De Gids. Jaargang 149

[p. 297]

Aart G. Broek
Het Caraïbisch gebied: ‘Idiote idealen, falen, corruptie en stom geluk.’ Lovelace versus Naipaul

‘Get me down! Get me down!
Let every sinnerman bear his own blasted burden.’

Ter gelegenheid van de presentatie van het nieuwe literaire tijdschrift The Beacon in Trinidad in 1931, schreef de redactie een ‘Short Story Competition’ uit. Het merendeel van de inzendingen was in de ogen van de redactie weerzinwekkend. In een redactioneel commentaar (jrg. 1, nr. 10) wordt de lokale inzenders en hun verhalenschrijverij een halt toegeroepen. Er moest nu maar eens een eind komen aan de grove overdrijvingen, het beschrijven van Trinidad als een paradijs, de geheimzinnigheid rond seksualiteit en andere taboe-onderwerpen, het standaard-Engels dat Trinidese personages spraken, en aan de voortdurende bellettristische preoccupatie met ‘creatures from other planets, American gangsters and English Members of Parliament’. De stellingname was duidelijk, de redactie wenste slechts verhalen op te nemen waarin Westindische personages, achtergronden, taalgebruiken, problemen en situaties centraal stonden. Verder moesten de auteurs het leven tekenen in al zijn facetten en vooral zo als het werkelijk was.

De literaire idealen van de Beacon-groep zouden zeer invloedrijk worden en resulteren in een sub-genre van de Engelstalige Caraïbische romans, de zogenoemde barrack-yard novels. Deze romans (en verhalen) hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Onveranderlijk wordt het leven van de lagere sociale klassen in stedelijke gebieden beschreven, in het bijzonder de wederwaardigheden van de ‘barrack-yard’-bewoners - waarvan geen. aspect onbeschreven blijft. Dikwijls slagen de auteurs erin een goede balans te vinden tussen het beschrijven van aan de ene kant zeer serieuze en meer lachwekkende gebeurtenissen en situaties anderzijds. Het taalgebruik van de personages is zo veel mogelijk in overeenstemming met de lokale variant van het Engels. Verder staan er in de betreffende romans steeds individuele pogingen te ontsnappen aan de vrij slechte situatie waarin de personages zich bevinden min of meer centraal. Het mislukken van dergelijke (individuele) pogingen is een terugkerend element. Wel bestaat er variatie in de opgesomde redenen voor deze mislukkingen van personages die erop gericht zijn verbetering te brengen in de bestaande situatie.

Diverse verhalen uit The Beacon (dat verscheen tot in 1933) behoren tot dit genre, en in diezelfde jaren dertig schreef C.L.R. James zijn ‘barrack-yard novel’ Minty Alley en Ralph de Boissière zijn Crown Jewel.

Na de Tweede Wereldoorlog bouwen meerdere schrijvers verder op de idealen van de Beacon-schrijvers en geven in hun fictionele teksten hun visie op de mogelijkheden en beperkingen van veranderingen, onder anderen Roger Mais (Jamaica, 1905-1955) in The Hills were Joyful Together (1953) en in Brother Man (1954), Orlando Patterson (Jamaica, 1940) in The Children of Sisyphus (1964) en Roy Heath (Guyana, 1942) in A Man Come Home (1974). De recentste publikatie in dit genre is Clyde Knights We Shall Not Die (1983).^1. In dit rijtje hoort ook de eerste roman die V.S. Naipaul schreef thuis: Miguel Street, echter gepubliceerd in 1959, na The Mystic Masseur (1957) en The Suffrage of Elvira (1958). Kort geleden verscheen voor het eerst een Nederlandse vertaling van Miguel Street,^2. een goede aanleiding om Naipauls roman hier eens in de Westindische traditie te plaatsen.

