Dits die Excellente Chronijcke van Vlaenderen

Beghinnende van Liederick Buck den eersten forestier tot den laetsten, die door haar Vrome feyten, namaels Grauen van Vlaenderen gemaect Worden [...]

[¶ Die maniere hoe onse edele Heere ende Prinche ontfanghen was]

¶ Die maniere hoe onse edele Heere ende Prinche ontfanghen was, binnen der stede van Brugghe tsijnder incomste, den xi.dach in Decembre. anno.M.CCCC.ende.xl.

[fol. C.vi.r]

EErst so trocken yegens hem buten der stede van brugghe die wet van brugge, als burchmeesters Schepenen, ende Raden, ende tresoriers met alle den dienaers vander stede, als pensyoenaresen, clercken, serganten, scadebeletters, met hueren knapen.

¶ Item voort dye vi.hooftmannen vander poorterye, ende die dekenen, ende ghesworene van allen ambochten ende neeringhen. Ende elc hooftman ende Deken waren ghestelt met.x.personen, die welcke daer toe ghecoren waren, dye notabelste van elcken hooftmanschepe ende vanden ambochten, ende trocken vp een velt buyten der pale van brugghe byden drie coninghen, ende waren vergadert alte samen tot.xiiij^c. mannen, of meer verbeydende daer die comste van onsen geduchten here

¶ Item yegens die comste vanden prinche stelden si hemlieden al in schoonder ordonancien, alle baruoets ende bloots hoofts, sonder capproen ende onghegort. Ende in dien staet sijnde, als si vernamen dat die prinche hem lieden begonste te nakene, soe vielen si vp huerlieder knyen ende leyden haer handen te gadere. Ende dit was aldaer ghedaen voor my gheduchte here, ter presencie vanden hertoge van Orliens ende der hertoghinne van Orlyens, ende vele andere grote heeren, te wetene, Eerst die graue van niueers Mijnheer de cancelier De.G.van stampes. die bisscop van doornicke Die ioncheer van cleue. Die.G.van Linguy Die.G.van simpol, ende meer andere edelen.

¶ Ende ter presencie van alle dese voornoemde was hem daer vergheuenesse ghebeden van alle voorleden saken, naer den inhoudene van den paeyse ende woorden daer in begrepen bi den voorseyde onsen gheduchten here verleent der voorseyde stede.

¶ Item dit ghedaen sijnde, so presenteirden hem die vander wet dye slotelen vander stede. Ende onse gheduchte here vergheuen hebbende alle saken met soeten ende vriendelicken sinne ende manieren, so stonden die vander stede vppe ende vertrocken aen deen side, om hemlieden te schoeyene, ende weder te ghereedene omme naer hem in dye stede te commene. Ende dit gheschiet sijnde, so stonden aen deene side alle die processien van Brugge die yegens hem huyt ghecommen waren. Eerst die beghijnen vanden wijngaerde, die religieusen vanden eechoute, die vier oordenen, ende al die collegien van alle die prochiekercken, met al haerlieder beste habijten ende cappen aen, ende met den reliquien ende helichdommen in die handen. In welcker processien waren.iij.prelaten mede, te wetene dye Abt vander Doest, die Abt vanden eechoute, ende die Abt van soetendale. Ende terstont die vergeuenesse ghedaen sijnde, so songhen die voorseyde collegien met luyden voyse. Te deum laudamus, weder keerende voor onsen prinche tot der poorten toe.

¶ Item daer reden ooc huyt der stede van brugghe yeghen den prinche die Baliu van Brugghe, ende die Scoutheeten, elc met haren state, ende vele diueersche heren ende Rudders ooc met haren state, ende daer naer vele diueersche nacien van cooplieden met schonen state. Eerst die cooplieden vander duytscher hanse, alle ghecleet in rooden habijten ende swarte capproenen ghehackelt ende ghecapt, ende swarte velten hoeden, ende die al nyeuwe daer toe ghemaect tot den ghetale van.C.ende.xvi.peerden. Ende voor hemlieden reet meester Herman ooc ghecleet met rooden lakene, ende sijn peert verdect totter eerden metter wapene vanden keyser, tusschen.ij.messagiers vercleet metter voorseyde wapenen, ende achter den voorseyde meester Herman reden.iiij.paegekins ghecleet al int roode, ghelijck die andere voorseyde.

