Neerlandia. Jaargang 101

[p. 25]

Tradities
◼ Stefaan Top
Trouwen in Vlaanderen

Sinds het begin van de jaren zeventig doet men aan de Katholieke Universiteit Leuven onderzoek naar moderne huwelijksgebruiken. In de periode 1977-1994 werden in de vijf Vlaamse provincies 24 onderzoeken gedaan waarbij meer dan 200 vragen gesteld werden aan 1063 paren: vragen over zaken als partnerkeuze, de huwelijksdatum, de plechtigheid in het gemeentehuis en in de kerk, en het afscheid van het vrijgezellenleven. De gegevens die in dit artikel verwerkt zijn, komen van het materiaal dat beschikbaar was over homogeen Belgische echtparen, die voor het eerst trouwden, zowel voor de burgerlijke stand als in de kerk.

Favoriete trouwdata

Tot op de dag van vandaag is het in België in het algemeen, en in Vlaanderen in het bijzonder, nog zeer gebruikelijk om bij een eerste huwelijk zowel voor de wet als voor de kerk te trouwen. Degene die denkt dat, rekening houdend met de juridische implicaties en de tijdgeest, het wettelijk huwelijk de meeste aandacht krijgt, heeft het mis.

Van de 858 paren trouwt 46% op een verschillende dag voor de wet en voor de kerk. Een kleine meerderheid (54%) heeft er geen bezwaar tegen om beide plechtigheden op dezelfde dag te organiseren. Het resultaat is dat de trouwerij op het gemeentehuis fungeert als een soort voorspel

[p. 26]

op het evenement later in de kerk. Wanneer de beide plechtigheden echter niet op dezelfde dag plaatshebben, is er in de Vlaamse provincies wel de tendens om de beide evenementen niet te ver in de tijd te spreiden (zie tabel 1).

Tabel 1 concentratie van wettelijk en kerkelijk huwelijk
ANTWERPEN	n = 161	153 = 95%
LIMBURG	n = 210	177 = 84,2%
OOST-VLAANDEREN	n = 100	86 = 86%
VLAAMS-BRABANT	n = 238	196 = 82,3%
WEST-VLAANDEREN	n = 149	83 = 55,7%
TOTAAL	n = 858 paren	695 = 81%

Vroeger mocht men in bepaalde periodes niet kerkelijk trouwen omdat er kerkelijke verbodsbepalingen waren, b.v. tijdens de vastentijd en de adventsperiode. Met het Tweede Vaticaanse Concilie kwam daar verandering in, waardoor men nu in principe in iedere maand het kerkelijk huwelijk kan laten inzegenen. Toch blijkt dat niet iedere maand dezelfde voorkeur geniet. Alhoewel velen menen dat de maand mei als trouwmaand het meest populair zou zijn, omdat het dan volop lente is, of dat de vakantiemaanden april, juli en augustus als favoriet uit de bus zouden komen, geven de cijfers een andere tendens aan (tabel 2). Het is de maand september die het hoogst scoort. En eigenlijk is de keuze voor deze maand misschien niet geheel onlogisch als men een paar zeer praktische zaken in ogenschouw neemt. Zo heeft deze maand vaak nog mooi weer in petto. En bovendien wordt een eerste keer trouwen vaak beschouwd als een feest voor de hele familie en voor alle vrienden en kennissen. De meesten van hen zullen in september met vakantie geweest zijn, en kunnen dus bijdragen aan het verhogen van de feestvreugde. De onderzoekers ontdekten dat de Vlamingen elkaar het liefst tijdens de zomermaanden het ja-woord geven, waarmee de mythe dat mei de favoriete huwelijksmaand zou zijn uit de wereld is geholpen.

Uit de onderzoeken blijkt dus dat de keuze van de trouwmaand niet op willekeurige basis geschiedt, maar dat b.v. ook klimatologische omstandigheden daarin een duidelijke rol spelen. De onderzoekers constateerden bovendien dat men niet in alle provincies voor dezelfde trouwmaand kiest. Er is een ‘populariteitsverschil’ per provincie: in Antwerpen en Limburg ging de voorkeur uit naar juli, in

[p. 27]

Oost-Vlaanderen naar augustus en in Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen naar de maand september.

