De Gids. Jaargang 163

[p. 643]

Hafid Bouazza
Archivaris

Tijd vervloog bij hem niet, maar ritselde, verkreukelde en vergeelde tussen zijn vingers en de lucht in het archief (bergruimte van ordelijke tijd), dat zich nooit baadde in de ether, was er muf, verzoet door zijn tabaksrook. Een vermoeid, gelig licht beschaduwde er meer dan dat het bescheen. Er was altijd werk in het archief: als er geen nieuwe stukken gerangschikt moesten worden, dan wel de vorige ordeningen gecontroleerd. Wispelturig alfabet, nieuwsgierige jongelingen die de dommelende geest van zijn werk kwamen verstoren: dan vond hij, onze archivaris, zijn werk in rafels, ijle kertels die heel behoedzaam (een zucht, een rookpluim) weer gelapt moesten worden.

Thuis was zijn vrouw bevallen van haar - even kijken, a, b, c... - vierde kind, Diederik genoemd. Annabel, Beatrice, Cleo keken over de schouder van de uitgeputte moeder met nieuwsgierige ogen (index) naar het nieuw aangekomen stuk leven (verwijzing). Dat betekende een verschuiving in de opstelling van de bedden - zij sliepen namelijk in één kamer.

Zwijgzaam, zonder een enkele overbodige beweging, uitgekiend zelfs in zijn blikken, deed hij zijn werk. Een korte groet voor de collega's - waarvoor hij heel nauwkeurig de pijp uit zijn mond verwijderde -, een knik en dan liep hij, ontbijtloos, koffieloos, in corduroy-broek, met hoekige knieën en nauw uitgemeten stappen naar zijn donkere uithoek, de voorhoofdsholte van het grote gebouw. Wat de aard was van de werkzaamheden van de overige mensen had hij nooit uitgevonden. Het was geen stille bezigheid, want gerommel en oprispingen en andere gemoffelde geluiden weerklonken af en toe uit de ingewanden van het kantoorcomplex - zelfs vrouwelijk gelach, hoewel hij nooit een vrouw had opgemerkt.

Hij klikte het licht aan, keek over de rand van zijn bril heen naar zijn ruimte, als een leraar die het klaslokaal, na een korte afwezigheid, weer binnenstapt en een onzichtbare toeschouwer, met bijzonder scherpe ogen, had kunnen zien dat zijn rechtermondhoek lichtelijk opkrulde in een ingehouden glimlach, waarin het hoogste

[p. 644]

genot verborgen lag. Zo glimlacht een vader bij de geboorte van zijn eerste zoon, na drie dochters, maar hij durft niet te schateren om zijn vermeende onverschilligheid naar het geslacht van zijn kroost niet te logenstraffen. De glimlach verdween achter de g van geluk.

Met de handen op de rug keek hij eerst vergenoegd rond, knikte, raakte een kast aan met een ingestudeerde beweging en bleef, met de pijp in zijn hand, knikkend staan.

Een jongeman keek schichtig door de kier en overhandigde hem, als antwoord op een vragende wenkbrauw, een pak paperassen. ‘Voor het archief,’ meldde de jongeling overbodig.

Hij nam ze aan en legde ze op zijn bureau. De jongeman liep niet meteen weg, maar bleef nog even aarzelen, als wilde hij nog wat zeggen. Daarna vervaagde hij, loste op in de verre klanken van iemand die zijn naam riep, slingerde allengs omzichtiger de grauwe gang in. Weg, achter de o van opgeruimd.

Uiteindelijk trok hij zijn jas uit, met een opvallend snel en onrustig gebaar, een fladderend geluid en op dat moment gebeurden verschillende dingen tegelijk: de deur sloeg plotseling dicht, de archivaris keek op en Diederik, na een dronken verzadigdheid, liet eindelijk de verlossende boer over de schouder van zijn moeder die in treurende eenzaamheid voor zich uit staarde, over de kruinen van haar kleintjes, die haar gefascineerd aanstaarden.

Een stuip doortrilde zijn aandachtige rust.

Een moede glimlach begroette de opgeheven aandacht van haar koters. Haar gedachten tuimelden verder. Wat was er nog meer? E: zijn eigenzinnigheid, geen werkelijk egoïsme, maar een onbewogenheid waarop de muggen en vlinders van alledag weerkaatsten. Zelfs zijn zwijgende zorgzaamheid - want hij was zorgzaam, hij was zwijgzaam (zie aldaar) - was een automatisme, niet de vonkenregen veroorzaakt door een combinatie van omstandigheden, stofwisseling en -afscheiding, hartenkloppen, bloedtoevoer; hersenchemie die bij normale, doodgewone mensen in het gunstigste geval liefde wordt genoemd. Verder: dat hij soms nog kon ontroeren, met steeds - dat wel - dezelfde oogopslag, dezelfde halve glimlach. H: ...ach, er was zoveel, zoveel onzegbaars... de kinderen om maar iets te noemen.

Een opschudding was wat zijn leven nodig had - een kreuk, kronkel, scheur in de gladgestreken onberitselijk - onberispelijkheid van zijn bestaan... veroorzaakt door haar natuurlijk, zodat hij zou opkijken en beseffen dat zij een organisme was dat zich elke nacht hernieuwde, elke ochtend opnieuw tot leven moest komen en niet een wezen dat rekenkundig groeide, een kast waar nieuwe cel-

[p. 645]

len tussen de dode geschoven werden, in chronologie, volgens het alfabet der jaren, want wie zegt dat ons leven getalsmatig verloopt... en eenmaal bij de L aangekomen, de loot, vertakt het leven zich in de verdorrende bladeren van het restalfabet... een tong lustig uitgestoken om zich te voeden met de efemeren van elke avond die de laatste kan zijn... zo uitgestoken als hij nog nooit had gedaan naar haar gehemelte waar leven heerste en leven was lucht en vocht, dezelfde elementen van woorden en er was zoveel dat zij niet had verwoord, niet verwoordde en misschien nooit zou verwoorden. In het kort: zij zou hem iets willen aandoen.

