Maatstaf. Jaargang 30

[p. 22]

Daniel Boulanger De rode lichten

De stem des volks die zoveel onzin zegt en vaak zoveel kwaad doet had haar de dochter van de pastoor gedoopt. Jocelyne Pluvier had er altijd onder geleden en droomde ervan de betiteling te veranderen. In werkelijkheid was ze geboren uit Marguerite, dienstbode van de kanunnik van Saint-Germain, demi-mondaine van de pastorietuinman en van de stakkers die in de bijgebouwen van het bisschoppelijk paleis waren gehuisvest, ze was dapper en hulpvaardig en tenslotte werd ze voor haar te barmhartige gedrag dat bijna aanstootgevend was, bedankt. Vreemd genoeg noemden ze haar onschuldig in de tot de hals dichtgeknoopte kringen. Haar dochter werd haar afgenomen en door de Zusters in het Pensionaat van Bon Secours opgevoed. Op zestienjarige leeftijd volgde Jocelyne de begrafenisstoet van haar moeder. Ze was alleen met een non en twee oude heren die bij de ingang van het kerkhof rechtsomkeer maakten. De tuinman die met de doodgraver wachtte, gooide de eerste schep en plantte viooltjes op het graf. Jocelyne kreeg een baan op het kantoor van Mr. Jouarre. Ze maakte er afschriften. Om van haar werk naar haar tweekamerflat te gaan, in een modern huis dat de gemeente in het algemeen voor zijn kleine ambtenaren reserveerde, moest ze dwars door de stad, langs de kazerne van de trein de route volgen waar je de stenen taarten ziet, gedroomd door de notabelen, grote opgemaakte stukken die in koepels en smeedijzer met elkaar wedijverden, voor het station langs, onder de spoorlijn door en hem een tijdje volgen tot aan de stad zonder tuin, bleek nog door de snelle groei, met gebogen lichtmasten die er uitzien alsof ze hun lamp opvissen en muren waarop bomen geschilderd zijn.

Daar ze verlegen was en bijziend, sloot Jocelyne zich af en vond niemand die haar gastvrij ontving, behalve in de wereld van de pocketboeken die ze in de stationsboekhandel kocht naar gelang hun omslagen haar deden dromen. Er waren erbij die haar moeilijk leken, maar waarvan ze geen enkele regel oversloeg. Haar gevoelsleven was niet minder eenvoudig dan dat van haar moeder, maar het openbaarde zich niet en Jocelyne mijmerde over heel andere ontmoetingen dan met militairen die haar soms nafloten of gastarbeiders die terugkeerden naar hun barakken niet ver van de grote werkterreinen waarmee de eeuw de dierbare oude stad omgeeft. Ze ging van tijd tot tijd de Zusters begroeten die haar hadden opgevoed en aan werk geholpen. Met de zondagse mis die ze meer en meer oversloeg en de filmvoorstellingen waar ze de eerste rij koos om beter op te gaan in de draaikolk op het doek, kende Jocelyne geen andere uitstapjes. Intussen was het vlees zwak, bracht haar van haar stuk, nam haar bij de hand voor ondankbare spelletjes, rondedansen en blindemannetje waarbij ze, hoe ze zich ook uitsloofde, tenslotte alleen haar uitgeputte weerschijn zag in de spiegel van de open kast. Het bed zonk die dagen de nacht in, snel en van een wonderbaarlijk gewicht, op dezelfde wijze als ze in haar kindertijd een schuit in het kanaal had zien verdwijnen en het water had zich weer gesloten of er niets aan de hand was.

[p. 23]

Door zoveel gebruik te maken van een metgezel, samengesteld uit een op straat gezien profiel, uit een blik, opgevangen bij Mr. Jouarre, een op een werkplaats waargenomen schouderbreedte, de handen van de apotheker van de Place d'Armes, een snor ontfutseld bij de uitgang van de Eden bioscoop waarvan de cassière, die van was leek in haar kooi bij de ingang, soms haar lippen afstond aan het door Jocelyne bedachte monster, verlangde de dochter van de pastoor tenslotte een echte. Haar leven, zoals dat van veel anderen, nam zijn noodlottige loop.

