Filter. Tijdschrift over Vertalen. Jaargang 21

Regelnummers proza verbergen

[p. 41]

Matthijs de Jong en Clazien Verheul
De Bijbel in Gewone Taal
Een illustratie van de vertaalaanpak

In oktober is de Bijbel in Gewone Taal verschenen, de duidelijkste Bijbelvertaling die er in het Nederlands gemaakt is. Het blijkt een vertaling te zijn die veel mensen aanspreekt. Dit artikel gaat in op het karakter van de Bijbel in Gewone Taal als een vertaling die de tekst op een nieuwe manier wil ontsluiten voor een zo groot mogelijk lezerspubliek.

Een toegankelijke vertaling

In 2006 begon het Nederlands Bijbelgenootschap met een vertaalproject dat eerst ‘Basisbijbel’ heette en later de naam ‘Bijbel in Gewone Taal’ kreeg. Al jaren lagen er plannen om als voortzetting van de Startbijbel (1989, 1994) een complete vertaling in eenvoudig Nederlands te maken. De Startbijbel was een selectie van met name verhalende teksten, bedoeld voor kinderen uit de hoogste groepen van het basisonderwijs. In het nieuwe vertaalproject werd besloten tot een complete vertaling in eenvoudig Nederlands voor volwassen lezers.

Het doel van het project ‘Bijbel in Gewone Taal’ was een vertaling van de Bijbel die begrijpelijk zou zijn voor een zo groot mogelijk lezerspubliek. Zo'n vertaling was er in Nederland niet: geen enkele vertaling kiest consequent voor duidelijkheid en voor gewone taal. In 2004 was de Nieuwe Bijbelvertaling (nbv) verschenen, een vertaling van de hele Bijbel, inclusief de deuterocanonieke boeken. De nbv richtte zich op een brede doelgroep. De vertaling was bedoeld als een nieuwe vertaling voor liturgisch gebruik in een breed spectrum aan kerken, en zou in die zin de opvolger zijn van met name de nbg-vertaling van 1951. De nbv wilde ook de standaardvertaling worden voor literair en cultureel gebruik en in die zin een opvolger zijn van de Statenvertaling. Tien jaar na verschijning is de vertaling in brede kring geaccepteerd, zowel in haar liturgische als in haar literaire functie.

De nbv is te typeren als een literaire vertaling. In de vertaalaanpak was veel aandacht voor de vorm van de teksten. Om genre, stijl, register en pragmatische functie van de brontekst recht te doen is gebruikgemaakt van alle mogelijkheden van het Nederlands. De nbv bevat dus ook gecompliceerde zinnen, vreemde woorden, ambigue formuleringen, retorische vragen en ingewikkelde beeldspraak. Juist omdat deze standaardvertaling er was, en al snel een groot succes bleek, kon er vanaf 2006 gewerkt worden aan een ander soort vertaling die náást de nbv zou kunnen staan: een vertaling die radicaal kiest voor toegankelijkheid, niet alleen op het niveau van woorden en zinnen, maar ook in de weergave van beeldspraak en Bijbelse termen en concepten. De doelstelling van de Bijbel in Gewone Taal (bgt), waarbij leesbaarheid, begrijpelijkheid en brede toegankelijkheid trefwoorden waren, bepaalde de keuze van het te gebruiken taalregister en de vertaalmethodiek.

Voordat met de vertaling begonnen werd, is het veld van begrijpelijke taal verkend. Er is de laatste decennia een brede vraag naar toegankelijke teksten en veel tekstbureaus specialiseren zich helemaal in deze sector. Maar wat precies de criteria

[p. 42]

zijn voor begrijpelijke teksten, wat wel en niet begrijpelijke taal is, en wat het effect van bepaalde keuzes is op de lezer, is lang niet altijd duidelijk. Om die reden is in 2010 het nwo-programma Begrijpelijke Taal van start gegaan, waarin universiteiten en maatschappelijke organisaties samenwerken om onderzoek te doen op dit terrein. Bij het werk aan de bgt is de kennis verwerkt die er in 2006 al wel was. De woordenschat van de vertaling is beperkt; het lexicon bestaat uit nog geen 4000 hoogfrequente woorden. De zinnen zijn niet te lang, en, veel belangrijker, ze hebben een heldere structuur. En er is in het bijzonder aandacht geweest voor samenhang in de tekst, door niet te werken met losse zinnen, maar met een doorlopende tekst waarin het verband tussen de zinnen duidelijk is en verwijswoorden geen vragen oproepen. De tekststructuur wordt ondersteund door een heldere lay-out: de tekst is ingedeeld in perikopen van enkele korte alinea's, die voorafgegaan worden door een opschrift dat de kern van de perikoop weergeeft.

