De Gids. Jaargang 165

[p. 851]

Anneke Brassinga
Dingen die ik niet verdraag

Wat zou ik jullie graag stukslaan, aan scherven gooien, kapottrappen met alle kracht die ik bezit; wat zou ik er een barbaarse vreugde aan beleven jullie als brokstukken en verwrongen onderdelen in de vuilniszak te proppen en aan de straat te zetten, om eindelijk van jullie af te zijn, o dierbare dingen, memorabilia waarmee ik ben omringd. Het zijn maar dingen. Het zijn de dingen: in elk ervan grijnst het verleden me aan, elke liefdevolle blik die ik erop laat rusten doet me zeer, schrijnt me door het hart. Wat zou ik graag mijn hart uitrukken om ook dat met de vuilnisman mee te geven, het beurse hart dat al die dingen niet kan missen en ze evenmin kan verdragen. Soms lijkt het of zij vitaler en krachtiger zijn dan ikzelf, want als dragers van een geschiedenis die voor mij hun aanblik zo geladen maakt, zo zwaar, als hadden ze een soortelijk gewicht van tonnen per kubieke centimeter, tillen zij er zelf natuurlijk helemaal niet aan dat hun betekenis mij zo bedrukt - de dingen zijn nu eenmaal in zichzelf gekeerd en hebben aan hun eigen materie genoeg, zelfs als die tot gruis wordt geslagen. Ik doe dan ook niets en niemand kwaad als ik ze zou vernietigen, uit mijn blikveld bannen; niemand, behalve mijzelf.

Maar hoe om te gaan met liefde die alleen herinneringen en dingen heeft om naar te reiken, omdat de bijbehorende warme lichamen verdwenen zijn? Hoe te leven met verlies dat, gecomprimeerd in de dingen, zo tastbaar in mijn huis aanwezig is? Hoe liefde te verduren die pijn doet en mijzelf bijna maakt tot een lege vorm, een vorm van ontbreken waar zij, als relieken, hun pertinente en veel te concrete verschijning tegenoverstellen?

Op mijn werkzolder, uit het zicht van bezoekers, hangt een rare, onooglijke aquarel van zestien bij zestien centimeter in een groezelige passe-partout. Het glas, dat ervoor hoort, zit aan de achterkant, vastgehouden door een koordje gespannen langs de vier hoekijzertjes, die aan de voorkant de hoeken van de passe-partout omklemmen als ijzeren spinnenpootjes. In die staat heb ik mijn reliek ontvangen,

[p. 852]

Foto: Dick van der Horst

[p. 853]

als erfstuk, en aan zoiets hoor je niets te veranderen.

Er staat een landschapje op afgebeeld - dat lijkt me althans. Een vaalgele egale lucht, met een waterige, grauwblauwe horizon op twee derde van de hoogte, en grauwblauw is ook de vlakte die door de horizon wordt begrensd. Aan die wazige einder lijkt iets opgehangen, en wat daar hangt maakt wonderlijk genoeg de voorgrond uit - een houten vaalgele kleerhanger waarvan de haak is rechtgebogen als het ware, tot een vage, schuine vore door het landschap, van hanger naar horizon. Het lijkt of de haak, de hangkrul, achter de einder vastzit. De vore is getrokken met een penseel gedoopt in zowel vaalgeel als grauwblauw, en is dus ook het bindend element tussen de kleuren.

Aan de kleerhanger, geel als de hemel maar dan sterk verdund, hangt een jasje. Van hetzelfde blauw als de vlakte, maar intenser, want minder aangelengd. Het jasje hangt open. De aldus zichtbare voering van de rugzijde is wat lichter en ook frisser van toon, een tikje grijzer dan het grauwe van wat ik maar de akker noem. Het zijn allemaal minieme gradaties van kleur, maar ze zorgen voor perspectief, samen met de vore. Van het jasje zijn verder alleen de schouders en het bovenste van de voorpanden te zien, de rest is buiten beeld, onder de afsnede van het papier. Maar de afbeelding is afdoende om door de blik te worden gecompleteerd: hier hangt een leeg jasje.

