De Gids. Jaargang 127

[p. 75]

Nieuwe boeken

Acht voordrachten over de keerzijde van de vooruitgang in de natuur- en geneeskundige wetenschappen. Met een inleiding van J. Kok. Handelingen van het zevenendertigste Nederlandse Natuur- en Geneeskundige congres gehouden te Amsterdam op 6, 7 en 8 april 1961. - Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, 1962. 12, 120 blz.

De, louter professorale, voordrachten werden gehouden in 1961, ze zijn gebundeld in 1962, deze bespreking is geschreven eind 1963 en kan dus pas in 1964 het licht zien. Zo gaat de tijd.

Anders dan de titel doet vermoeden is er ook een lezing over wiskunde (W. Peremans) en een over volkenkunde of culturele antropologie (A.J.F. Köbben). Die twee las ik juist het liefst. De overige zijn van G.P. Baerends (biologie; te veel details over het visserijonderzoek in onze zeeën, wel interessant overigens al begrijp ik de eerste grafiek niet recht); I. Boerema (geneeskunde, zeer goed met een smartkreet over verpleegsterstekort en over niet aan de patiënt gebonden specialisten); A.H.W. Aten (waarover straks meer); J. Kok (farmacie, met een leuk verhaal over Goethes laatste ziekte en een onleuke klacht over het geneesmiddelengevaar, nadien gruwelijk onder de publieke aandacht gekomen); L. van der Horst (psychiatrie; naar mijn smaak wat te moeilijk geschreven); G.J. Hoitink (chemie, met de voor de leek vat bleekzuchtige conclusie dat moderne chemie in haar enorme vlucht te weinig belangstelling toont voor de quantum-mechanische denkwijze en daardoor uit haar kunde niet alles haalt wat erin zit).

De titel van de reeks is zo-zo. Keerzijde van de vooruitgang? Ik zei liever: schaduw van de ontwikkeling. Pikant wat Van der Horst zegt (blz. 83): ‘De wetenschap, als wil om te weten, heeft in haar logische en autonome bloei geen wezenlijke keerzij. Heel anders wordt het echter, wanneer ze in practische toepassing en in wereldontwerp of mensbeeld invloed heeft op het leven van de enkeling

[p. 76]

en de gemeenschap. Dan komen waarden als goed en heilzaam, vragen omtrent geluk en heil aan de orde.’

Mij dunkt: alles heeft zijn risico: zelfs het verliefd worden, want dat kan leiden tot de geboorte van een mongooltje. Zo heeft natuurlijk ook de groei van de wetenschap haar gevaren. Doch de groei moet doorgaan; slechts behoort men afscherming te zoeken tegen de bedenkelijke gevolgen. Als het boekje deze zienswijze helpt verbreiden is het niet enkel aardig maar tevens nuttig. Aardig is het; ook ontwikkelde vrouwen kunnen het met genoegen lezen.

De groei echter moet doorgaan: de weg naar Samarkand waar Housman van dichtte, dient betreden al liggen ter weerszij van het pad de geraamten der mislukkingen en fouten. Of met een heel ander beeld: ‘Ik loop mij dood omdat ik anders val’ (Achterberg, in Cenotaaf). Wil ‘Het paradijs op aarde’ (prof. H. Baudet, 1959) ooit bereikt worden, wil de begerenswaardige toestand van een gerationaliseerde moderne industriestaat ooit werkelijkheid zijn (Günther Wollny, Die Zukunft ist anders, 1962), dan móet het wetenschapswerk der mensheid voortgang vinden. En die voortgang is verzekerd omdat het wetenschapswerk de mensheid ligt, zelfs de gehele mensheid, al is dan ‘de geest in zijn specifieke functie van natuurwetenschappelijke rede het unieke pronkstuk der Europese beschaving’ (Pos).

En nu dan Aten. Deze schrijft over natuurkunde, dus over kernfusie en kernsplijting. Van derzelver schaduw weet een ieder. Toch is Aten optimist; met een intiem citaat op blz. 64 meent hij dat de atoombom West-Europa heeft behoed voor dictatuur; maar vooral acht hij het denkbaar dat de atoombom zal blijken de oorlog onmogelijk gemaakt te hebben; wel beveelt hij snelle ontwikkeling van het economie- en politiek-onderzoek aan. Wat zal China hiervan denken?

Ik heb eens een hoogbejaarde dame horen opsommen alle vindingen uit haar levenstijd, compleet met elektra en vliegtuig en al. Maar ze eindigde, verrassend en huisvrouwelijk, met het noemen van ‘het drie-delig matras’. Een vleugje elementaire wiskunde? Hoe dat zij, moge de wetenschap worden als zo'n matras: zijde en keerzijde even goed; en veilig hanteerbaar.

tj.s. visser