Prent uit: Figures de la bible: demonstrans les principales histoires de la Saincte Escriture [enz.], Amstelodami: Nicolaus Visscher, ca. 1660

Een toegankelijke vertaling vraagt ook om duidelijkheid met betrekking tot vertelde of besproken concepten en voorstellingen, en duidelijkheid van retorisch en metaforisch taalgebruik. Om deze duidelijkheid te bereiken zijn, zoals in elke vertaling, vertaaltransformaties nodig. Vaker dan in andere vertalingen wordt in de bgt informatie herschikt om een teksteenheid meer samenhang en een duidelijker focus te geven, en wordt informatie die in de brontekst verondersteld is, geëxpliciteerd. Ook bij het vertalen van beeldspraak is de doelstelling van de bgt uitgangspunt. De vele metaforen die de Bijbel kent en die de tekst aanschouwelijk maken en er emo-

[p. 43]

tionele kracht aan geven, missen hun doel als de lezer ze niet begrijpt of geen aanknopingspunt heeft om ze te interpreteren. In de bgt worden daarom metaforen soms als vergelijking vertaald, wordt in vergelijkingen vaak het vergelijkingspunt geëxpliciteerd, of worden beelden vertaald naar de betekenis.

In de bgt treden meer en verdergaande verschuivingen op dan in andere vertalingen. Toch zijn de stappen die genomen worden vertaalstappen. Er is steeds gestreefd naar een maximale correspondentie tussen doeltekst en brontekst. En ook vergaande vertaaltransformaties zijn vanuit de brontekst te verantwoorden, zoals zal blijken uit de voorbeelden in dit artikel.

Een eerste illustratie

We illustreren de vertaalaanpak van de bgt aan de hand van een voorbeeld, Matteüs 6: 7.

NBV (2004)

Bij het bidden moeten jullie niet eindeloos voortprevelen zoals de heidenen, die denken dat ze door hun overvloed aan woorden verhoord zullen worden.

BGT (2014)

Als je bidt, moet je niet steeds maar door blijven praten. Dat doen de mensen die andere goden vereren. Ze denken: Hoe meer ik praat, hoe beter mijn god luistert!

Aan dit voorbeeld is te zien dat de bgt gebruikmaakt van gewone, bekende woorden en kortere zinnen. Traditionele termen zijn bijna altijd vermeden, ook het woord ‘heidenen’. Het Grieks (ethnikoi) kan binnen het taalgebruik van het Nieuwe Testament even goed worden weergegeven als ‘mensen die andere goden vereren’. Dat is duidelijk, en het past hier uitstekend. De frase ‘eindeloos voortprevelen’ (nbv) heeft een negatieve bijklank, net als de formulering in het Grieks. In de bgt lijkt die bijklank onderbelicht te worden, maar dat wordt verderop in het vers ondervangen.

De woorden ‘dat ze... verhoord zullen worden’ zijn vervangen door ‘(hoe beter) mijn god luistert’. Het woord ‘verhoren’ is niet algemeen bekend, en de vraag is: verhoord worden door wie? In de nbv (en de brontekst) is dat element impliciet, maar voor de ingewijde lezer is het duidelijk: door de god tot wie gebeden wordt. De explicitering in de bgt maakt de betekenis van de tekst niet anders, maar biedt de lezer wel meer grip op de tekst.

De indirecte overweging (‘die denken dat...’) is in directe rede gezet (‘Ze denken:...’). Dat maakt de structuur eenvoudig en de tekst levendig. En het bijeffect van deze weergave is dat degene die zo denkt een beetje ‘weggezet’ wordt, en dat is precies de bijklank van het ‘eindeloos voortprevelen’ (nbv). Zo wordt het verlies aan het begin van het vers gecompenseerd aan het eind.