In Miguel Street tekent Naipaul door de ogen van een jonge verteller - in het begin van de roman nog een jongen - de bewoners van een doorsneestraat waaraan verschillende ‘barrack-yards’ grenzen, ergens in Port of Spain (Trinidad). De balans slaat bij Naipaul duidelijk door naar het beschrijven van grappi-

1. De in deze alinea genoemde boeken zijn allemaal verkrijgbaar bij de Londense uitgeverij Heinemann (in de Caribbean Writers Series) of Longman (in de Drumbeat-series), met uitzondering van James' Minty Alley dat verscheen bij New Beacon Books, Londen en De Boissières Crown Jewel dat opnieuw verscheen bij Allison and Busby, Londen.

2. V.S. Naipaul, Miguel Street. De Arbeiderspers, Amsterdam 1984. Oorspronkelijk verschenen in 1959 bij André Deutsch, Londen. Engelse edities in Penguin, Harmondsworth en in Vintage Books, New York.

[p. 298]

ge situaties waarin mensen verzeild raken en vooral naar het op ironische wijze beschrijven van serieus bedoelde handelingen. Aan meer dan een dozijn personages wordt een apart hoofdstuk besteed. Vrijwel steeds duikt er een nieuw personage op aan het eind van het hoofdstuk gewijd aan een ander. Zo ontstaat een aaneenrijging van ‘losse’ verhalen. Verhalen met als gemeenschappelijke elementen de verteller, de straat en, wat belangrijker is, de individuele pogingen van de personages om op de een of andere wijze te ontsnappen aan het leven in ‘Miguel Street’, het mislukken van die poging en de desillusie die dit met zich meebrengt.

We maken kennis met Bogart, wiens eigenlijke naam niemand kent en die zich de naam van de hoofdpersoon uit de film Casablanca aanmeet (laat aanmeten) en tenslotte ook de daarbij passende Amerikaanse allures. Achter Bogarts Amerikaanse stijl blijkt echter niemand anders schuil te gaan dan een wetsovertreder: een bigamist. De politie grijpt hem in zijn kraag en zijn dromen komen abrupt tot een einde. Ook Popo, ‘die zichzelf timmerman noemde’, streeft naar ‘meer’. Zijn artistieke aspiraties houden hem al jaren bezig, zijn ideaal is ooit het ‘Ding Zonder Naam’ te construeren. Popo krijgt ook de binnenkant van de gevangenis te zien als gebleken is dat hij een aardige hoeveelheid hout bij elkaar heeft gestolen. Zijn illusie is gebroken en hij trekt zich uiteindelijk als gewone timmeraar terug. Met George loopt het nog slechter af. Zijn poging zich te verrijken door een bordeel voor de aanwezige Amerikaanse soldaten op te zetten laat hem zo arm achter dat ‘de straat’ geld bij elkaar moet brengen om hem te kunnen begraven. De ambities van zijn zoon zijn respectabeler: hij wil arts worden. Maar noch de bijlessen, de vele uren studie, noch de aanmoedigingen helpen Elias aan de vereiste examenpapieren en aan de noodzakelijke beurs. Hij weet tenslotte toch nog vuilnisman te worden. Manman zoekt het ook hogerop, in goddelijke sferen. Trinidad zou behoefte hebben aan een nieuwe Messias. Man-man voelt zich geroepen hieraan gehoor te geven door zich te laten kruisigen. Wanneer hij eenmaal aan het kruis hangt en bereid is zich bovendien te laten stenigen, houden de omstanders - in de ogen van Man-man wel te verstaan - zich niet aan de regels van het ‘spel’.

De mensen beginnen grote stenen naar Man-man te gooien en mikken op zijn hoofd en borst.

‘We heard Man-man's shout, clear and loud, “Cut this stupidness out. Cut it out, I tell you. I finish with this arseness, you hear.” And then he began cursing so loudly and coarsely that the people stopped in surprise.
The police took away Man-man.
The authorities kept him for observation. Then for good.’