Het was op een zomeravond, het kantoor was met vakantie, dat ze er plotseling zeker van was een man in levenden lijve aan de haak te slaan. Ze zou nooit de kracht ervoor gehad hebben, als ze niet drie dagen later als vrijwillige surveillante met de trein zou meegaan naar de kolonie aan zee, waarmee de Zusters van Bon Secours zich bezighielden. Jocelyne was honderd maal het station binnengegaan, maar je zou geloven dat ze er zojuist de wonderbaarlijke visvijver van ontdekte. Talloze treinen stopten op dit spoorwegkruispunt en het was niet meer dan normaal dat de gebouwen aanzienlijk waren, het buffet vermaard en dat men het hotelcomplex had vergroot en aangevuld met een winkelgalerij en een garage op verschillende hoogtes. Uit haar kamer zag Jocelyne de glazen toren van het Hotel waarvan bepaalde vakken van het dambord 's nachts hier en daar van geel in zwart overgaan, als de gast zijn gordijn dichttrekt. Ze ging het café binnen dat van de stationshal naar het restaurant leidde. Ze had hartkloppingen en vroeg zich af of het geen waanzin was. Ze las de prijs van de consumpties voor ze ging zitten en bestelde een koffie. Nauwelijks had ze het zich gemakkelijk gemaakt op een van de rode kunstleren banken of ze dacht daar altijd geweest te zijn en bovendien vond ze het jammer dat ze de air conditioning en de zachte muziek die in deze grootse en gezellige zaal rondzweefden, niet eerder had gekend. Er waren mannen van allerlei soort, met stropdas of open hemd, met de hand op een dagblad, een sigaret tussen de lippen, wazige ogen en anderen waren ingedut. Jocelyne bekeek ze beurtelings, maakte haar keus, nam hem opnieuw onder de loep, maar de uitverkorene hoorde een oproep en ging snel weg naar de perrons. Hij werd vlug vervangen door een ander die ze nog knapper vond, maar een nieuwe aankondiging deed hem vertrekken. Jocelyne moest vechten tegen krachten die haar te boven gingen, de sneltrein 114, spoor 5, de intercity uit Marseille, spoor 2, maar tenslotte bleven er nog een behoorlijk aantal prooien over. Eén echter was voor haar voldoende. Welke? Zij sloeg ze allemaal gade, door het wachten waren ze ernstig geworden, maar geen van hen scheen haar voor een jager aan te zien, geen van hen keek haar zelfs maar aan. Een oogopslag was voor deze mannen voldoende geweest om haar naar de derde wereld te verbannen, die van de gewone wezens. Als ze lelijker was geweest, zou een maniak zich over haar gebogen hebben, maar Jocelyne bleef voorgoed in het grijs van de menigte, in de middelmatigheid die zijn wateren over zich heen laat rollen en die zich, als het ware ongemerkt, van nature met zijn magma voedt. Ze wilde zich op de bank omdraaien, maar het kunstleer plakte aan haar dijen. Er was een soort gescheur en als een spiraal bekeek ze zichzelf in de spiegel die de muur bedekte en tot voorbij de deuren de glazen ruiten van de perrons weerspiegelde. Het voorbijgaan van een sneltrein deed de papieren opvliegen. Ze vond zichzelf niet onaardig en glimlachte. Dat was alles wat dit oponthoud betreft, maar ze kwam de volgende dag terug, ze had besloten zich te gronde te richten zonder een geschikt wapen gevonden te hebben. Een kelner die op een blad een consumptie bracht, een envelop en briefpapier, bracht haar op een idee. Als haar lichaam niet wilde helpen, misschien zou haar geest dan redding brengen. Ze vroeg ook om schrijfgerei en onder het valse voorwendsel meer licht te hebben, verwisselde ze van plaats en ging zitten naast een veertiger wiens keurige kleding ze had opgemerkt, en een soort droe-

[p. 24]

vigheid die evenwijdig met zijn plat op tafel liggende krant zweefde. De ogen van de man leken een herinnering te zoeken in de spiegel aan de overkant. Ze zagen nauwelijks dat dwaze meisje in een rood jasje dat naast hun meester ging zitten, zodat ze hem kon aanraken. Jocelyne begon te schrijven: ‘de 28ste, 17 uur. Mijn liefste...’