Dit voorbeeld illustreert de aanpak van de bgt. Het eindresultaat klinkt opvallend anders en is voor iedereen begrijpelijk, en de vertaalstappen die gezet zijn, zijn goed uit te leggen.

Karakter van de Bijbel in Gewone Taal

De bgt kan getypeerd worden als een vertaling met een verduidelijkend karakter. Vergeleken met andere vertalingen worden tekstelementen vaak explicieter, pregnanter en minder verbloemd weergegeven. De verduidelijking die de bgt biedt, is geen uitleg van de tekst, maar verduidelijking van wat in de brontekst besloten ligt. Daarbij speelt altijd gevoel voor vorm en stijl mee: verduidelijking mag nooit uit de toon vallen. En altijd speelt proportionaliteit een rol: wat subtiel kan worden opgelost, moet niet rigoureus worden aangepakt.

[p. 44]

Voor de bgt is de volgende richtlijn voor expliciteren geformuleerd: impliciete informatie in de brontekst die voor het begrip van de gewone, hedendaagse lezer noodzakelijk is, wordt in de vertaling expliciet gemaakt. Expliciteringen komen zeer veel voor in de bgt, en de mate waarin en de manier waarop tekstelementen geëxpliciteerd worden, is een van de meest onderscheidende kenmerken van deze vertaling.

Taaluitingen bevatten altijd ook impliciete elementen. Een taaluiting communiceert daardoor altijd méér dan de betekenis van de expliciete woorden. De vraag bij het vertalen is dus niet alleen wat er staat, maar ook wat er gecommuniceerd wordt in de tekst. Dat geldt ook voor een tekst als de Bijbel. Ten aanzien van de Bijbelse teksten staat de gewone, hedendaagse lezer buiten de communicatieve situatie die de tekst veronderstelt. De lezer van nu heeft niet de voorkennis, referentiekaders en culturele sensitiviteit van de lezers voor wie de teksten geschreven zijn. De lezer is in dat opzicht een buitenstaander. De Bijbel in Gewone Taal wil de lezer van nu een nieuwe en directe toegang tot de tekst bieden. En het expliciet maken van informatie die in de brontekst verondersteld is, kan daaraan bijdragen.

Hieronder wordt een aantal situaties beschreven waarin explicitering in de Bijbel in Gewone Taal vaak voorkomt.

Explicitering van namen en van verwijswoorden

In de bgt zijn talloze expliciteringen te vinden van geografische, topografische en etnografische namen, van het volgende type:

Brontekst	bgt
de Eufraat	de rivier de Eufraat
Massa	de plaats Massa
Benjamin	het gebied Benjamin
Dan	de stam Dan
Edom	het land Edom

Dat we het hier hebben over honderden gevallen, blijkt uit het volgende overzichtje:

trefwoord	bgt	nbv
de rivier	174	53
de plaats	159	121
het gebied	431	143
de stad	1637	587
het land	1161	762

Een tweede type van veel voorkomende expliciteringen betreft het verduidelijken over wie of wat de tekst gaat. Een voorbeeld:

Matteüs 5:1

NBV

Toen hij de mensenmassa zag, ging hij de berg op. Daar ging hij zitten met zijn leerlingen om zich heen.

BGT

Toen Jezus al die mensen zag, ging hij een berg op. Daar ging hij zitten. Zijn leerlingen kwamen bij hem.

Ook dit type explicitering komt talloze keren voor in de bgt. De tendens van expliciet vertalen van verwijzingen komt naar voren in de onderstaande getallen:

naam	bgt	nbv
God	6172	4148
Jezus	3088	1132
David	1551	945
Mozes	1122	841
Paulus	545	211

[p. 45]

Expliciteringen zoals hierboven beschreven zijn geen automatisme in de bgt. De vertalers hebben ze gedoseerd ingezet, overal waar het omwille van de duidelijkheid nodig was.

