandse model’, theoretiseert Cees van Gils. ‘Het eerste, waarop het Amerikaanse en het Engelse sociale systeem gebaseerd zijn, biedt weinig sociale voorzieningen. Het heeft, zeker in tijden van crisis, de allures van een tikkende tijdbom. Het Rijnlandse model garandeert alle burgers een leefbaar minimuminkomen en voldoende mogelijkheden tot besteding, gegenereerd door een maatschappelijke solidariteit. In België wordt het model nog vrij rigoureus toegepast, Nederland glijdt langzaam af naar het Angelsaksische model, vanwege een steeds grotere uitstoot die de automatisering en industrialisering aanmaakt.’ De oorzaak van die afglijding is duidelijk: het Rijnlandse model financieren, kost handenvol geld. En naarmate het actieve aandeel in de totale bevolking slinkt, wordt het steeds moeilijker te betalen. Dat zien de Scandinavische landen met lede ogen gebeuren en ook België voelt het brandende vuur aan de schenen. Maar een evenwicht vinden tussen een haalbare financiering en een degelijke sociale solidariteit, ook met de gepensioneerde bevolking, is een aartsmoeilijke opdracht voor de regeringen. Nederland én België staan wat dat betreft nog helemaal aan het begin. Vast staat ondertussen wel, dat we niet naar een uniforme pensioenwetgeving voor de hele Europese Unie gaan. Althans, niet in de nabije toekomst. ‘Want’, zegt Cees van Gils, ‘er zijn ooit pogingen daartoe ondernomen, maar die zijn enorm mislukt. Dat is eigenlijk ook logisch, want zo zitten de nationale economieën niet in elkaar. De basis voor de pensioenen vormen de collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO's), en die werken nationaal en per bedrijfstak. De verworvenheden die daarin gestipuleerd staan, gooi je niet zomaar overboord. Zeker niet omdat ze vaak geijkt zijn op de geplogendheden van de vrije markteconomie in het eigen land.’