Nee, het is geen mooi ding. Flets, en slap van lijnen. Om het te helpen heb ik het aan een wand gehangen die even dodelijk vermoeid van tint is, matzanderig, zodat de lucht op de aquarel zich om het ding heen tot in het oneindige lijkt uit te breiden. Als ik ernaar kijk bevangt me een diep medelijden met de maakster - hoe in vredesnaam kreeg zij, die de vitale onrust zelf was, zoiets op papier? Er zit geen spoor van leven in. De lucht heeft geen diepte, lijkt een iele muur van lucht, een zonloze, schroeierige troebeling, een zwerk van verdampte kamillethee. De grond is met de kwast van een lichtelijk omgewoelde maar geen perspectivisch effect beogende textuur voorzien. In de voering van het jasje geven wat lijnen van uitgespaard wit nog net een beetje lucht aan het geheel.

Het is een dun velletje, waarop de aquarel is gemaakt. Houd ik het ding tegen het licht, dan zie ik erdoorheen het koordje dat het glas vasthoudt, en ik zie, net niet, het punt waar het ingenieus gespannen koord zichzelf kruist, en waaraan het ding doorgaans hangt: twee strakke lijnen, reikend van beide benedenhoeken tot even voorbij de bovenkant van de afbeelding. Daar heerst een heel ander en fataal verdwijnpunt, buiten beeld ontsnapt het aan de blik.

[p. 854]

Ik houd het niet graag tegen het licht, vanwege die strakke, onverbiddelijk in het niets verdwijnende lijnen. Ook abstracte symboliek kan ondraaglijk zijn.

Op de passe-partout, vlak onder de uitsnede, staan rechtsonder de naam en de datum: 18-12-'76. Zij heeft nadien nog twintig jaar en op twee dagen na vier maanden geleefd. En toch is dit ding al zo'n volledige afbeelding van haar dood, haar afwezigheid: een kleerhanger met een lege jas, in een summier, arm, waterig, leeg landschap, ijl maar niet etherisch - troosteloos. Die grauwblauwe vlakte geeft geen grond onder de voeten, de vaalgele lucht is verstikkend. Het komt niet vaak voor, denk ik, dat iemand bij leven al een beeld schept van zijn ontbreken. Ik kan het soms niet aanzien hoe haar werkstuk daar hangt, het lijkt wel het zelfportret van een dode. Was het me vanuit een hiernamaals bezorgd, per luchtpost, dan zou ik ermee verzoend zijn, en ook beter begrijpen waarom de afbeelding zo kwetsbaar is - elke traan die ik erop kan laten vallen (dat mag ik dus niet doen) is voor de naakte waterverf funest. Ik heb maar te zorgen voor dit triestige ding dat niemand zou willen hebben, dat ook ik liever niet zou hebben.

Beneden, boven op de boekenkast, staat een andere reliek van deze dierbare dode: een rank, hoog, zilveren bekertje op voet, met een dekseltje erop, een trofee, doorgaans vol dofzwarte uitslag want ik poets het maar eenmaal per jaar. Dan blinkt en spiegelt het, nooit voor lang. Het is een prijs, zij heeft mij ermee geprezen, zij heeft het laten maken bij een zilversmid en er iets in laten graveren, drie woorden onder elkaar en daar weer onder de jaartallen: moed / liefde / trouw // '72 - '83. Het is misschien het enige dierbare ding dat me niet met gepijnigd-destructieve impulsen opzadelt. Stil word ik ervan, als ik het zie staan - iemand zal je maar zulke eigenschappen toedichten! Moet ik dát de rest van mijn leven zonder haar en de vele anderen waarmaken? Het minste wat ik kan doen is er de kracht uit putten om al de overige, bijna onverdraaglijke dingen - zoals de aquarel, het kapotte rugzakje, de kromme bedlamp, de wandelstok, het halssnoer van bloedkoralen - niet in elkaar te trappen, en zelfs dit alles met innigste zorg te blijven behoeden alsof het eeuwige leven mij is opgelegd om hen die mij ontbreken te leren missen in vrede.