Explicitering van de spreeksituatie

Sommige expliciteringen gaan verder dan de hierboven genoemde gevallen, zoals het volgende voorbeeld laat zien:

Deuteronomium 6:4

NBV

Luister, Israël: de heer, onze God, de heer is de enige!

BGT

Mozes zei verder: ‘Volk van Israël, luister goed. De Heer, onze God, is de enige God!

In dit voorbeeld wordt de ‘spreeksituatie’ (wie spreekt tegen wie) die in de brontekst impliciet is, expliciet gemaakt. In Deuteronomium 6: 4 begint een nieuwe teksteenheid. Aan het begin ervan wordt in de bgt duidelijk gemaakt wie er aan het woord is.

Explicitering vanuit de tekstuele context

Expliciteringen die nog verder gaan, zijn expliciteringen vanuit de tekstuele of culturele context.

Galaten 2:3

NBV

Maar zelfs Titus, die mij vergezelde, werd niet gedwongen zich te laten besnijden, hoewel hij toch een Griek is.

BGT

Titus is een Griek. Hij was dus niet besneden toen hij met mij bij de leiders van de kerk kwam. Toch hebben zij hem niet gedwongen om zich te laten besnijden.

Twee zaken blijven impliciet in de nbv, in navolging van de brontekst:

-	dat Titus niet besneden was (dit is verondersteld in de woorden ‘hij werd niet gedwongen zich te laten besnijden’ en in de mededeling dat hij een Griek is);
-	wie Titus niet dwongen om zich te laten besnijden (het vers refereert hier indirect aan de situatie genoemd in de verzen ervoor).

Omdat deze impliciete informatie voor een goed begrip essentieel is, wordt die in de bgt expliciet gemaakt. Titus was niet besneden op het moment dat hij, in gezelschap van Paulus, bij de leiders van de kerk in Jeruzalem kwam, en zij hebben hem toen niet gedwongen zich te laten besnijden.

De christenen in Galatië hadden aan een half woord genoeg, net als wij in onze dagelijkse communicatie. Maar om de gewone lezer van nu toegang te geven tot de communicatie tussen Paulus en de Galatiërs is wat in de brontekst impliciet blijft expliciet gemaakt.

Explicitering vanuit de culturele context

Sommige zaken waren vanzelfsprekend in de tijd van de Bijbel, maar zijn dat niet voor lezers van nu. Situaties van toen en ideeën uit die tijd zijn vandaag soms moeilijk te begrijpen. De voorbeelden hieronder illustreren dit.

Ruth 4:3

NBV

Toen zei hij tegen de man die ook als losser kon optreden: ‘Het stuk land van onze broeder Elimelech wordt door Noömi, die teruggekeerd is uit Moab, verkocht.

[p. 46]

BGT

Toen zei Boaz tegen de man die voor Noömi en Ruth moest zorgen: ‘Je weet dat Noömi uit Moab teruggekomen is zonder haar man Elimelech. Elimelech was familie van jou en van mij. Nu wil Noömi het land van Elimelech verkopen. Maar het moet in de familie blijven.’

Veel hedendaagse lezers zijn niet bekend met het fenomeen losserschap. Een vertaling is niet de plaats om dat gebruik uit te leggen, maar kan de lezer wel helpen bij een juist tekstbegrip. Welke transformaties zijn hier toegepast?

-	De term losser wordt weergegeven als ‘de man die voor Noömi en Ruth moest zorgen’ (dit verwijst naar Ruth 4: 1, en verder naar 3: 12-13, waar Boaz over deze man spreekt tegen Ruth).
-	Er heeft herschikking van informatie plaatsgevonden.
-	Voor de eerste lezers sprak het belang van de woorden ‘onze broeder Elimelech’ voor zich, maar huidige lezers lezen daaroverheen. De bgt gebruikt een zelfstandige zin om de lezer op het belang te attenderen: Elimelech was familie van jou en van mij.
-	Explicitering van het impliciete probleem: het land moet in de familie blijven.

De bgt doet dus meer dan het begrip ‘losser’ in duidelijke termen vatten. De kwestie die speelt in de tekst komt helder naar voren. Dat wordt gedaan door aspecten uit de toenmalige culturele context, die voor de eerste lezers voor zich spraken, expliciet te maken.