Tabel 2 populariteit van de maanden voor het wettelijk en kerkelijk huwelijk in alle vlaamse provincies
1	SEPTEMBER	248 = 14,4%
2	JULI	228 = 13,2%
3	JUNI	226 = 13,1%
4	AUGUSTUS	219 = 12,7%
5	APRIL	192 = 11,1%
5	MEI	192 = 11,1%
7	OKTOBER	129 = 7,5%
8	MAART	86 = 5%
9	DECEMBER	58 = 3,3%
10	FEBRUARI	56 = 3,2%
11	JANUARI	47 = 2,7%
12	NOVEMBER	35 = 2%

Trouwkleding

Alhoewel de bruidegom niet onopgemerkt moet blijven, zal de aandacht van de gasten op de huwelijksdag toch vooral uitgaan naar de bruid. Alle ogen zullen gericht zijn op de jurk, de accessoires en het bruidsboeket. De onderzoekers maakten een onderscheid tussen de kleding die gedragen werd op de dag van het wettelijk huwelijk en die op de dag van het kerkelijk.

Voor de plechtigheid op het gemeentehuis dragen de bruidjes meestal zondagse kleding, zoals een ensemble dat later zonder enig probleem weer bruikbaar is voor een andere feestelijke gelegenheid. Voor het kerkelijk huwelijk echter worden alle registers opengetrokken. Opvallend daarbij is dat in 96% van de trouwerijen de bruid in het klassieke wit gekleed is, ook al heeft ze samengewoond of is ze zwanger. Daarmee is de traditionele en symbolische betekenis van de kleur wit (maagdelijkheid) doorbroken en kiest men dus meer om andere redenen voor wit. Hierin zullen de bruidsmodewinkels met hun -soms agressievereclame ongetwijfeld een rol spelen. Nadat de kleur bepaald is, moet er een model voor de jurk gekozen worden. Ook hier zijn de meeste bruidjes het roerend met elkaar eens: 94% kiest voor een lange trouwjurk. Er bestaat eveneens een relatie tussen het sociale profiel van de bruiden en de keuze van de jurk. Het zijn echter niet de gegoeden die voor rijkere kleding kiezen. De onderzoeksresultaten wijzen op een andere trend, namelijk dat de lagere klasse in de aankoop van een opvallende jurk een middel ziet om zich maatschappelijk te profileren.

Van de alternatieve kleding, die het eind van de jaren zestig typeerde, is weinig over. De terugkeer van de lange witte jurk is een feit en het ziet er niet naar uit dat daar snel verandering in zal komen.

Huwelijksgeschenken

Afgezien van exclusieve kleding en een rijk gevulde dis, maken ook de huwelijksgeschenken deel uit van de huwelijksviering. Vroeger ging dat geven van geschenken gepaard met een vleugje sentimentaliteit, iets dat steeds minder het geval is. Het kiezen van een geschenk was toen een persoonlijke aangelegenheid: men gaf niet om het even wat aan om het even wie. Men koos een cadeau op basis van eigen smaak, financiële mogelijkheden en natuurlijk afhankelijk van de emotionele band die men met iemand had. Tegenwoordig is dat allemaal wat veranderd.

Allereerst is er een mentaliteitsverandering opgetreden, waardoor jongeren vaak de mogelijkheid hebben gehad om samen te wonen voordat ze gaan trouwen. Bovendien is er de toenemende commercialisering: alles is te koop, waardoor de individuele creativiteit afneemt en de verzakelijking

[p. 28]

toeslaat. Het ‘spontane’ geschenk is in onze maatschappij bijna helemaal uit de mode geraakt. De bruidsparen hoeven niet bang te zijn drie mixers, twee koffiekannen en vier peper-en-zout-stelletjes te krijgen. Het zijn vooral bloemen, kleine attenties en geld die tijdens het feest van eigenaar verwisselen. Vooral dat laatste is zeer populair. Echtparen hebben immers vaak voor de trouwdag al een tijd samengewoond en hun huis ingericht, waardoor die glazen of borden niet meer echt nodig zijn.