De man verroerde zich niet. Jocelyne opende haar tas, haalde haar zakdoek er uit, zette haar bril af, bette haar ooghoeken, liet een lange zucht ontsnappen en nam weer haar ondeugende pen: ‘Mijn liefste, ik zie niet hoe ik je anders zou kunnen noemen. Ik ga het herhalen tot onderaan de bladzijde. Misschien zal je tenslotte beseffen dat ik het niet meer ben die je schrijft, maar de liefde.’

Jocelyne schreef langzaam, vormde de letters goed en liet haar elleboog een beetje over de naburige tafel steken. Ze voelde dat de man zijn hoofd bewoog en ze zag in de spiegel aan de overkant dat hij zich vooroverboog om de woorden te lezen die haar schenen te doen lijden, langzaam, nadrukkelijk. Ze vervolgde: ‘Toen ik gisteren de rode lichten van je auto zag verdwijnen, ben ik me lang blijven afvragen of ik je zou terugzien. Het duizelde in mijn hoofd. Mijn hoofd, mijn lippen waarvan je de kussen zo waardeert.’

Jocelyne stopte opnieuw in de hoop dat de onbekende iets ging zeggen, maar nee. Ze hernam: ‘Ik wist niet dat de rode lichten van een auto zo'n pijn kunnen doen.’ De man had zijn arm opgestoken en met zijn vingers geknipt, zoals hij dat als jongetje op school gedaan moest hebben. De bediende overhandigde hem de rekening die hij vroeg en trok de tafel weg zodat hij er uit kon.

‘Neemt u me niet kwalijk, juffrouw,’ zei de man, terwijl hij met een beweging van zijn achterwerk de brief van Jocelyne opzij schoof.

Ze verscheurde het blad papier, maakte er kleine snippers van waarmee ze de asbak vulde en nam weer de weg naar huis. Nooit was ze zo droevig geweest en ze geloofde tenslotte dat ze werkelijk de lichten van een voor haar gekomen auto had zien verdwijnen. Er bleef haar een dag over om een man te nemen. Zoals de meeste mensen had ze zich een datum gesteld die ze niet zou verschuiven, die een noodlottige drempel werd, of ze er over was gegaan of niet en die voor het ogenblik midden in de woestijn zijn balk opstak. Welke god zou hem met een slag van zijn roede bevolken? Ze wierp zich op haar bed en keek naar de rieten koffer die ze had klaargemaakt voor de kolonie en die open bij de kast op de grond stond. Het denkbeeld dat ze hem morgen zou kunnen sluiten om de onbekende te volgen die ze had meegebracht naar haar kamer, gaf haar weer wat vreugde, maar ze wenste zo'n aftocht niet. Ze wilde alleen maar het hevigste en nieuwste ogenblik beleven. Haar hand die ze onder haar jurk had laten glijden, liefkoosde beurtelings haar borsten, bedekt, zoals haar hele lichaam, met een dons dat je zou verwachten bij vrouwen die in strenge afzondering leven en dat een metgezel haar misschien op een dag zou vragen af te scheren, zoals ze dat met haar benen al deed, die aan het eind van de week prikten en, door ze tegen het haar in te strijken, haar rillingen gaven alsof het glassplinters waren. Ze was één en al electrische lading. Een bliksemschicht droeg haar de nacht in. Later kleedde ze zich uit zonder licht te maken en vond zich in de ochtend weer vol nieuwe kracht, vastberadenheid, hoop en zekerheid.

Ze nam direct 's middags haar intrek in het station, en om zichzelf toestemming te geven lang te zitten, bestelde ze harde eieren en frieten, haar lekkernij, maar ze maakte er geen haast mee en dronk er een reeks kopjes koffie bij. Ze had een blocnote meegebracht, enveloppen en was tussen twee heren gaan zitten. De zachte muziek stroomde langs de spiegels. Ze schreef langzaam met bij elk woord een pijnlijk oponthoud, in die hoge en vette letters die je op grote afstand kon lezen: ‘De 29ste, 's middags. Mijn liefste, ik zal eindeloos voor je herhalen, mijn liefste... mijn liefste... toen ik gisteren de rode lichten van je auto heb zien verdwijnen, heb ik begrepen dat ik alleen bleef.

[p. 25]

Alleen!’

‘Neemt u me niet kwalijk, juffrouw,’ zei haar buurman, ‘neemt u me werkelijk niet kwalijk, maar mijn oog viel zonder het te willen op uw brief.’