Sommige zaken uit de Bijbelse tijd kunnen nu een andere associatie oproepen. Explicitering kan dan helpen bij het juiste begrip. In Handelingen 10: 9 wordt verteld dat Petrus ‘naar het dak’ ging om te bidden. In de tijd van de Bijbel klonk dat normaal, voor de huidige lezer kan het vreemd klinken. Die vreemdheid wordt weggenomen doordat iets verduidelijkt is dat toen vanzelf sprak: in die tijd hadden alle huizen een plat dak en dat was de meest geschikte plek om je even terug te trekken. In de bgt klinkt Handelingen 10: 9 zo: ‘Op dat moment ging Petrus naar het platte dak van het huis om te bidden.’

Verduidelijking helpt om culturele interferentie te voorkomen. Natuurlijk wordt niet de culturele context verklaard (‘in de tijd van de Bijbel was het de gewoonte om te bidden op het platte dak - dat was een plek waar men zich even terug kon trekken’). Wél wordt het impliciete gegeven dat nodig is om de tekst in het juiste kader te plaatsen, subtiel geëxpliciteerd.

Explicitering vanuit de situatie

Allerlei omstandigheden blijven impliciet in de teksten omdat ze ooit voor zich spraken. Voor de hedendaagse lezer kan zoiets een barrière vormen. De tekst blijft duister, of de lezer maakt zich er een verkeerde voorstelling van. Ook in zulke gevallen biedt de bgt een verduidelijkende weergave. Een voorbeeld:

Toen zei Naäman: ‘Als u werkelijk niets van uw dienaar wilt aannemen, wees dan zo goed mij twee muildierlasten aarde mee te geven. Ik verzeker u dat ik nooit meer offers zal brengen aan andere goden dan de heer.’ (2 Koningen 5: 17, nbv)

Vreemde woorden van Naäman de Syriër. Waarom wil hij twee ezels volladen en een paar honderd kilo aarde van Israël naar Syrië vervoeren? Een raadsel voor ons, maar voor de lezer van toen staat het antwoord in de tekst. Naäman wil

[p. 47]

alleen nog aan de God van Israël offeren, en daar heeft hij een altaar op Israëlitische grond voor nodig. Dat is wat zijn woorden impliceren en wat lezers van toen begrepen. De bgt maakt die onmisbare schakel expliciet:

Toen zei Naäman: ‘Ik zie dat u echt niets wilt hebben. Maar als u het goedvindt, wil ik graag wat aarde meenemen uit dit land, zo veel als twee ezels kunnen dragen. Op die aarde wil ik een altaar bouwen om offers te brengen aan de Heer. Ik zal nooit meer offeren aan andere goden.’ (2 Koningen 5: 17, bgt; cursivering in citaten mdj & cv)

Verheldering van Bijbelse begrippen en concepten

Bij Bijbelse begrippen en concepten kan gedacht worden aan woorden als ‘verbond’, ‘gerechtigheid’, ‘genade’, ‘Gods koninkrijk’, etc. Het gaat bij deze traditionele termen niet om onaantastbare begrippen; het zijn vertaalkeuzes van vroeger. Over het algemeen voldoen deze begrippen niet aan de duidelijkheid die de bgt wil bieden. Ze verhullen veel, en voor lezers van nu klinkt er vaak niet in mee wat er in de brontekst wel meeklinkt. Daarom is er voor de bgt gezocht naar nieuwe formuleringen.

Gods koninkrijk

‘Koninkrijk’ is geen moeilijk woord, maar er is een ander probleem. Het gaat bij het koninkrijk van God niet om een koninkrijk in de gewone geografische betekenis, alsof het op een bepaalde plek te vinden zou zijn. Bij de Griekse term basileia tou theou gaat het om de allesomvattende heerschappij van God, die op het punt staat door te breken. Er komt een eind aan de bestaande situatie, er begint een nieuwe tijd, en dat gebeurt hier op aarde. Met de keuze voor ‘Gods nieuwe wereld’ wordt de kern van dit Bijbelse begrip weergegeven: het gaat om een nieuwe werkelijkheid hier op aarde, die door God wordt gebracht.

