Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 16

[p. 142]

‘Så mycket kramkraft’ (Zoveel omhelskracht)
Herinneringen aan Astrid Lindgren: een voorproefje
Rita Verschuur

Rita Verschuur vertaalde bijna het gehele werk van de Zweedse schrijfster Astrid Lindgren, die op 28 januari 2002 op 94-jarige leeftijd overleed. In haar boek over Lindgren - dat zomer 2002 bij Prometheus zal verschijnen - beschrijft ze haar persoonlijke herinneringen. Met de titel van de Zweedse versie, Så mycket kramkraft, onderstreept ze het persoonlijke nog eens: Astrid Lindgren was een meester in het omhelzen. Verschuur mocht dat meer dan eens ondervinden. Eind 2001 bezocht ze in Stockholm Lindgrens dochter Karin. Hier een verslag van dit bezoek en tevens een voorproefje van het boek waarin ze ‘op zoek’ gaat naar Astrid Lindgren.

Het begint te hagelen als ik door het park in Lidingö loop. Ik heb geen paraplu bij me. De zon scheen zojuist nog in Stockholm. Hier is nergens een plek om te schuilen, behalve dan misschien dat witte kerkje, wat verderop aan het water. Glibberend over het pad hol ik erheen, de deur is open. De koster laat me fluisterend binnen. Er wordt een kind gedoopt. Het is zondagmiddag.

Na de hagelbui vervolg ik mijn zoektocht naar de straat van Karin Nyman. Die zou ik toch moeten herkennen, ik ben er al eerder geweest. Ik heb een keer bij haar gegeten, samen met haar moeder, Astrid Lindgren, en haar broer Lars. We reden erheen in zijn auto. We hadden haast, dat weet ik nog heel goed. Maar het is wel lang geleden. Het was in het voorjaar van 1960, nu is het najaar 2001.

Het korte laantje met rijtjeshuizen zegt me niets, maar toch moet dit het zijn. Meteen al in het hoekhuis staat iemand voor een raam te zwaaien. Ze wenkt me. Het is Karin. Als ze de voordeur opendoet, stroomt me een geur van verse cake tegemoet. Karin kijkt me aan en lacht, ja, ze herkent me nog. Ze geeft me een handdoek en biedt me pantoffels aan, ze is het evenbeeld van haar moeder geworden.

Ik vraag haar of zij en haar man hier in die veertig jaar veel hebben veranderd. Nee, zo goed als niets, zegt ze en haalt een amandeltaart uit de oven.

Als ik even later op de bank zit, begrijp ik niet hoe het mogelijk is dat deze plek me volkomen vreemd voorkomt, maar dat ik me nog wel een paar dingen herinner die Astrid hier aan tafel zei. En dan vertel ik Karin dat ik over haar moeder geschreven heb.

Daar wil ze wel wat meer over weten.

[p. 143]

‘Het zijn persoonlijke herinneringen. Ik ken je moeder al zo lang en tijdens het schrijven begon ik pas goed te beseffen hoeveel zij voor mij betekent. Want het gaat natuurlijk ook over mij. Over Astrid en mij, mijn kinderen. Maar het gaat om Astrid.’

‘ja ja,’ zegt Karin.

‘Kijk, vroeger was ik natuurlijk vooral haar vertaalster, dus ik schrijf zeker in

Astrid Lindgren

het begin nogal wat over haar boeken en vertaalproblemen en hoe Astrid daarop reageert. Maar op een dag viel er niets meer te vertalen en was ons contact veel directer geworden. We zochten elkaar wel eens op, je moeder heeft een paar maal bij me gelogeerd. En dan waren er natuurlijk de brieven. Ik schreef haar graag en Astrid antwoordde altijd meteen. Het was een feest een brief van haar te krijgen.’

Karin knikt.

‘Zoals je weet heb ik lang in Zweden gewoond, maar toen ik in 1970 weer naar Nederland was verhuisd, stuurde een jeugdvriendin me vaak krantenknipsels over het literaire leven in Zweden en dingen daaromheen. Dat kon van alles zijn. Dat Astrid gestruikeld was. Zo bleef ik aardig bij. Maar het gaat me in de eerste plaats om mijn eigen herinneringen.’

‘Wat zijn het voor herinneringen?’ vraagt Karin.

‘Nou, bijvoorbeeld aan wat Astrid tegen me zei toen ik haar in 1960 plotseling uit Uppsala opbelde. En hoe ze jouw baby noemde toen we hier zaten te eten. En wat ze deed toen ze een keer tijdens een boottochtje met je broer Lars zag dat er een knoop aan zijn jasje hing te bungelen. Van die dingetjes. En natuurlijk ook wel eens dingetjes waarmee ik in mijn maag zat. Jouw moeder is nou niet bepaald makkelijk te doorgronden.’

‘Je maakt me wel nieuwsgierig,’ zegt Karin. Hoe noemde ze mijn baby?’