Het was in zijn werk dat hij zich gelukkig voelde, een stroom waarop zijn bezigheden dreven en die een evenwicht teweegbracht van onnadenkend welbehagen. Buiten moest hij omzichtig balanceren in een wereld die zijn ordening hard nodig had. Zijn werkkamer thuis was verboden toegang, evenals het archief. Chaotische plaaggeesten lagen op de loer, belaagden zijn kuierend leven, zijn slaap vol - gelukkig - vergeten dromen. Als de gelijkmatige samenwerking tussen de zintuigen, die deuren waardoor onze omgeving dagelijks bij ons op de thee komt, verstoord zou worden, dan zou alles in een helse wanorde vervallen, dan werden kroost en achterkroost meegenomen, te veel bagage en goedkope presentjes, huisdieren losgelaten, die de warme pantoffels van veiligheid besnuffelden en beknabbelden. Wat een huiveringwekkende wirwar zou er heersen achter levens die als welopgevoede leerlingen zich dagelijks, bij het ontwaken (meestal na het ontbijt), kwamen melden en hun kostuums lieten inspecteren, keurig in het gareel: de hemelazuren jasjes, de lovergroene broeken, de wolkengrijze petjes, hun stenen speelplaats...

Zij wist waar de sleutel van zijn werkkamer lag. Zij mocht, als zoveel vrouwen, misschien wat onopmerkzaam zijn, maar kende, als de meeste vrouwen, de plattegrond van zijn geest als geen ander: en daar was de weg naar de sleutel netjes in rode lijnen uitgestippeld. Geheimen in zo'n overzichtelijke routebeschrijving waren moeilijk te verbergen, net zomin als hij de roos op zijn schouders verbergen kon - ze kon hem, voordat hij het huis verliet, afstoffen wat ze wilde, zijn grijze haardos bleef stuifmeel afscheiden.

Niet langzaam, niet met ingehouden adem, maar met nonchalance opende ze de deur, de baby in haar dodijnende armen en bleef tegen de deurpost leunen.

Wat een drukte opeens op kantoor! Hij hoorde mensen langslopen, stommelen, gelach en geschreeuw. Er was geen enkele nieuwsgierigheid naar de bezigheden van zijn ‘en-dat-noemt-zich-

[p. 646]

collegae’ (een minachtende snuif, Latijns Meervoud), zolang ze maar niet op zijn deur klopten. Hij had een hekel aan gelegenheidsjovialiteit, die uitbarsting van tijdelijke kameraadschap, veroorzaakt door een teveel aan alcohol (schrik: er zou toch niet gedronken worden tijdens werk?) en comateuze huwelijken.

Hij kreeg een hoestaanval.

De kinderen hadden zich achter hun moeder geschaard, één hield haar rok vast. Ze keken verbaasd als naar een reusachtige, kronkelende glijbaan in het zwembad. Het enige wat er rimpelde was een stuk groen en azuur in het raam.

Het lawaai op de gangen boven en beneden nam toe, een stampij, schaamteloos gewoon. Het getrappel nam af tot er enkel onregelmatige voetstappen hoorbaar waren, alsof iemand op drie voeten liep. Er was geschuifel, aarzeling. En toen gebeurde het.

‘Meisjes,’ zei moeder, ‘ga je gang.’ En zij gingen hun gang. Zij joelden de glijbaan op en gleden via verschillende bochten in het blauw en groen. Papieren waaiden op, de bureaustoel, die pootjebaadde in het nat, rolde naar achteren om plaats te maken voor het drietal dat, de armen opgeheven, met een meesterlijke plons in het blauw viel. Het water barstte en spetterde als gebroken glas, scherven sprongen in blijde dansen op, kristalstralen pluimden op, zwiepten, en sprenkels schitterden in opwaartse processies. De kinderen lachten de verfriste lach na een koele onderdompeling, dankbaar en opgewonden.

Iemand knokkelde op zijn deur, wachtte, klopte nogmaals, fluisterde zijn naam, wachtte, klopte harder op de deur, riep zijn naam. Toen werd de deur langzaam geopend en de drievoetige schim gluurde naar binnen, achter zijn wandelstok aan.

De wentelduik duurde nog voort, hij gleed door ronde gangen, waar gekleurde lichtlijnen kriskrasten voor zijn ogen, verwarde nerven zwiepten voorbij, fijne ontkluwde garen van licht geselden zijn gang. Dit was muiterij, iemand had de opstandelingen vrijgelaten, maar zijn grootste ontzetting en schreeuw golden vooral de kleine monsters die los waren gelaten in zijn heiligdom. De andere bezoekers kwebbelden en prezen het servies, het meubilair, de thee, de koekjes en lieten zich de uitnodiging hun gang te gaan met trommel en thee geen twee keer herhalen. De gastvrouw was ellendig gastvrij, legde haar geslofte voeten op het tafeltje. Ach, laat die honden toch en laat die katten hun nagels slijpen aan de bank.

De kinderen kwamen om een handdoek vragen om zich af te drogen, maar zij zei dat dat niet hoefde. Ze moesten een koekje nemen en gezellig erbij komen zitten.