‘Ja?’ zei Jocelyne met een soort afwezigheid als alleen voorname toneelspelers die hebben. ‘Bent u in de steek gelaten? Blijft u alleen achter?’

Jocelyne keek de man aan: vijftig jaar, vochtige ogen, een lintje, ze keerde zich meteen om naar de buurman aan de andere kant: dertig jaar, een donkere blik, een open hemd. Niets aan te doen, het lot heeft het zo gewild.

‘Ja, meneer,’ zei Jocelyne, terwijl ze tot de eerste terugkeerde.

‘Bent u van hier?’

‘Ja.’

‘En hij natuurlijk niet? Houdt u van hem?’

‘Ik weet het niet meer,’ zei Jocelyne, terwijl ze de brief verfrommelde.

‘Kan ik u een koffie aanbieden? Maar misschien hebt u er al te veel van gedronken, ik zie uw schoteltjes. Een likeurtje? Kelner? Wat hebt u voor likeuren?’

‘Marc, cognac, framboise, poire, mirabelle, prune?’ zei de kelner. ‘Poire?’

Jocelyne vond dat hij haar heel nadrukkelijk aankeek en dat het leek alsof hij zijn wenkbrauw op een samenzweerderige en bewonderende manier optrok, maar misschien verbeeldde ze zich dat. O nee, hij had het spelletje begrepen, dat soort kerels doorziet alle manieren om aan een drankje te komen, ik ben gesnapt, de hele zaal is op de hoogte van mijn spel, wegwezen!

‘Staat u op? Zegt u niets?’ zei haar buurman.

‘Heb ik u gekwetst?’

‘Nou,’ zei de kelner ruw, ‘wat zal het zijn?’

Jocelyne en de man gingen weer zitten.

‘Geef ons uw beste cognac,’ zei de man en zodra de kelner zijn hielen had gelicht, voegde hij eraan toe: ‘Juffrouw, ik geloof aan het toeval, ik geloof aan het geluk, ik geloof dat het vaststond dat we elkaar zouden ontmoeten. Nee, zeg niets. U hebt uw leven. Ik heb het mijne.

[p. 26]

Laten we dat laten rusten. Laten we er een streep onder zetten. Laten we even afstappen van het onderwerp.’

‘Ja,’ zei Jocelyne zachtjes, terwijl ze haar bril afzette om haar ogen af te vegen.

‘Ziet u, ik wacht op een trein.’

‘Gaat u weg?’

‘Over een uur.’

‘Ik zal u een uur aangenaam bezighouden,’ zei Jocelyne. ‘Dat is het enige waar we goed voor zijn. O, ik maak u geen verwijt!’

‘Maar er zijn andere treinen,’ hernam hij. ‘Op uw gezondheid!’

Ze dronken en het gesprek leek verstomd. Op een oproep van een luidspreker liep de jongeman weg naar de perrons. Jocelyne zag zich in een ondeelbaar ogenblik met hem in de sneltrein die hen naar zee bracht. Hij bood haar een sorbet aan onder een palmboom. Ze voelde zich smelten, met alleen die bol ijs midden in zich.

‘Wat zou u zeggen van een wandeling?’ vroeg de man. ‘Ik zal de avondtrein nemen. Laat mij uw stad zien. Ik zal een aardige, onverwachte herinnering meenemen. Me dunkt dat het u zal afleiden.’

‘Ja,’ zei Jocelyne, ‘als u dat wilt.’

Ze had zo'n zin om naar buiten te gaan dat ze haar pen en papier al had opgeborgen, haar tas dichtgedaan, met een hoofdbeweging het haar in een waaier weer op het rode jasje had uitgespreid.

Om het stationsplein over te steken waar de auto's ronddraaiden, nam hij haar arm, plotseling was hij jong, maar ernstig en hij peinsde er alleen maar over het meisje uit alle macht tegen zich aan te drukken.

‘Laten we niets zeggen,’ zei hij, toen ze juist haar mond zou opendoen, ‘zelfs niet onze voornamen. De natuur moet zijn loop nemen.’