De reeks portretten van falende idealisten is bijna driemaal zo lang, echter nooit eentonig door de grote variëteit in grote(ske) idealen, door de afstandelijke, ironische toon van vertellen en door de vele, voor de (Nederlandse) buitenstaander moeilijk herkenbare, meer of minder subtiele uithalen naar Trinidese gewoontes en gebruiken. De teleurstellende onveranderbaarheid van de situatie - de tragiek voor alle bewoners van Miguel Street... op één na! - is overgoten met een brede glimlach, de enige manier om zich staande te houden (en zelfs dan niet altijd). De enige die uit Miguel Street ontsnapt is de verteller, aan het eind van de roman een vrijgevochten jonge volwassen man met in feite geen optimistischer toekomstperspectief dan dat van zijn medestraatbewoners. Dat de verteller nu nét een moeder treft die na jaren sparen een aardig bedrag bij elkaar heeft, is het geluk dat hij nodig heeft.

Dit aardige bedrag om een ‘bevriende’ regeringsfunctionaris om te kopen is op dit corrupte eiland onontbeerlijk om aan een beurs voor studie in het buitenland te komen. De verteller weet aan Miguel Street te ontsnappen, maar hij heeft dit feitelijk niet aan zijn eigen inzet, doorzettingsvermogen, intelligentie of iets van

[p. 299]

dien aard te danken. Op subtiele wijze wordt in de laatste zin van de roman kenbaar gemaakt dat de verteller zich hiervan ook bewust is. ‘I left them all and walked briskly towards the aeroplane, not looking back, looking only at my shadow before me, a dancing dwarf on the tarmac.’ Het beeld van de ‘dansende dwerg op het asfalt’ completeert het beeld dat Naipaul van Trinidad (in feite van de Caraïbische regio) en zijn bewoners schetst: ‘Idiote idealen, falen, corruptie en stom geluk karakteriseren ons Caraïbische leven, dat weten we wel, maar we komen er niet voor uit.’

Naipaul zou dit in de vele Caraïbische romans, artikelen en reisverslagen die op Miguel Street volgden in allerlei toonaarden herhalen. Naipaul komt er wél voor uit geboren en opgegroeid te zijn in deze (vermeend) daadloze, corrupte en corrumperende samenleving. Met even zo veel verve maakt Naipaul echter kenbaar dat hij - overigens op eigen kracht! - aan deze samenleving heeft weten te ontkomen, en dat hij, zo hij geen wereldburger is, dan toch in de eerste plaats het Verenigd Koninkrijk toebehoort.^3. Dit alles is Naipaul niet in dank afgenomen in ‘zijn’ regio. Integendeel, Naipauls visie wordt al meer dan vijfentwintig jaar, dikwijls zeer fel, aangevallen (waarschijnlijk vooral ook omdat zijn werk buiten het gebied zo'n grote bekendheid geniet). Deze kritiek wordt onder meer geuit in andere Westindische romans, bijvoorbeeld in Earl Lovelaces The Dragon can't Dance (1979). Ook deze roman verscheen onlangs in Nederlandse vertaling.^4.

In The Dragon can 't Dance treedt Lovelace in discussie met Naipaul en zet hij zich af tegen de visie die spreekt uit Miguel Street, om uiteindelijk met een andere kijk op de Caraïbische samenleving te komen. Evenals Naipaul met Miguel Street sluit Lovelace zich met The Dragon can't Dance aan bij de literaire traditie stammend uit de Beacon-periode. De plaats van handeling, de personages, het taalgebruik, de problemen en gebeurtenissen zijn voor een belangrijk deel ontleend aan het leven in de ‘barrack-yards’, in onderhavig geval de ‘yard’ in Alice Street op Calvary Hill, Port of Spain. De roman begint met een belangrijke alinea:

‘This is the hill tall above the city where Taffy, a man who say he is Christ, put himself up on a cross one burning midday and say to his followers: “Crucify me! Let me die for my people. Stone me with stones as you stoned Jesus, I will love you still.” And when they start to stone him in truth he get vex and start to cuss: “Get me down! Get me down!” he say. “Let every sinnerman bear his own blasted burden; who is I to die for people who ain't have sense enough to know that they can't pelt a man with big stones when so much little pebbles lying on the ground.”’