Gerechtigheid

We noemen als voorbeeld Matteüs 3: 14-15.

Herziene Statenvertaling (2010)

Maar Johannes wilde Hem hiervan weerhouden en zei: Ik heb het nodig door U gedoopt te worden, en komt U naar mij? Maar Jezus antwoordde hem en zei: Laat het nu gebeuren, want op deze wijze past het ons alle gerechtigheid te vervullen. Toen liet hij het Hem toe.

BGT

Maar Johannes wilde hem tegenhouden en zei: ‘Waarom bent u bij mij gekomen? Ik zou juist door u gedoopt moeten worden!’ Jezus zei: ‘Toch moet je het doen, want wij moeten alles doen wat God van ons vraagt.’ Toen deed Johannes wat Jezus vroeg.

Eerst wil Johannes Jezus niet dopen, pas na een aansporing van Jezus doet hij het. Om Johannes te overtuigen spreekt Jezus over ‘vervullen van alle gerechtigheid’. Wat betekent dat? ‘Vervullen’ heeft hier de betekenis ‘volbrengen’, eenvoudiger gezegd: ‘doen’. Het motief ‘doen van gerechtigheid’ komt vaker voor in de Bijbel. Het betekent soms ‘rechtvaardig leven’, maar hier gaat het nog verder: ‘alles doen wat God van ons vraagt’.

Het Griekse dikaiosunê (traditioneel: gerechtigheid) is een breed en veelzijdig begrip. Bij Paulus betekent het doorgaans iets heel anders dan in Matteüs. De bgt kiest altijd voor een weergave die laat zien wat zo'n term in de betreffende context betekent.

[p. 48]

Een verduidelijkende weergave van beeldspraak

De Bijbel bevat veel beeldspraak, en die beeldspraak is mede bepalend voor de literaire kwaliteit van de tekst. De bgt wil die kwaliteit zo veel mogelijk tot zijn recht laten komen, maar ook hier geldt: duidelijkheid staat voorop.

De bgt handhaaft de beeldspraak waar dat mogelijk is binnen de gestelde kaders van duidelijkheid. Ook in gewone taal werkt beeldspraak heel goed:

Uw hand houdt me vast (Psalm 139: 5)
Het volk dat in het donker leeft, zal een stra-
lend licht zien (Jesaja 9: 1)
Slechte mensen horen de stem van het kwaad
diep in hun hart. (Psalm 36: 2)

De moeilijkheid is niet het fenomeen beeldspraak, maar het feit dat de Bijbelse teksten uit een andere tijd en cultuur komen en dat de beelden daardoor vaak een beroep doen op kennis van een wereld die ons onbekend is. Dat kan, net als moeilijke woorden of ingewikkelde zinnen, de tekst ontoegankelijk maken. Daarom wordt beeldspraak in de bgt vaak verduidelijkt, bijvoorbeeld in Deuteronomium 10: 16:

nbv	Besnijd daarom uw hart en wees niet langer halsstarrig.
bgt	Wees daarom niet langer ongehoorzaam, maar open je hart voor God.

De bgt bevat nog steeds een beeld, maar een dat begrijpelijker is.

Ook een vertaling als de nbv grijpt wel in als beelden door hun cultuurgebondenheid voor veel moderne lezers ondoorgrondelijk dreigen te worden. In Deuteronomium 10: 16 luidt de oudere nbg-vertaling 1951: ‘Besnijdt dan de voorhuid uws harten’. In Jesaja 40: 6 verduidelijkt de nbv de metafoor tot een vergelijking:

nbg 1951	Alle vlees is gras, en al zijn schoonheid als een bloem des velds
nbv	De mens is als gras, hij bloeit als een veldbloem
bgt	[Je moet zeggen] dat de mensen zo zwak zijn als bloemen in het gras

De bgt past dezelfde strategie toe, maar gaat verder en maakt duidelijk waar de vergelijking om draait.

Een volgend voorbeeld van verduidelijking in de bgt is Psalm 139: 9-10:

nbv	Al verhief ik mij op de vleugels van de dageraad, al ging ik wonen voorbij de verste zee,
bgt	Ik kan naar de plaats gaan waar de zon opkomt. Ik kan naar de plaats gaan waar de zon ondergaat.