Hij keek op naar de zon en Jocelyne nam zijn hand. Ze nam hem mee onder de spoorlijn door en ze vonden elkaar aan de andere kant van de rails terug, tussen de huizenblokken van de beschilderde stad. Kinderen speelden in een betonnen zandbak. Jocelyne zou de vragen moeten horen die de onbekende zich in zijn binnenste stelde tot voordat ze de deur doorgingen van trap c, gebouw f, die naar haar verdieping leidt, ze mompelde op een toon van verzoek en verontschuldiging: ‘Het is de eerste keer.’

De man aarzelde, keek haar aan zoals een vader zijn dochter, terwijl hij zich afvroeg of ze hem geruststelde, half zeker van de waarheid, maar tenslotte is dat allemaal na te gaan, vooruit! Maar hij verroerde zich niet meer.

‘Kom,’ zei ze, ‘het is bij mij. Er zal niemand komen.’

‘Maar uw vriend?’

‘We zijn nooit samen naar bed geweest,’ zei ze.

‘Alleen in gedachten. U moet me geloven.’

Een dichtslaande deur in het trappehuis weerklonk door het hele complex en Jocelyne vreesde betrapt te worden door de buren, tegelijkertijd kon het haar niet schelen zich te vertonen en dat de hele wereld van haar avontuur wist. Ze nam de man bij de hand. Een ogenblik later stond hij op kousevoeten voor de kast, zijn horloge lag op het nachtkastje en Jocelyne op de sprei die ze niet had afgehaald. Ze trilden. Dat was ongetwijfeld zijn intercity waarvan je de wielen hoorde knarsen in het bleke licht van het venster en het leek hen of het leven stilstond, of ze zich in de onzekerheid van een droom bevonden, wanneer je de plaats en het uur niet meer weet. Ze zag de handen van de man, volgde ze toen hij haar zachtjes uitkleedde, ongelooflijk was de buigzaamheid van die grote behaarde vingers! Ze voelde zich opgetild, omgedraaid, neergelegd, ongelooflijk was de koelte van die handpalm die van haar voorhoofd naar haar heupen afdaalde, van haar borsten naar haar knieën, die uitweek voor... nee. Ze sloot haar ogen en opende zich. Alle treinen van de wereld reden het station binnen. Toen ze bijkwam, zag ze de man weer gekleed, hij legde het rode jasje dat ze bij het binnenkomen in haast had laten vallen op de rugleuning van de stoel. Hij glimlachte haar toe. De sprei lag over haar heen en een koudwatercompres lag om haar voorhoofd.

[p. 27]

‘Liefste,’ zei hij, ‘het is tijd, als ik mijn trein wil halen.’

Jocelyne Pluvier voelde zich in tweeën verdeeld, plakkerig, ver weg en toch aanwezig om zich te branden. Het plafond, de blauwe plekken van de hemel in de spiegelkast, het jasje, het vreemde beest op de loer, afgetekend door haar bril die op het raffia beddekleedje was gevallen, de onbekende die zich over haar heen boog, het gegons dat haar oren vulde, leken blaadjes van eenzelfde bloem. Een mengsel van gips en onderhout vulde er de lijdensbeker mee.

‘Kom je terug?’ zei ze.

Hij was al ver weg.

Nauwelijks was ze opgestaan of Jocelyne kreeg het idee om bloemen te gaan leggen op het graf van haar moeder. Ze doorkruiste met kleine pasjes de stad, bevangen door een moeheid die haar opgetogen maakte.

De volgende dag, in de bus die haar met de Zusters en de kinderen meenam, sliep ze gedurende de reis en werd in werkelijkheid pas een maand later wakker, toen ze terug was, maar de onbekende had geen enkel teken gegeven en verscheen niet meer. Jocelyne ging nu en dan in het rode café zitten. Ze dronk er, liet het oog vallen op de reizigers in de hoop de man met het lintje terug te vinden, die geweldig was en innemend. Verscheidene maanden daarna haalde ze uit wanhoop en om haar treurigheid niet weer op te roepen, opnieuw haar pen en briefpapier, maar van de menigte van hen die later de rode lichten van de liefde over Jocelynes schouder zagen verdwijnen en zich ertoe leenden haar te troosten, kon geen enkele wedijveren met de eerste, misschien omdat ze beroemd geworden was. Ze werd nu Pennetje genoemd.

uit: Le chant du cocq. Paris, Gallimard, 1980

vert. Rita Loeber