Niet alleen komt Lovelace hier - en regelmatig door de hele roman heen - dicht in de buurt van Naipauls ironische toon in Miguel Street, hij begint The Dragon can 't Dance tevens met een scène die we ook vinden in Naipauls roman. In de eerste alinea vinden we eveneens een verwijzing naar het thema van Lovelaces roman: verantwoordelijkheid zal ieder zelf moeten dragen.

Lovelace heeft niet alleen deze scène ‘geleend’, maar voor de eerste vijf hoofdstukken bovendien de specifieke verhaaltechniek die Naipaul in zijn hele roman gebruikt. In ieder van de eerste vijf hoofdstukken concentreert Lovelace zich op één bepaald personage, de andere nemen een marginale plaats in. In een volgend hoofdstuk komen deze marginale figuren één voor één aan de beurt. In het eerste hoofdstuk is dat Miss Cleothilde. ‘Haar’ hoofdstuk eindigt op het moment dat haar dochter Sylvia in beeld komt. Sylvia's hoofdstuk brengt Aldrick in de roman, na hem komen Fisheye en, in het vijfde, Pariag. In overdadige, poëtische zinnen - twintig, dertig regels lang soms, wanneer het de verteller betreft - worden de personages getekend, hun gewoontes, hun problemen, hun hebzucht, hun dromen, hun pleziertjes, hun trots, hun zorgen om anderen en zichzelf, hun streven naar veranderingen en verbeteringen. Hoe

3. Zo staat V.S. Naipaul in het speciale nummer van Libération, ‘Pourquoi écrivez-vous?’ (maart 1985) tussen Iris Murdoch en Anthony Powell onder het landenhoofd Royaume-uni, terwijl alle andere Caraïbische schrijvers zich onder de naam van hun Caraïbische eiland schaarden.

4. Earl Lovelace, De dansende draak. In de Knipscheer, Haarlem 1985. Oorspronkelijk verschenen in 1979 bij André Deutsch, Londen; Engelse editie in Longmans Drumbeatseries.

[p. 300]

zeer de stijl ook mag verschillen van die van Miguel Street, de opzet van de eerste hoofdstukken van The Dragon can't Dance is dezelfde. Kortom, Lovelace vraagt erom zijn roman niet zonder die van Naipaul te lezen.

Het carnaval en de wijze waarop de personages daarbij betrokken zijn, vormen een indrukwekkend onderdeel van The Dragon can 't Dance. Lovelace gebruikt de ontwikkeling van het carnaval in de jaren vijftig en zestig als tastbaar teken voor de wijze waarop de (Trinidese) samenleving veranderde in die periode.^5. Van een uitlaatklep voor creativiteit, rebellie en zelfbevestiging voor de laagste sociale klassen, is het carnaval verworden tot een vercommercialiseerd, toeristisch fenomeen. De samenleving corrumpeert haar mensen, maakt van steelbands en maskerades respectabele evenementen. Het is deze verandering in een samenleving die alle verzet opslokt, die Aldrick - ‘the dragon’ in de carnavalmaskerades - verlamt. Maar niet alleen deze brede maatschappelijke verandering is er de oorzaak van dat ‘the dragon can't dance’. De corrumperende invloed van de maatschappij op mensen wordt gesymboliseerd door Sylvia, voor wie Aldrick een bijzondere zorg en liefde koestert. Aldrick probeert Sylvia af te houden van haar poging ‘verbetering’ in haar levensomstandigheden te brengen via prostitutie. Tevergeefs, ook voor haar zijn de verleidingen van de moderne samenleving te groot. Evenals voor het merendeel van de jonge mannen die Fisheyes steelband-gang vorm(d)en.

Fisheyes strijd tegen een overgave aan de maatschappelijke eisen van onderdanigheid en welvoeglijkheid loopt parallel aan die van Aldrick. Fisheye staat voor hetzelfde dilemma en de noodzakelijke keuze als de mannen om hem heen: ‘The people wanted to move on, to make peace with their condition, to surrender that rebellion they had lived for generations; [...]’ Zowel Aldrick als Fisheye weigeren toe te geven aan de eisen van de moderne samenleving. Hun ‘revolutionaire’ daad - het stelen van een politiejeep - symboliseert hun laatste poging collectief verzet te bewerkstelligen, symboliseert het belang van collectief verzet tegen de misstanden die ook in de huidige samenleving voortduren. Wat overblijft - na vijf jaar gevangenis - is de zekerheid van wat aanvankelijk een sluimerend gevoel was. ‘We is people with the responsibility for we own self. [....] Each man had the responsibility for his own living, [....] and to claim himself and to grow and to grow and to grow.’

