De Gids. Jaargang 165

[p. 859]

Barber van de Pol
Knikkers

Het mooie van dit spel is dat je je niet uitlevert aan een groep. Je verwerkt je emoties alleen, vanaf de moordende spanning waarmee het strijdperk wordt betreden tot aan de triomf na afloop, of de verslagenheid, maar dat kwam bij mij zelden voor. Natuurlijke aanleg voor mikken had mij tot de onbetwiste kampioen knikkeren van de school en de wijde omstreken gemaakt.

Het ging me niet om het spel maar letterlijk om de knikkers met hun kleurige, mij betoverende figuren. Toen een vriendje me eens als blijk van verliefdheid een zak chocoladenootjes gaf, moet hij hebben gemerkt hoe teleurgesteld ik was. We waren tien.

Voor de favoriete knikkers, die na verovering natuurlijk niet meer werden ingezet, maakte ik een bedje en ik gaf ze een rapport waarop in ieder geval een onvoldoende voor gedrag kwam te staan. Ieder timide kind bewondert brutale kinderen. In groepsverband merk je mij niet op, maar het geluk kwam van onverwachte zijde tot mij. De meester van de zesde klas haatte me omdat ik als arbeiderskind naar het lyceum zou gaan. Hij vond dat aanstellerij en gaf me te midden van alle node gegeven achten een onvervalste zes min voor gedrag. Dank, kutmeester van toen; uw naam, Toby Riks, zij geprezen; ik heb me zelden zo'n held gevoeld als toen.

Als gezin bezaten wij maar twee, bijeenhorende, dingen voor de opschik: de Delftse vazen, tronend op de schoorsteenmantel. Erg op hun plaats waren ze bij ons niet. Ik denk dat ze zich als cadeau bij het twaalfenhalfjarig huwelijk van mijn ouders naar binnen hadden gelikt. Ze haalden het in mijn ogen niet bij de rookstoel met zijn verstelbare rugleuning, de ranke, roodbeklede fauteuiltjes, de artdecoklok. Ze werden uit hun overbodigheid verlost doordat mijn moeder er spelden, knopen, munten, wat niet al, in gooide. Op de bodem lag ook altijd wel een bromvlieg te verdorren. Die had de lokroep van het lichtrondje boven zijn paniekerige hersentjes niet begrepen.

Oma's en opa's hadden een zogenaamde mooie kamer, een ruimte

[p. 860]

Foto: Barber van de Pol

die nooit werd gebruikt en rook naar koud, plakkerig stof. Bij ons werd iedere vierkante meter op gelukkige wijze uitgebaat. Ik hield van alles wat vanzelfsprekend meedraaide in het rituele komen en gaan van de gebeurtenissen. De wereld dijde bovendien nog eens naar believen uit met de avonturen die je op papier of op de patronen van het tapijt beleefde. Alles in huis was goed, tot de welvaart inbrak.

Verzette mijn vader zich niet tegen de burgerlijke oprispingen van mijn moeder? Wie weet was hij trots dat hij haar kon bieden wat zij in haar grote ontrouw, zo beleefde ik het, plotseling meende nodig te hebben. Hij had geen poot om op te staan tegen de verpletterende aanstorming van de consumptiemaatschappij. Het was eind jaren vijftig.

Er bleef niets over van daarvoor, alleen die Delftse chic die in de kelder belandde en daar nu nog staat te huiveren. Wij werden modern. Wij kregen net als iedereen een slaapverwekkend lichtgroen bankstel met franjes, kwasten en bijpassende sierkussens, benevens vaste vloerbedekking met bloemen en een vitrinekastje om onnutte kopjes en glaasjes in uit te stallen.

De toevloed was onmogelijk te stuiten. Vakantieprullen en verjaarscadeautjes van het type geinige kaars wisselden elkaar af en

[p. 861]

werden als het formaat het toeliet naar de glazen kast verwezen. Foto's werden op volgorde van binnenkomst tegen en tussen de prullen gestoken naar een ondermijnend democratisch beginsel waardoor je in het bos geen boom meer kon onderscheiden.

