Maatstaf. Jaargang 30

Lodewijk Brunt Signalementen

Leiden snelle sociale veranderingen tot onzekerheden, angsten en spanningen die net zo lang worden opgehoopt tot ze via collectieve gewelddadige acties een uitweg vinden? Deze zienswijze is wijdverbreid onder beoefenaren van de wetenschap en onder commentatoren, journalisten en het grote publiek. Een andere favoriete verklaring wijst meer op het doelbewuste karakter van verschijnselen als massale protestacties, opstanden en revoluties. Een categorie mensen zou zich bewust worden van een gemeenschappelijk probleem of streven en daardoor als vanzelf worden omgevormd tot een sociale beweging die uit is op het realiseren van de doelstellingen. Soms komen deze verklaringen ook in combinatie voor. Wat aan beide ontbreekt is aandacht voor wat de deelnemers aan collectieve acties zélf beweegt, hoe zulke acties passen in het alledaagse bestaan en op welke manieren de deelnemers onderling verbonden zijn en zich verhouden tot hun mededingers, vijanden en onderdrukkers. In Class Conflict and Collective Action is een achttal studies bijeengebracht over een aantal niet zo bekende achttiende- en negentiende-

[p. 113]

eeuwse collectieve acties in Engeland, Frankrijk, Nederland en België. Hierin is getracht deze witte plekken op de historische kaart wat meer kleur te geven en bovendien om de verschillende stakingen, opstanden, samenscholingen en dergelijke met elkaar te vergelijken. De bundel is samengesteld door de historici Louise Tilly en Charles Tilly. Ze zijn bij hun opzet uitgegaan van het werk van voorgangers als Eric Hobsbawm, George Rudé en E.P. Thompson, maar vooral Barrington Moore Jr. De laatste heeft in zijn boek over Injustice (1978) een nieuwe weg van onderzoek naar vormen van collectieve strijd geopend, aldus de redacteuren. Hij heeft namelijk gewezen op het grote belang van authentieke morele verontwaardiging en coherente gevoelens van onrecht voor het ontstaan van protest en opstandigheid. Voor de historicus zou dit inzicht moeten betekenen dat hij de ‘politiek van gewone mensen’ serieus heeft te nemen en moet zoeken naar ‘de logica en rationaliteit’ van collectieve acties in termen van die acties zelf. Dat is althans de uitleg die de redacteuren er aan gegeven hebben. Niet alle bijdragen zijn in dit opzicht even geslaagd te noemen, wat echter niet wegneemt dat het ‘programma’ op zichzelf aantrekkelijk en veelbelovend genoeg klinkt.

Louise A. Tilly, Charles Tilly, eds., Class Conflict and Collective Action. Sage Publ., London and Beverly Hills, 1981. Geb. 17.00 Eng. Pond; paperback 6.50 Eng. Pond. 260 pagina's.

*

Iemand die de gangbare methodologische handboeken in de sociologie raadpleegt kan constateren, dat er bij de richtlijnen voor het houden van vraaggesprekken veel waarde wordt gehecht aan zaken als objectiviteit, distantie en ‘wetenschappelijkheid’. Het is de laatste jaren in feministische kringen mode geworden om die waarden te beschouwen als typisch ‘masculien’, wat daar dan ook verder onder mag worden verstaan. Een ‘vrouwvriendelijke’ wetenschappelijke methode zou zich meer moeten richten op andere waarden en uitgangspunten, zoals ‘gevoeligheid’, ‘intuïtie’, ‘subjectiviteit’ en dergelijke. In die opvatting zou het onmogelijk zijn voor vrouwelijke onderzoekers om andere vrouwen te ‘interviewen’, want dat zou er immers op neer komen dat je je zusters moest beschouwen als ‘objecten’. Vrouwen schijnen dat niet te kunnen. De Britse sociologe Ann Oakley gaat zelfs zo ver om het interviewen van vrouwen door vrouwen te beschouwen als een ‘contradictio in terminis’. Deze opvatting is te vinden in een onlangs uitgebrachte bundel over feministisch onderzoek: Doing Feminist Research. Wat opvalt in Oakleys betoog is de volkomen veronachtzaming van allerlei belangrijke tradities in de sociologie die net zo haaks staan op de door haar bekritiseerde stroming als de feministische wetenschapsbeoefening blijkbaar doet. Te denken valt aan de etnografie, maar ook aan theoretische oriëntaties als fenomenologie, etnomethodologie, symbolisch interactionisme en hoe die anti-positivistische benaderingen ook verder heten. Er zijn tal van degelijke, ‘wetenschappelijke’ argumenten aan te voeren tegen de gang van zaken in de mainstream sociologie, er zijn al hele bibliotheken over volgeschreven. Om dit nu voor te stellen als een verworvenheid van het feminisme lijkt een beetje dwaas; de tegenstelling tussen ‘vrouwelijke’ en ‘mannelijke’ waarden draagt niets bij aan enige verheldering van de discussie.

