De Gids. Jaargang 149

[p. 125]

Buitenlandse literatuur
Nieuwgrieks

Hans Warren en Mario Molegraaf
Ter inleiding

Bij de Nederlandse lezer dringen van de Nieuwgriekse literatuur slechts brokken en flarden door. Af en toe wordt er wat vertaald en wordt de belangstellende een blik gegund in een rijke schatkamer. Maar als wij ons niet vergissen is er verandering op til en zal de presentatie van Nieuwgriekse literatuur in ons taalgebied in de nabije toekomst geen zaak meer zijn van toevalligheden. In letterkundige tijdschriften was er de laatste jaren een groeiende aandacht te signaleren. De Tweede Ronde wijdde in 1983 een aflevering aan Nieuwgriekse letteren, in 1984 ruimde Maatstaf een dubbelnummer in voor de dichter Kavafis en in 1985 bracht De Tweede Ronde opnieuw een Grieks nummer uit. Deze tijdschriftafleveringen raakten alle snel uitverkocht. Wie weet zal die door het publiek betoonde belangstelling de aarzelingen die vele uitgevers bevangen als hen een modern Grieks boek aangeboden wordt weg kunnen nemen. Wij stellen het op prijs dat nu in 1986 De Gids zijn kolommen openen wil voor de literatuur van Griekenland. De essays die wij voor deze gelegenheid vergaarden zijn capita selecta. Het is in dit bestek nu eenmaal onmogelijk wil men niet in plichtmatige opsommingen vervallen een volledige doorsnede te geven van het Griekse literaire leven vanaf de onafhankelijkheid tot heden.

Wat heeft de Griekse literatuur ons te bieden? Vooral een overvloed aan poëzie. Het moet toch een kwestie van voedingsbodem zijn dat dit genre zo goed gedijt - een traditie van dertig eeuwen. Literaire geschiedschrijvers laten de moderne Griekse dichtkunst beginnen met Solomos (1798-1857) en Kalvos (1792-1869). De eerste werd vooral beroemd door zijn in 1823 ontstane Hymne aan de vrijheid: ‘Uit de botten voortgekomen,/ Uit der Grieken heilig goed,/ Onverschrokken als tevoren,/ Vrijheid, Vrijheid, wees gegroet.’ Ook het werk van de tweede is vaak op de Griekse vrijheidsoorlog geïnspireerd. Beiden zijn vertegenwoordigers van de poëtische school van de Ionische eilanden. Een dichtersschool uit hetzelfde tijdvak bestond in Athene, de romantische poëzie die de vertegenwoordigers van deze beweging schreven lijkt voorgoed in de literatuurgeschiedenis te zijn bijgezet. Het was Emmanouïl Roïdis (1836-1904) die de aanval op hen inzette. Een nieuwe Atheense school ontstond, de Generatie van Tachtig, waarvan Kostis Palamas de belangrijkste vertegenwoordiger was. Hij werd vele jaren als de nationale dichter van het land beschouwd. In een bijdrage van Hero Hokwerda wordt nader op hem ingegaan.

Aan proza is de Griekse literatuur in de vorige eeuw heel wat minder rijk. De indruk van Gerrit Komrij dat de letterkunde dan slechts bestaat ‘uit zwaarmoedige dorpsschetsen en een geschiedenis hier en daar à la met-vliegende-vaandel-de-Turken-gedood’ is niet ongegrond. Maar een opvallend boek is natuurlijk Pausin Joanna uit 1866 van de eerder genoemde Roïdis. Alfred Jarry, Lawrence Durrell en ook Komrij voelden zich zo aangesproken door dit een geest

[p. 126]

van droog sarcasme ademend werk dat zij de roman vertaalden.

Na 1880 werden er veel genrestukjes geschreven, door Alexandros Papadiamantis (1851-1911) en Andreas Karkavitsas (1866-1922) op hoog niveau. Het sterkste werk van eerstgenoemde is De moordenares - een vrouw van zestig denkt na over haar bestaan, komt tot het besef dat vrouwen niet meer dan slavinnen zijn en ze trekt de conclusie dat ze jonge meisjes al deze ellende kan besparen door hen om het leven te brengen. Van Karkavitsas brachten enkele boeken het tot een Nederlandse vertaling in de reeks ‘Nieuwgrieksche romans en novelles’ die omstreeks 1920 verscheen. Zo is er een versie in onze taal van De bedelaar. De hoofdpersoon is een bedelaar die rijk wordt door arme Thessalische dorpelingen uit te buiten. Een belangrijk egodocument verdient vermelding: de Gedenkschriften van generaal Makryjannis. De memoires van deze autodidact handelen over zijn deelname aan de onafhankelijkheidsoorlog, maar ook over alle rampen die hem in de jaren daarna overkwamen. Het werk heeft een ongeëvenaarde ontroerende kracht en maakt duidelijk hoe het griekendom ook een weinig ontwikkelde Griekse man stempelt. Voor een ander curieus egodocument uit de vorige eeuw, de Autobiografie van Elisabeth Moutzan-Martinengou, wordt door Marietta Ioannidou aandacht gevraagd.