De roman bevestigt de daadwerkelijke mogelijkheid om voor zichzelf op te komen, om tegen de stroom in te varen, om te leven overeenkomstig de persoonlijke integriteit: Sylvia gaat uiteindelijk toch naar Aldrick. Ze verlaat haar tamelijk welgestelde ‘geliefde’ voor de integere Aldrick - die al maanden niet in staat is geweest om de huur van zijn krot te betalen en op het punt staat er te worden uitgegooid.

Het conflict waarmee Lovelace zijn personages confronteert en de uiteindelijke keuze die ze geacht worden te maken, is het regelmatig terugkerende thema in de Caraïbische literatuur: persoonlijke integriteit tegenover een geperverteerde samenleving. Hoewel zowel Naipaul als Lovelace de Caraïbische samenleving tekenen als een verrotte samenleving, is een ontsnappingsmogelijkheid voor Naipaul vrijwel nihil, maar voor Lovelace in feite zeer groot. In de ogen van Lovelace is iedereen in principe in staat een ‘Aldrick’ of ‘Syliva’ te zijn, een integer leven te leiden, gewetensvol te handelen naar zichzelf en jegens anderen. Tegenover de ‘corruptie’ en het ‘stomme geluk’ van Naipaul plaatst Lovelace de ‘draak’ die besluit om niet meer (mee) te dansen. De ‘draak’ als tegenhanger van de status quo, overeenkomstig de rol die hij traditioneel in het Trinidese carnaval speelde.^6.

Het onwrikbare optimisme dat spreekt uit The Dragon can't Dance brengt Lovelace ook naar voren in interviews. Gevraagd naar de sociaal-politieke ontwikkeling in het Caraïbische gebied, maakt de Trinidiaanse schrijver onder meer de volgende opmerkingen. ‘[...] generally, I think people function largely as hu-

5. Voor een gedetailleerder overzicht van de geschiedenis van het Trinidese carnaval, zie mijn ‘Kaito-Kaiso-Caliso-Calypso’ in De Gids, jrg. 148 (1985), nr. 3/4.

6. Voor de rol van onder meer ‘the Dragon’, zie Errol Hill, The Trinidad Carnival. University of Texas Press, Austin/Londen 1974, pp. 88-92.

[p. 301]

mans responding to each other, and increasingly so... When you're dealing with the people of the Caribbean, you're talking about a people who have learnt to live under oppression and maintain a sense of self. [...] People who can live under oppression and have developed a way of surviving under oppression and are not going to buck a system frontally, and there is a certain wisdom in that...’^7. Het is twijfelachtig of - en in de ogen van Naipaul huichelachtig om te beweren dat - de mensen die de Caraïbische samenleving vormen - naar de geest vertaald - in toenemende mate rekening met elkaar houden, hun integriteit bewaard hebben en met de (huidige) vormen van onderdrukking geen directe confrontatie willen aangaan, maar langzaam maar zeker verbeteringen willen aanbrengen. Het is wél datgene dat Lovelace, al vanaf zijn eerste publikatie,^8. zijn lezers steeds voorhoudt, en dat is een van de dingen die hem tot de belangrijkste schrijver van Trinidad maken.

7. Uit een interview in Caribbean Contact, januari 1985; mijn cursivering.

8. Behalve The Dragon can't Dance verschenen van Earl Lovelace While Gods are Falling (1965; herdruk in Longmans Drumbeat-series), The Schoolmaster (1968), The Wine of Astonishment (1982), Jestina's Calypso and other plays (1984), herdrukken van deze drie boeken in Heinemanns Caribbean Writers Series.