En in plaats van het verlanglijstje, dat met iedere genodigde persoonlijk werd doorlopen, is er nu de huwelijkslijst gekomen. Deze geschenkformule begon haar zegetocht in de jaren zestig en slaat nog steeds goed aan, in het bijzonder bij eerste huwelijken en bij paren die nog niet lang hebben samengewoond. De huwelijkslijst dankt haar succes aan de efficiëntie van het systeem, dat evenwel zwaar inspeelt op de commercie. Echtparen zoeken in een winkel de geschenken uit die ze op hun trouwdag wensen te ontvangen en laten die in een ‘lijst’ vastleggen, gasten kunnen dan in die winkel de lijst raadplegen en een cadeau uitzoeken. Twee negatieve punten van dit systeem: de stille dwang om in een bepaalde winkel een cadeau te kopen, en de huwelijkslijst als toppunt van indiscretie omdat de bruidsparen op de frank weten hoeveel men voor hen heeft uitgegeven.

Het laatste nieuws op de ‘huwelijkscadeaumarkt’ is de huwelijksreislijst, waarvoor reisbureaus nogal al eens adverteren. Dit werkt als volgt: het paar gaat naar een reisbureau en kiest er een droomreis uit. Men opent een rekening waarop de genodigden een bedrag kunnen storten. Naarmate het bedrag groter wordt, kan het bruidspaar verder of langer reizen.

Grappen

Een huwelijk is ongetwijfeld een belangrijke ‘rite de passage’. Het toekomstig echtpaar laat, door zich aan elkaar te verbinden, andere zaken los: de ouders, de broers en zussen, en vaak ook de gemeente waar ze opgegroeid zijn.

Ook de band met de vriendenkring wordt verbroken, of in ieder geval minder hecht, omdat vrienden voortaan op de tweede of derde plaats komen. Het trouwen van een goede vriend betekent eigenlijk een verlies voor, en een verzwakking van, de groep. Deze schade moet gecompenseerd worden door het vieren van de vrijgezellenavond op kosten van de toekomstige bruidegom. Soms kan er ook sprake zijn van ‘wraakacties’ op het einde van het huwelijksfeest. De confrontatie met een ‘versierde’ auto, de materiële moeilijkheden die het paar ondervindt bij het betreden van de woning, en de vele storingen die zich tijdens de huwelijksnacht kunnen voordoen, zijn allemaal aanwijzigingen dat de vrienden in de bruidegom een soort deserteur zien, die ze niet graag laten gaan.

Wanneer de diverse obstakels getuigen van leuke creativiteit, kunnen trouwers er wel om lachen. Helaas is de realiteit vaak minder poëtisch. Inbraak met schade; smeerlapperij met lijm, zeep, mosterd, bier en water; gebruik van rotte haring: allemaal uitingen die getuigen van weinig fatsoen en goede smaak.

Men zou denken dat deze fratsen, gezien de verzakelijking en de anonimiteit van de maatschappij, een marginaal fenomeen vormen. Het is echter bekend dat meer dan de helft van de paren ‘aangenaam’ verrast wordt door een of andere stunt. En ook al ontsnappen bedienden niet geheel en al aan de huwelijksgrappen, het zijn toch vooral de arbeiders die hun beste beentje voorzetten wanneer er grappen en grollen moeten worden verzonnen en uitgevoerd.

De Leuvense onderzoeken zijn het levende bewijs van het belang van de huwelijksviering in Vlaanderen. De vieringen leveren interessante sociologische en geografische verschillen op. Het ziet ernaar uit dat het onderzoek volkskundig lonend is, zeker als de gegevens in een ruimer historisch perspectief geplaatst kunnen worden door ze te vergelijken met de beschikbare enquêtes die het interbellum bestrijken. Ondertussen wordt er ook onderzoek gedaan naar de periode 1950-1970. Mettertijd kan dan het fenomeen trouwen in Vlaanderen voor een groot deel van deze eeuw worden toegelicht.

Prof. Stefaan Top is verbonden aan de KU Leuven, Seminarie voor Volkskunde, Blijde-Inkomststraat 21, 3000 Leuven, tel.: [phone], fax: [phone] (B).