De Gids. Jaargang 165

[p. 855]

Dirk van Weelden
Nuttige nalatenschap

In de afgelopen drie jaar waren er vier sterfgevallen in mijn familie. Vanuit kelders, zolders, garages, kasten en lades kwam een horde verweesde dingen in beweging. En alle vier de keren hoorde ik bij de mensen die de dingenstroom het hoofd moesten bieden.

Niet alle dingen zijn even zwaar getroffen door het verlies van hun baasjes. Sommige gaan er zelfs op vooruit. Neem nu de pijpen van mijn vader, die al meer dan vijftien jaar in een plastic zak in een berging lagen, tussen aktekoffers die uitpuilden van de rapporten, notulen en autokaarten van alle gebieden waar het gezin ooit vakantie vierde.

Als puzzel - ieder ding in een dergelijke situatie ontmoet is een test, een onmiddellijk op te lossen raadsel - was het pijpenrek niet moeilijk. Het vond onderdak bij mij, in een antiek kastje van mijn oma dat ze haar museum noemde. Achter een grote glazen deur staan de vijf pijpen in het gelid en vertolken hun eigen melodietje (mijn vader glimlacht en rookt pijp, van 1967 tot 1980). Ze doen dat tussen:

-	het van kralen geregen kerkbeursje van mijn betovergrootmoeder
-	een paar fragiele achttiende-eeuwse Engelse likeurglaasjes op rode voetjes die ik van vrienden kreeg
-	een geiten- of schapenkies opgegraven door mijn zoon
-	het linnen meetlint in bewerkt benen hulsje dat in het uitstekende asje een kijkglaasje heeft waardoor je zeven miniatuuransichtbeelden uit Luxemburg kunt zien; een cadeau van een oom aan mijn moeder toen ze een meisje was
-	het ronde ijzeren brilletje dat mijn vader als soldaat in Indië droeg
-	een smoezelig linnen builtje met thee en een label met rood, wit, blauw en oranje, waaromheen in vette letters staat: ‘Nederland zal herrijzen, Houdt moed! Een groet uit vrij Nederlands-Indië!’

[p. 856]

Ik stond verkalkte koffiezetapparaten, kunstkalenders van tien jaar her, kapotte reiswekkers en lampenkappen weg te smijten en vroeg me af wat voor geheimzinnige kracht mensen ertoe aanzet zulke dingen decennialang te bewaren. De vraag stellen is hem beantwoorden, ben ik bang. Naar mijn ervaring zijn er maar heel weinig mensen die volstrekt onbekend zijn met de lankmoedigheid tegenover licht gemankeerde dingen, die erin resulteert dat hun executie voor onbepaalde tijd wordt uitgesteld. In de periferie van het huishouden mogen ze hun schemerbestaan als huiselijk bezit nog voortzetten. Een verblijf in het vagevuur.

Het is een lankmoedigheid die ik te vuur en te zwaard bij mezelf bestrijd. Er zijn namelijk veel en veel te veel dingen in mijn huis. Als een ding één keer binnen is wordt de kans dat het zomaar weer uit huis verdwijnt met de dag kleiner. Soms lig ik wel eens in bed en denk ik aan het mij omringende, nooit slapende leger aan voorwerpen waarmee ik mijn huis deel. Ze houden zich onverzettelijk op in de kamers, de kelder, de kasten en de berging. Wat ik niet uit mijn hoofd kan zetten is dat het een groeiend leger is. Over ruimtegebrek of esthetisch verantwoord inrichten maak ik me nog niet eens zorgen. Het is meer dat ik het ongemakkelijke gevoel heb dat al die dingen een beroep op mij doen. Bemoeizuchtige, opdringerige dingen. Ze roepen me de hele dag:

‘Verplaats me, ik sta hier gevaarlijk!’

‘Berg mij weg, ik ben te veel hier.’

‘Voeg me bij mijn soortgenoten, straks zijn jullie me kwijt!’

‘Ik verstof, ik stink, poets mij!’

‘Je weet dat het maar een enkel schroefje is, luiwammes, repareer mij!’

‘Zou je mij niet eens aan iemand laten zien, ik mag er zijn!’

‘Sta nou eens bij mij stil, verlies je in de wereld, het verleden, de levens die ik oproep.’

‘Als je me niet wilt onderhouden, ben je mij niet waard.’

‘Je weet dat ik mijn broer mis, aan mij alleen heb je eigenlijk niks. Koop mijn broer!’

Ik bespeur een onmiskenbare Wille zur Macht bij de meeste dingen in huis. Er zijn er heel wat bij die proberen mij als hun lakei te gebruiken. En dat wantrouwen, die huiver, maakte het leegruimen van de huizen tot een uitputtende bezigheid. Een ad hoc bedachte categorieënleer moest de onrust bezweren.

Documenten, brieven, foto's werden voorlopig heilig verklaard.

De museale dingen vergden veiling, verdeling en zorgzame behandeling. Zolang dingen zeldzaam, kostbaar, antiek, besmet met

[p. 857]

persoonlijk gebruik of een historische of sentimentele gelegenheid zijn, wijst het zich vanzelf. Er is altijd iemand die het ding mooi vindt en wil bewaren om te bewaren; of anders zegt iemand er een speciale band mee te hebben, door herinneringen of zo. Anders is het misschien te gelde te maken. Er geldt kortom een museaal scala van overwegingen.

