De Gids. Jaargang 2

[p. 116]

Errata.
(Curiosities of Litterature.)

Buiten de gewone errata, die onder het drukken van een boek insluipen, zijn er eenige opzettelijk begaan, ten einde men in de errata datgene mogt vinden, wat niet in het Werk zelf veroorloofd was. Waar b.v. de Inquisitie eenigen invloed had, te Rome vooral, mogt men het woord fatum of fata in geen boek bezigen. Een auteur, die verlangde het laatste te gebruiken, bereikte zijn doel door de volgende verschalking: hij liet in zijn boek facta drukken, en verbeterde in de errata: ‘voor facta, lees: fata.’

Scarron deed hetzelfde bij eene andere gelegenheid. Hij had eenige verzen gemaakt, aan het hoofd van welke hij deze opdragt plaatste: ‘à Guillemette, Chienne de ma Soeur;’ maar sedert met zijne zuster in twist geraakt, teekende hij, in boosaardige luim, onder de drukfeilen aan: ‘in plaats van Chienne de ma Soeur, lees: ma Chienne de Soeur.’

Lully zeide, dat er in het eerste woord van het einde van een slecht voorspel: fin du prologue een erratum stak: het had moeten zijn: fi du prologue.

In zeker boek werd gewag gemaakt van le docte Morel. Een spotvogel teekende onder de errata aan: ‘lees, in plaats van le docte Morel, le docteur Morel.’ Die Morel was niet de eerste doctor, die niet geleerd was, en er waren sedert hem hoog-geleerden, dat geene geleerden waren.

Toen een dweeper een mystiek Werk uitgaf, vol van onbegrijpelijke verrukkingen des geestes, dat hij Les Délices de l'Esprit genoemd had, sloeg men voor in de Errata te zetten: ‘voor Délices, lees Délires.’

Aan het slot van een zeer dwaas boek liet de Auteur, naar gewoonte, Finis drukken. Een knorrig lezer rangschikte dat woord onder de Errata, met dezen uitval:

‘Streep door, dat hier misplaatste woord;
Want eindloos schrijven dwazen voort.’

In het jaar 1561 werd er een Werk gedrukt, getiteld: de Anatomie van de Misse. Het is een dun octavo van 172 bladzijden, en wordt gevolgd door een Errata van 15 bladzijden. De uitgever, een vrome monnik, berigt ons, dat eene zeer gewigtige reden hem aanspoorde, die taak op zich te nemen: hij doet het, zegt hij, om de listen van den Satan te verijdelen. Hij onderstelt, dat de Duivel, om de vruchten van zijn Werk te bederven, twee slimme treken bedacht. De eerste bestond hierin, dat hij, eer het gedrukt was, het handschrift in een riool smeet, en het op verscheiden

[p. 117]

plaatsen, nadat hij het in een' allerdeerniswaardigsten toestand had gebragt, onleesbaar maakte. De tweede dáárin, dat hij de zetters verpligtte, zulk een voorbeeldeloos aantal feilen te begaan, nog nooit in zoo klein een Werk geëvenaard. Om dezen dubbelen aanslag Zijner Helsche Majesteit te keer te gaan, zag hij zich gedwongen, het Werk aandachtig over te lezen, en die zonderlinge lijst van drukkers-vergissingen op te maken, welke men aan den invloed des Duivels had dank te weten. Dit alles verhaalt hij in een berigt vóór zijne Errata.

In de overzetting der Brieven van Paulus in de Ethiopische taal, - een Werk, dat vol feilen bleek te zijn, - verontschuldigen zich de uitgevers even aardig als opregt: ‘Zij, die het Werk drukten, konden niet lezen, en wij konden niet drukken; zij hielpen ons en wij hielpen hen, gelijk de blinden de blinden helpen.’

De weduwe van een' boekdrukker in Duitschland sloop, toen er te haren huize eene nieuwe uitgave van den Bijbel gedrukt werd, op zekeren nacht in de drukkerij, om er dat vonnis van onderwerping aan haren echtgenoot te veranderen, hetwelk over Eva, in het 16^de vers van het III^de Hoofdstuk van Genesis, wordt uitgesproken. Zij nam de twee eerste letters uit het woord Herr weg, en zette er Na voor in de plaats, dus de uitspraak veranderende: ‘en hij zal uw Heer zijn,’ in: ‘en hij zal uw Nar zijn.’ Men zegt, dat zij met haar leven voor het opzettelijk erratum boette, en dat eenige in het geheim afgeleverde exemplaren van dien vrouwelijken Bijbel tot verbazende sommen werden opgekocht.

Eene der uitvoerigste klagten over errata is die van Edw. Leigh, in zijn merkwaardig boek: ‘over Godsdienst en Geleerdheid.’ Zij beslaat twee folio-bladzijden, in zeer kleine letter, en wijst een ontelbaar getal drukfeilen aan. ‘Wij hebben geen Plantin en geene Stephanussen ten onzent,’ zegt de Engelschman, ‘en het is geene gemakkelijke taak de voornaamste errata op te schrijven; verkeerde interpunctiën zijn er in te grooten getale, om die aan te teekenen: hier staat eene letter te min en dáár eene letter te veel; dáár moest eene syllabe minder, hier deze letter in plaats van gene staan; dáár liet men woorden gescheiden, die aaneen, ginder woorden aaneen, die gescheiden moesten zijn; elders vloeit het boek over van misstellingen van letters, op eene andere plaats van vergissingen in de cijfers, enz. enz.’ Deze ongelukkige foliant werd in 1656 gedrukt. Moeten wij uit de veelvuldige klagten van de auteurs dier dagen besluiten, dat zij geene proeven van hunne drukkers kregen, of dat de drukkers op hunne correctiën geen acht sloegen? Ieder erratum schijnt voor het letterkundig gevoel des armen auteurs een dolksteek te zijn geweest!