Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 16

[p. 138]

Over Lieve Baeten en de vele lichtjes die in haar werk branden
In Memoriam Lieve Baeten (1954-2001)
Majo de Saedeleer

Op 15 oktober 2001 overleed de Vlaamse prentenboekenmaakster en illustratrice Lieve Baeten (24 oktober 1954) ten gevolge van een verkeersongeval. Voor de website van het Nationaal Centrum voor Jeugdliteratuur maakte directeur Majo de Saedeleer onderstaande tekst. We nemen deze hier over met toestemming van de auteur.

Mijn eerste kennismaking met Lieve Baeten dateert van mijn eerste bezoek aan de Kinderboekenbeurs van Bologna, samen met Kris Aertssen.

Na mijn tweede Bolognabeurs bleven we met zijn drieën nog een paar dagen in Italië. Wij gingen samen naar Firenze en Lieve en Kris leerden me kijken naar de schoonheid van die stad, naar de kwaliteit van het papier dat ze kochten en naar het motiefje in de stof van de hemden die ze meenamen voor hun mannen.

Het was meteen ook een kennismaking met de blijdschap en de verwarring van Bologna, waar Lieve bewonderde meesters in de illustratie ontmoette. Ik herinner me hoe ze een keer van één van hen een reprimande kreeg. Ze moest ophouden met te doen wat ze aan het doen was. Binnenkort zou ze niets anders meer kunnen, zei hij, Ze schrok ervan maar nam het ter harte. In het Lexicon van de Jeugdliteratuur lees ik dat Lieve na een bezoek aan de Boekenbeurs van Bologna besloot zich uitsluitend op boekillustratie toe te leggen.

Zelfportret van Lieve Baeten. Uit: 1ste Victoriale van de Vlaamse Illustratoren Club

Ze deed méér, ze maakte een prentenboek. Iets wat haar in die tijd nog maar weinig Vlamingen hadden voorgedaan. Eigenlijk alleen maar Koen, denk ik.

Lieve Baeten werd één van de eerste sterren van de jonge uitgeverij Clavis in het begin van de jaren negentig.

Enkele jaren later waren we er allemaal bij om te juichen toen ze in Bologna de prijs van de Critici in Erba kreeg voor haar Nieuwsgierige Lotje.

[p. 139]

Illustratie Lieve Baeten

De boeken van Lieve gaan over thuis en weg van huis, over speelse nieuwsgierigheid en glimlachjes (niet over schaterlachen), over fantasie en verrassingen. Over de huiselijkheid van de was aan de lijn, een bal in de dakgoot, pantoffels met een poezensnuitje, overversgebakken koekjes en over de wind in je haren als je door de lucht vliegt - een heksje kan dat - over lichtjes die achter ramen branden. Er branden heel veel lichtjes in de landschappen en de interieurs van Lieve.

Haar boeken gaan over warmte én avontuur.

Getuige daarvan de liefde waarmee ze panorama's schildert en de beweeglijke vrijheid van haar figuurtjes. Lotje vliegt, net als de draken in Lieve's laatste boek. Het kind met de brutale toet in Kleine draak is niet bang te krijgen. Die houding en de onbevangen durf van Lotje maken meteen ook de charme van de boeken uit. En misschien wel de droom van Lieve.

Je hoort wel eens beweren dat auteurs hun boeken als hun kinderen beschouwen. Een cliché misschien. In elk geval zat ik vaak verbaasd te luisteren hoe Lieve over Lotje praatte als over een bestaand wezen.

Ik denk dat ik nu wel mag vertellen dat Lieve me een paar jaar geleden vroeg om één van haar Lotje boeken op taal na te lezen en te redigeren. Ik leefde me uit,

[p. 140]

rijmelde erop los en voelde mij nog maar één stap van het dichterschap verwijderd.

Lieve zat er verlegen mee, maar tegelijk was ze heel vastberaden. Ik werd hartelijk bedankt voor de moeite, maar zo praatte ‘haar’ Lotje niet.

Telkens weer dwong ze zich om haar verhalen te durven presenteren aan uitgevers

Illustratie Lieve Baeten

en redacteurs. Ze was gebrand op hun hulp en advies maar tegelijk was ze wantrouwig omdat ze door hun raad op te volgen te ver weg zou kunnen dwalen van ‘haar’ Lotje.

Even zorgzaam gedroeg ze zich als de kans zich voordeed haar figuurtjes te commercialiseren. Ze wilde inspraak in elk detail, in de kwaliteit van de materialen, in de keuze van de producten.

Als ze makkelijker was geweest in die zaken had ze veel geld kunnen verdienen, maar rommel interesseerde haar niet.

Ze was de moeder van Lotje, angstvallig wakend over het welzijn van haar kind. En maar heel weinig was goed genoeg voor dat kind.

Ik heb de grote eer genoten dat ze mij de laatste jaren haar ideeën vertelde, zodat ik een beetje naar binnen heb mogen kijken in het atelier binnen in haar hoofd.

Achter de schijnbare lichtvoetigheid van haar werk en het bedrieglijke gemak van haar tekeningen, verschool zich een ernstig kunstenaar, een perfectionist die eerst maandenlang piekerde over de verhaalstructuur en later over de compositie. Daarna werd elke tint, elke beweging en elke gelaatsuitdrukking het resultaat van overleg. Elk detail vroeg om een beslissing. Van zoeken en twijfelen getuigen de vele schetsen en de maquettes die aan het échte begin voorafgingen. En tóch was haar werk niet cerebraal, maar het resultaat van heel aandachtig en liefdevol kijken. Ze vertelde een keer dat ze uren met haar schetsboek op een krukje voor het kippenhok had gezeten omdat ze kippen moest tekenen.

Bijzonder goed heeft ze naar kinderen gekeken. Ze kende ze en luisterde naar hen. Dat mag dan niet modieus zijn, maar gekoppeld aan haar voldragen vak-

[p. 141]

manschap en haar veeleisende kunstenaarsziel won het haar internationale erkenning. De Lotje-boeken werden in 14 talen vertaald.

Met haar engelachtig voorkomen was Lieve Baeten een pracht van een vrouw en een hartelijk mens die haar kwetsbaarheid had weten om te bouwen tot verfijnde gevoeligheid en belangstelling voor anderen.

Tegelijk en vooral was ze een pracht van een kunstenaar: kwetsbaar en sterk tegelijk zoals alleen échte kunstenaars dat zijn.

U moet het mij maar niet kwalijk nemen, lezer, dat ik van dit in memoriam ook enigszins een ik-verhaal heb gemaakt. Vóór je van een geliefde afscheid kan nemen, druk je ze immers nog eens dicht tegen je aan.

Werk van Lieve Baeten (1954-2001)

Nieuwsgierige Lotje - 1992

Lotje is jarig - 1994

De kerstboom van Lotje - 1996

Lotje en de heksenprinses - 1998

Kleine Draak - 2000

Nina en Tom - reeks sinds 1993

Bekroningen

Prijs van de Critici in Erba op de Boekenbeurs van Bologna 1993

Boekenpauw 1993

Honderdste Pluim van de Maand 1992

Kinder- en Jeugdjury Limburg 1994 en 1995

Prijs van de Nederlandse Kinderboekwinkels 1995