Rommelmarkt was liefdadigheid, wat te goed was om weg te gooien werd door vrijwilligers op rommelmarkten in geld voor ontwikkelingshulp omgezet. Mooi.

Afval was afval, hier kon ik mijn getroebleerde verhouding tot de dingen omzetten in hardvochtig beleid. Geen zonniger en vrolijker stemmende omgang met dingen dan je met overtuiging van ze te ontdoen.

Nuttig was handig, bijvoorbeeld, de stofzuiger van mijn tante, die nu de bovenverdieping als zijn territorium heeft. Wij hoeven nooit meer de trap op en af met een stofzuiger.

Bleef over de harde kern, de lelijke, ongewenste dingen met macht, die zich moeizaam laten temmen door de categorieën van een opruimend mens. Zo was er een lompe lelijke stoel, een fauteuil met hoge krullerig bewerkte rugleuning. Ik had mijn moeder moeten beloven dat die stoel, waar haar grootmoeder en haar moeder in gezeten hadden, in de familie zou blijven. Maar wie wil zo'n ding in huis? En wat doe je er dan mee? De oplossing die ik vond stelde me wel tevreden. Hij staat in een hoek van mijn werkruimte buitenshuis, gerespecteerd, maar kaltgestellt. Ik heb een keer geprobeerd er een dutje in te doen, maar dat beviel niet. Nu ligt er een stapeltje tijdschriften op de zitting.

De meest raadselachtige dingen zijn de nuttige dingen gebleken. Zeurend om een zakmes, dat nog iets te groot was voor zijn handen, kreeg mijn zoon een minizakmes met vijltje, schaartje en priem dat we in een bureaula van mijn vader vonden. Precies goed, handige vondst. Hij heeft het ding vaak bij zich, maar gebruikt het zelden. En gedurende het jaar dat hij het bezit lijkt het meer en meer een tastbare herinnering aan zijn opa te worden; als het even onvindbaar is slaat de paniek toe. En dat terwijl hij toen opa leefde niet van het bestaan van het zakmes af wist.

Hoe nuchter en verstandig het ook was om de nog nieuwe elektrische tandenborstel van mijn ouders met oplader en al aan de muur van onze badkamer te schroeven, toch is het, al poetsend in de stilte van de nacht wel eens een wonderlijk idee, dat mijn vader nog maar kort geleden daarmee zijn kunstgebit schuurde. En het ijzige beeld van zijn ten hemel gekeerde gebitloze dode mond komt

[p. 858]

voorbij. Nu zijn er inmiddels zoveel poetsbeurten verstreken dat de accu moe begint te worden, hij is sneller leeg en laadt niet meer zo lekker op. Het moment komt in zicht om het hele ding te vervangen. Er is geen haar op mijn hoofd die eraan denkt een afgedankte tandenborstel te bewaren. Maar toch bekijk ik het kwijnende apparaat iedere dag met extra aandacht, met een zekere empathie zelfs. En ik stel waarschijnlijk de aankoop van een nieuwe uit tot deze helemaal aan gort gedraaid is.

Een langer leven is de gietijzeren braadpan beschoren. Mijn vrouw pleitte ervoor hem te adopteren, om de uitstekende kwaliteit, maar ook omdat het ons net aan zo'n ding ontbrak. Van de week sta ik te koken, roerend in de bewuste pan, en lees dat het recept een mespunt chilipoeder vraagt. Tussen de kruiden vind ik een glazen potje, met daarop een achter plakband verscholen papiertje: chilipoeder. Ik herken mijn eigen handschrift van dertig jaar geleden. Ik was vaak met mijn moeder in de keuken aan het eind van de middag, beetje praten, radio luisteren, koken. En nu sta ik in exact dezelfde pan te roeren. Mooi of dierbaar wordt hij er niet van, die pan. Ik zal hem gebruiken en behandelen als alle andere pannen.

Maar hij heeft wel een extra functie in het huishouden, net als de stoelen, de tandenborstel, het vloerkleed, het zakmes, een asbak, een wijnkoeler en alle andere onder het mom van nut opgenomen dingen. Ze maken deel uit van een netwerk van terloopse prikkels dat in het huis is geïnstalleerd. Dat netwerk zendt geen boodschap uit en onderbreekt geenszins de dagelijkse bezigheden. Terloopse objets de méditation zijn het, die hun aanwezigheid rechtvaardigen door nuttig te zijn. Museale aandacht, zoals het pijpenrek, krijgen ze niet.

De nuttige nalatenschap is niet verbonden met duidelijk omschreven herinneringen of uitgesproken persoonlijke eigenaardigheden. Het zijn dingen die een prettig indirecte toegang tot de verdwenen levens geven. Het zijn fragmenten van de materiële cultuur van de huishoudens waaruit ze stammen; archeologische vondsten die ik laat opgaan in de dingenhorde die mijn huis bevolkt. Om die dingenhorde te beschaven of mezelf een wat mildere blik te geven.