Als we het over eenlingen hebben kan natuurlijk K.P. Kavafis (1863-1933) niet ongenoemd blijven. Jan Klees bericht over hoe in de Sovjetunie met zijn werk wordt omgegaan en Mario Molegraaf las een merkwaardige Spaanse vertaling. Maar ook in andere bijdragen valt zijn naam, zo'n sleutelfiguur is deze eenzaat geworden.

Tot de allergrootsten in de Griekse poëzie behoort stellig ook Angelos Sikelianos (1884-1951), een eenzame bevlogen mysticus in deze eeuw van ironie. Buiten zijn vaderland is hij weinig bekend en de vertalingen van vier van zijn gedichten die wij bundelden in het bibliofiele De heilige weg dat eerder dit jaar verscheen zijn de enige die op het ogenblik in onze taal van hem beschikbaar zijn. Onze bewondering voor hem kan helaas niet onvermengd zijn want zijn hoogdravendheid is soms hol. Als we ook eens mogen aanraden een boek niet te lezen: sla wanneer u geen afkeer van Sikelianos wilt krijgen nooit een blik in zijn in 1980 verschenen Brieven aan Anna, de hysterische correspondentie met zijn tweede vrouw. Aan zijn werk en ook aan dat van Yorgos Seferis (1900-1971) kon verder geen aandacht worden besteed. Van de laatste werd het een en ander vertaald: in 1965 verscheen een bundel Gedichten en in 1973 Houd op de zee te zoeken. In 1963 werd zijn werk met de Nobelprijs bekroond. Zestien jaar later mocht Odysseas Elytis (1911) dezelfde onderscheiding in ontvangst nemen. Andriëtte Stathi-Schoorel gaat in haar beschouwing over het surrealisme in Griekenland onder meer in op zijn vroegste werk. Maar eerst in 1951 bereikte hij zijn hoogtepunt met To axion esti. Ook door ons wordt het een wat onrechtvaardige speling van het lot gevonden dat Yannis Ritsos de Nobelprijs nog altijd onthouden is. W.J. Aerts schrijft over zijn poëzie.

Door het min of meer gelijktijdig optreden van zo veel grootheden is een aantal dichters zoals Varnalis, Ouranis, Karyotakis en Gatsos die in andere literaturen een goed figuur zouden slaan wat naar de marge verschoven.

Wie van de nieuwste poëzie op de hoogte wil komen kan terecht in een bij de Griekse boekhandel uit Amsterdam ‘Het Griekse Eiland’ verschenen uitgave Mozaïek van een volk (1985) waarin Arnold van Gemert werk van zes hedendaagse dichters presenteert. De situatie in de Griekse dichtkunst van dit moment is enigszins te vergelijken met die in Vlaanderen. Er verschijnt elk jaar veel, maar er is weinig memorabels bij. De in Mozaïek van een volk vertegenwoordigden, en dan vooral de in de voetsporen van Kavafis tredende Nasos Vayenas en de hoogstoriginele Kyriakos Charalambidis, hebben wel belangwekkend werk op hun naam staan.

Het hedendaagse proza wordt belicht door

[p. 127]

Hero Hokwerda. Er is in deze eeuw in het Grieks redelijk wat proza op internationaal peil geschreven. Natuurlijk gaan de gedachten dan allereerst naar Nikos Kazantzakis (1883-1957). Ook anderen verdienen hier vermelding: Stratis Myrivilis (1892-1969), Kostas Tachtsis (1927) en Stratis Tsirkas (1911-1980). De laatste is de auteur van de trilogie Steden op drift, zich tussen 1942 en 1944 voornamelijk afspelend in Jeruzalem, Cairo en Alexandrië. Maar laten we nu snel plaats maken voor de beschouwingen, waarvan we hopen dat ze bij tenminste enkelen van u het verlangen doen ontstaan méer te willen zien dan een glimp van de schatkamer die de Griekse literatuur is.