Gelukkig zijn niet alle bijdragen in deze bundel van dit niveau. Met name de herinneringen van Joyce Pettigrew aan haar onderzoek onder de Sikhs bieden een goed inzicht in de problemen die een vrouwelijke onderzoeker kan ondervinden; allerlei opgewonden feministische kletspraat is daarmee vergeleken flauw en krachteloos.

Helen Roberts, ed., Doing Feminist Research. Routledge & Kegan Paul, London, Boston and Henley, 1981. 4.95 Eng. Pond. 207 pag.

*

[p. 114]

Hoewel het eten van voedsel een lichamelijke functie genoemd kan worden, gaan we er over het algemeen niet vanuit dat daarom artsen - specialisten op lichamelijk gebied - ons moeten adviseren of we met vork en mes, dan wel met stokjes de maaltijd moeten gebruiken. Op het gebied van de sexualiteit liggen deze verhoudingen echter anders. Vele mensen geloven dat medische specialisten vanwege hun kennis over de fysiologie en pathologie van de sexuele organen óók gerechtigd zijn om aanwijzingen te geven over de beleving van erotische lusten. Ons gezonde verstand lijkt ons hier geheel in de steek te laten.

In een vlammend betoog heeft Thomas Szasz zich onlangs gekeerd tegen de theorie en praktijk van de hedendaagse sexuologie en sextherapie. Vooral Masters en Johnson moeten het ontgelden; het afgrijselijke Engels waarin hun publicaties geschreven zijn is voor hem al een duidelijke aanwijzing voor de smoezelige boodschap die ze te verkondigen hebben: sex is een volstrekt mechanische aangelegenheid, net als piesen en poepen, een middel om spanningen te ontladen. Dat sex en erotiek ook een diepe persoonlijke ervaring kunnen zijn is een idee dat totaal vreemd is aan de denkwereld van Masters en Johnson. Ze kunnen alleen in collectiviteiten denken, een belangrijk deel van hun onderzoeksactiviteiten berust op de belegen gedachte dat de ‘onderdrukten’ moreel gesproken superieur zijn: ze leggen nadruk op de sexuele potentie van vrouwen, die veel groter zou zijn dan die van mannen, en op de sexuele activiteiten van homosexuelen, die verre te prefereren zouden zijn boven die van heterosexuelen. Szasz ziet in de pretentieuze ‘experimenten’ van Masters en Johnson niet veel meer dan verkapte prostitutie en vindt dat hier van hogerhand eigenlijk paal en perk aan gesteld dient te worden.

Met zijn woedende uitval tegen de vermeende deskundigheid van allerlei sexuele hulpverleners plaatst Szasz zich in de (mede door hemzelf gestalte gegeven) traditie van cultuurfilosofen als Christopher Lasch - en in Nederland Hans Achterhuis - die erop uit zijn om het lezerspubliek te waarschuwen tegen de verloedering van onze samenleving als gevolg van het oprukkende therapeutendom.

Thomas Szasz, Sex. Fact, Frauds and Follies. Basil Blackwell, Oxford, 1981. 3.50 Eng. Pond (paperback); 8.95 Eng. Pond. (library ed.).