Bij ‘de vleugels van de dageraad’ hadden de eerste lezers een concreet beeld op hun netvlies: de zon afgebeeld als een schijf met vleugels, een standaardafbeelding in die tijd. Moderne lezers hebben die associatie niet. In de bgt is daarom duidelijk gemaakt dat het om een verwijzing naar de zonsopgang in het oosten gaat, zoals in de volgende regel de zee naar het westen verwijst. Tegelijk is gekozen voor een beeldende tekst en niet een louter informatieve formulering (‘naar het oosten’, ‘naar het westen’).

[p. 49]

Gewone taal: direct en indringend

De bovenstaande beschrijving laat zien hoe de bgt het uitgangspunt van begrijpelijkheid in praktijk brengt. Deze vertaling brengt iets nieuws: een directe toegang tot de Bijbelse teksten voor een zeer breed lezerspubliek. Tegelijk biedt de bgt méér dan duidelijkheid. De vertaling blijkt een sterk effect te hebben op veel lezers. De meest gehoorde reactie is: ‘de teksten komen direct binnen’. Het is de directheid van de taal die dat effect teweegbrengt. Lezers, ook zeer ervaren en deskundige Bijbellezers, blijken sterk geraakt te kunnen worden door de gewone taal van deze vertaling.

Dat een belangrijk aspect van de bgt. Duidelijkheid staat voorop, maar tegelijkertijd is er alles aan gedaan om de beleving van de lezer te dienen. Talige eenvoud en helderheid gaan samen met een directe en intense manier van verwoorden.

Als illustratie van de directe en indringende taal geven we twee voorbeelden uit de bgt:

8Laat toch gebeuren wat ik vraag,
laat God toch doen wat ik wil!
9Laat hij me vernietigen,
laat hij een eind aan mijn leven maken!
10Dat zou me troosten.
Dan zou ik blij zijn, ondanks alle pijn.
Ik ben hem toch altijd trouw geweest?
Ik heb toch steeds gedaan wat hij van me vroeg?

11Ik kan niet langer wachten op de dood,
ik heb geen geduld meer.
12Ik voel me zwak en moe.
13Niets kan me nog helpen,
het komt nooit meer goed met mij.
Job 6: 8-13, bgt

12God houdt van jullie. Hij heeft jullie uitgekozen, en jullie horen nu bij hem. Daarom moeten jullie goede dingen doen: Je moet van harte meeleven met anderen. Je moet vriendelijk voor elkaar zijn, en geduldig. Denk niet aan jezelf, 13maar accepteer elkaar, en vergeef elkaars fouten. Want Christus heeft ook jullie je fouten vergeven.
14Maar het allerbelangrijkste is: houd van elkaar. Want liefde maakt van jullie een volmaakte eenheid.
Kolossenzen 3: 12-14, bgt

Tot slot. Of een tekst iets ‘doet’ met de lezer, zit niet vast op het gebruikte register. Ook heel gewone taal kan een wereld oproepen die tot de verbeelding spreekt. Je kunt met eenvoudige woorden verrassende en prikkelende uitspraken doen. Een bijzondere boodschap kan op een sterke en indringende manier gevat worden in gewone taal.

Bibliografie

Matthijs de Jong, Hoe vertaal je de Bijbel in gewone taal? Uitgangspunten, keuzes, dilemma's. Heerenveen: Royal Jongbloed, 2014. Dit boek geeft een compleet overzicht van de vertaalmethode van de bgt.

Met Andere Woorden, Themanummer Bijbel in Gewone Taal, 33/3 (2014), onder meer:

Met Andere Woorden, A.M. Bol-Drieenhuizen en M.J. de Jong, ‘Uitgangspunten voor het vertalen van de Bijbel’.

Met Andere Woorden, M.E. Verburg en C. Verheul, ‘Het lexicon van de Bijbel in Gewone Taal’. Dit themanummer van Met Andere Woorden is beschikbaar op www.bijbelgenootschap.nl.

Zie www.bijbelingewonetaal.nl voor alle informatie rond de Bijbel in Gewone Taal.