Het kan niet anders of mijn grote hekel aan vormeloosheid en onverschillig genoten bezit is toen ontstaan. Sinds ik op eigen poten sta koop of vind ik mijn spullen bewust, niet zelden met stille euforie. Het maakt me uit hoe iets is. Nu ging en gaat er veel stuk in mijn eigen drukke gezin. Daar lijd je onder in aanvaarding. Dankzij drie dochters die de een na de ander mijn kleren begeerden heb ik leren verdragen dat juist lievelingsjurken of -schoenen vier keer zo hard slijten.

Natuurlijk bezit ook ik van alles wat een mens niet per se nodig heeft, en dan bedoel ik niet cd's, boeken, prenten, en ook niet tekeningen, zelfgemaakte poppetjes of aanminnige kattebelletjes van de kinderen, maar zogenaamde kostbaarheden. Zo heb ik een kleine collectie Spaans keramiek uit de achttiende eeuw, witte schalen en kannen, sommige met een bloem erop en allemaal met blauwe strepen langs de rand, soms een paar naast elkaar.

Zie die drie kannen op hun keukenplank: een grote, een middelgrote en een kleine. Tien tot twintig centimeter hoog zijn ze en volmaakt van vorm. De strepen zijn hun enige versiering. Het wit is dat van Vermeer, het blauw dat van blauwe tijgers die niet bestaan.

Ik kan er niet tegen als mijn dingen er voor Piet Snot bij staan. Niet dat ik een beeld als kapstok zal gebruiken, maar gebruiksvoorwerpen zijn gebruiksvoorwerpen, ook als ze antiek zijn. Daarom gebruik ik die kannen als kannen en schenk er water, ranja of sangría uit. Soms staan er bloemen in, ranonkels op grillig kronkelende stelen, margrieten en klaprozen, geurige lathyrus. Wie het barbaars vindt dat zoiets ouds niet mag uitrusten, hoort niet de hulpkreet: gebruik me!

Toegegeven, mijn hebbelijkheid ook antieke voorwerpen een andere dan puur opluisterende functie te geven, leidt soms tot de ondergang van het ding. Het enige oude muntje dat ik ooit bezat, een cadeau van een bijzondere vriend, ben ik kwijt. Ik had het na jaren ledigheid in mijn handtas gestopt om als geluksmunt dienst te doen. Bij het omkeren van die tas, op zoek naar iets dat op dat moment belangrijker was, moet het zijn weggerold. Ik zoek nog steeds, nu naar dat muntje; ik weet niet meer zeker of het wel in die tas zat.

Een van mijn dochters heeft eens met klasgenoten een geschiedenisplank gemaakt. De Romantiek was weergegeven met een poesieplaatje in de vorm van een hart van rozen en vergeet-me-nietjes, de

[p. 862]

Verlichting met een kaal lampje dat echt kon branden in het begin. De plank heeft lang op de linnenkast in mijn slaapkamer staan pronken, maar het lijm- en spijkerwerk was niet tegen de tijd en zeker niet tegen verhuizingen bestand.

Eén symbool uit die geschiedenis in symbolen heb ik nog. Het is een aandoenlijke Christus aan het kruis op een voetstuk, ik weet niet meer of het bijbehorende jaar op de plank anno Domini o of 33 was. Het heeft in al zijn gammelheid een prominente plaats in huis.

Op een bescheidener plaats, naast de linnenkast, staat een vijfentwintig centimeter hoge mand met een roodgeblokte stofdoek erover. Wie de doek er afhaalt ziet honderden glazen knikkers, grote, kleine en vooral doorsneeformaat knikkers. Sommige hebben een lichtblauw vlekje op hun flank. Andere een geel, rood, groen, blauw, of, toppunt van schoonheid, cacaokleurig beukennootje dwars door hun midden. Er zijn er ook met een zichtbaar wit met blauw darmenstel, prachtig op de plaats gehouden door hun omhulsel. Zo zijn ze over het zand van het stadje waar ik ben grootgebracht tot mij gekomen.

In het knikkerseizoen kniel ik af en toe met de mand op het kleed in de huiskamer. Ik kies een motief in de hoek dat de pot moet zijn. Het is de kunst de uitverkoren knikkers daar in zo weinig mogelijk keren met behulp van de rechterwijsvinger in te laten rollen. Daarna gaan ze terug in hun mand. Geen van mijn kinderen heeft het ooit gewaagd één knikker van me te stelen.