gevaar komen. De Fransen en Italianen hebben daar het goede woord contretemps resp. contrattempo voor.
Deze opmerking over tijdnood is niet zomaar gemaakt, want bij herzieningen kunnen zich dezelfde problemen voordoen. Niet in alle gevallen: voor de correctie van Svevo's Bekentenissen van Zeno bijvoorbeeld heb ik behoorlijk de tijd gekregen. Het is op zichzelf al een voorrecht een vroegere vertaling opnieuw te kunnen bekijken. Vaak wordt bij nieuwe uitgaven van bestaande werken het systeem van de fotografische herdruk gehanteerd, waarbij bitter weinig ruimte is voor veranderingen. Spijtig voor de vertaler, die een produkt van lang geleden graag nog eens zou willen bijschaven.
De herdruk van De pijn om zo te leven is een tussengeval. Oorspronkelijk was afgesproken dat de vertalers (Max Nord en ik werkten onafhankelijk van elkaar) hun tekst nog even zouden doornemen. Maar toen bleek dat er een nieuw zetsel zou worden gemaakt, wilde ik de gelegenheid niet onbenut laten om dat werk uit een periode waarin ik als nog niet zo erg ervaren vertaalster te vaak toegaf aan de neiging tot interpreteren en omschrijven, wat grondiger te corrigeren. Voor een totale herziening ontbrak evenwel de tijd, zodat veel zinnen die ik nu anders zou schrijven, ongewijzigd zijn gebleven.
Nu terug naar Paul van Hecks analyse van mijn Svevo-vertalingen. Het is een vrij verrassende gewaarwording een tekstherziening die alweer zo veel jaren achter me ligt aan een dergelijk onderzoek onderworpen te zien. Dat sommige veranderingen achteraf niet of nauwelijks verbeteringen blijken te zijn, wil ik niet ontkennen. Vertalen is nu eenmaal voor een groot deel het afwegen van verschillende mogelijkheden tegen elkaar, en soms kies je dan net de verkeerde of verbeter je iets dat beter was zoals het er stond. Dan zijn er nog een paar punten die bij een tekstvergelijking niet vergeten mogen worden. De redacteur leest de vertaling respectievelijk de herziening aandachtig en komt hier en daar met een correctie of suggestie. Bij de spelling en het gebruik van leestekens spelen de huisregels van de uitgever en de opvattingen van de persklaarmaker bovendien een rol; daarom zijn kleine verschillen tussen het ene en het andere werk van dezelfde vertaler niet uitgesloten, al zal de vertaler op belangrijke punten zijn standpunt tot het uiterste verdedigen. Het verschil in zienswijze is misschien nergens zo groot als op het gebied van de leestekens. Svevo is, zoals Paul van Heck al opmerkt, karig met zijn komma's, en de vertaler moet zich hierin ook enigszins aan de schrijver conformeren. Eerlijk gezegd ben ik zelf ook niet zo dol op komma's; liever dan dwingende regels gebruik ik de natuurlijke pauzes als norm.
De in het artikel aangehaalde inconsequenties in mijn revisie bevestigen voor mij alleen maar het verschil tussen de vertaaltechnische benadering van de theoreticus en de intuïtieve benadering van de vertaler. Paul van Heck, die zelf vertaalt, zal zich dat verschil terdege bewust zijn. Afgezien van werkelijke fouten of nalatigheden, is de inconsequentie een element van mijn werkwijze. Het is mijns inziens onmogelijk bij het vertalen van een literaire tekst al te straffe regels te hanteren: bij elk woord wordt de weergave mede bepaald door sfeer, ritme, klank en zinsverband, waarbij aan de betekenis natuurlijk niet te kort mag worden gedaan. Sommige woorden (zoals het door P.v.H. aangehaalde ‘stellig’) zijn heel goed te gebruiken, maar worden bij al te frequente toepassing hinderlijk. Vrijwel iedere vertaler heeft zijn persoonlijke voorkeuren. Nog sterker spreekt de afkeer van bepaalde termen: op mijn lijstje staan de lelijke modernismen, anglicismen, germanismen en slordigheden die de laatste tijd onze taal vervuilen en waaraan je helaas niet helemaal ontkomt. Wat is daartegenover het bargoens levendig en plastisch! Misschien wel als reactie op al die ‘motivaties’ en ‘leefbaarheden’ van de zeker-weters, laat ik me af en toe verlokken door een wat ouderwets aandoend, maar zo veel mooier klinkend woord. Waarom onze woordenschat verarmen, waarom (als de tekst zich ertoe leent) niet
Auteursrechtelijk beschermd