‘Weet je dat echt niet meer? En ik was nog wel bang dat ze jou choqueerde.’

‘Met zo'n moeder ben je wel wat gewend,’ zegt Karin.

Dan vertel ik haar dat Astrid de baby ‘Krusse’ noemde. En dat ik toen schrok. Omdat ik net gehoord had dat Krusse hier in Zweden de bijnaam was voor die kale Chroestsjov.

[p. 144]

Karin begint te lachen.

‘En nu wil ik hier in Stockholm nog een paar mensen spreken en wat feiten controleren. Of Astrid die keer in 1991 van de Russische Schrijversbond een beker kreeg of een medaille. Ik was erbij en zie een soort kolos voor me, maar zoiets moet natuurlijk wel kloppen. Ja, eigenlijk is het heel raar dat je je herinneringen zonder meer op papier zet en dat je tegelijk wilt controleren of iemand nou een beker of een medaille kreeg. Maar zo werkt het wel.’

Karin vraagt of ze het manuscript mag lezen.

‘Dat kan, want de eerste versie heb ik in het Zweeds geschreven.’

Als de helft van de amandeltaart op is, zeg ik tegen Karin dat ze nog niet van me af is. Ik wil nu ook iets van haar weten. Wat zij zich nog herinnert uit haar vroege jeugd.

Ze denkt even na. Dan zegt ze dat het vooral de vakanties bij haar grootouders in Småland zijn, op de boerderij waar haar moeder is opgegroeid. Hoe ze daar speelde met haar neefjes en nichtjes. Hoe haar moeder meedeed met hun spelletjes en door de weitjes rende en over de rotsen en steenhopen klom en de kinderen opjoeg en achternazat. Hoeveel spannender alles in Småland was dan in Stockholm waar ze woonden.

Over de ontstaansgeschiedenis van Pippi Langkous vraag ik Karin maar niets. Ze heeft al veel te vaak moeten vertellen dat zij op haar zevende, toen ze met longontsteking in bed lag, aan haar moeder vroeg of die over ‘Pippi Langkous’ wou vertellen. Dat Pippi jarenlang een trouwe huisgenoot was, tot Astrid maart 1944 uitgleed in de sneeuw, haar enkel verstuikte, het bed moest houden en de verhalen van Pippi opschreef. Dat Astrid alles toen netjes uittikte en op de eerste bladzij een vrolijk zwaaiend meisje tekende met lange benen en kanjers van schoenen aan en wijd uitstaande vlechtjes. Dat ze dit zelfgemaakte boek als verjaarscadeau aan haar tienjarige dochter gaf en een doorslag van het manuscript naar een uitgever stuurde. Dat die het weigerde. Dat ze de tekst toen wat fatsoeneerde en ondertussen ook een keurig aangepast boek schreef, waar een andere uitgever wel iets in zag. Dat de gematigde Pippi daarna bij de tweede uitgever meer succes had.

Dit verhaal bespaar ik Karin, maar ik wil wel van haar weten hoe ze aan die naam Pippi Langkous kwam.

Ze heeft geen flauw idee.

‘Had je moeder je misschien iets over Vadertje Langbeen verteld?’

‘Ja, daar zeg je me wat, dat moet het zijn,’ zegt Karin.

Dan zeg ik dat ik wel erg nieuwsgierig ben naar die allereerste tekst. De ongekuiste versie.

‘Oer-Pippi bedoel je,’ zegt Karin. ‘Die ligt hier boven in de brandkast. Ja, die

[p. 145]

Pippi was veel onbehouwener. Absurdistischer ook. Er stonden nogal wat nonsensversjes in de tekst.’

‘Denk je dat Oer-Pippi ooit het daglicht te zien zal krijgen?’ vraag ik.

Karin betwijfelt of haar moeder daarmee zou instemmen.

‘Vertel me nog iets over je moeder. Hoe ze het nu heeft.’

‘Ze heeft het goed, zegt Karin. ‘Er is dag en nacht iemand bij haar in huis. Haar kortetermijngeheugen is na een beroerte sterk achteruitgegaan. Maar ze speelt nog steeds met de taal.’

‘Over een paar dagen wordt ze 94,’ zeg ik. ‘denk je dat ik nog even bij haar langs zou kunnen gaan om haar te feliciteren?’

‘Nee, dat kan je beter niet doen. Astrid ontvangt eigenlijk alleen nog mensen uit haar allernaaste omgeving.’

‘Hoe brengt ze haar dagen door?’

‘Op het ogenblik heeft ze bezoek van een dierbare vriendin die met haar zingt. Mijn moeder heeft altijd graag en veel gezongen, ze kent oneindig veel liedjes uit het Smålands van haar jeugd. En wat we ook veel doen is haar voorlezen.’

‘Wat lezen jullie haar voor?’

‘Vooral haar eigen boeken. Die heeft ze zo geschreven als zij ze zelf het liefst zou horen.’