¶ Item die cooplieden van spaengien waren alle ghecleet met ondersneden cleederen root ende groene al nyeu ghemaect totten ghetale van.xlviij.peerden, ende achter hem lieden.viij.cleene paegien, dye welcke waren ghecleet met sijden cleederen vander ghelijcke root, ende groen al ondersneden als dandere.

¶ Item dye cooplieden van Mylanen waren alle ghecleet met nieuwen cleederen van Roseyden ghegreinden laken, ende haer knapen met peerschen laken, ende voor hem hebbende eenen heraut metter wapen vanden hertoge van Mylanen.

¶ Item dye cooplieden van Venegien waren alle ghecleet met sijden cleederen, lakenen van Damast peersch coluer, ende huerlider knapen waren ghecleet met nieuwen peerschen lakene, tot den ghetale van.xl.peerden.

¶ Item die cooplieden van Luyc dyemen heet Luycoysen ghinghen te voet yeghen onsen gheduchten here al met nieuwe cleederen van graeuwen laken van Damast tot den ghetale van.xij.personen, ende haerlieder knapen hadden al

[fol. C.vi.v]

keerels van nieuwen graeuwen lakene, ende nieuwe hoeden, die welcke cooplieden weder in commende achter onsen prinche, quaemen doe te peerde, ende haerlieder knapen bi hem lieden te voet, ende hadden voor hem lieden haer lieder loodgier, ghecleet al met graeuwen lakene, ende eenen capproen bouen wit ende beneden root naer die wapene van Luyck.

¶ Item die cooplieden van geneueren die ghinghen te voet yeghen onsen gheduchten heere ende Prinche alle ghecleet met graeuwen lakene van Damast, al nieuwe hier toe ghemaeckt totten ghetale van.xxxvi.personen, ende haerlieder knapen met nieuwen grauwen lakene.

¶ Item die cooplieden van florencen, ghinghen ooc te voet yeghen onse gheduchten here, al ghecleet met nieuwen blaeuwen sijden lakene totten ghetale van.xxij.ende huerlieder knapen ghecleet al met blaeuwen lakene, ende graeu capproenen met nieuwe velten hoeden

¶ Item die cooplieden van catheloene waren alle ghecleet met roseyde, cramozijnen, wullen cleederen, ende huerlieder knapen met nieuwen peersschen lakenen cleederen, ende eenen moriaen gaende voor hem lieden ghelijc een heraut, gecleet met een nyeu sijden habijt ondersneden graeu ende peersch ende blaeu, ende drouch voor hemlieden die wapene van Aragoen, ende ghinghen also wandelen achter straten totter comsten van onsen gheduchten here. Ende doe ghinghen si in een huys vp die marckt, daer dye wapene van aragoen chierlic ghemaect in een root laken voren hinck in drie parcken.

¶ Item die cooplieden van Poortingale waren neffens den catheloenen in een ander huys, daer voren dat stont die wapene van poortegale seer chierlick ghemaeckt van schoonder schilderye, ende waren int incommen deerste byder muelen brugghe, daer si noch een huys vercleet hadden, al becleet met rooden lakene, ende daer aen ghestelt dye voorseyde wapen van poortegale in drie parcken.

¶ Item die cooplieden van Florencen int wederkeeren naer dat sy langhe te voet gheweist hadden yeghen onsen gheduchten here bleuen staende voor een huys in die hoochstrate, heetende casselberch, in seer schoonder ordonnancien.

¶ Item cooplieden van Geneueren daden insghelijc verchieren het huys bouen, daer die poortegaloysen haerlieder staet beneden hilden, ende hadden voor hem een cleet voor twelcke dat hinc sint Ioris van schilderye, seer rijckelic verchiert ende gentelick ghestoffeirt.

¶ Item die cooplieden vander duytscher hanse, ende die spaengiaerden int wedercommen als si waren ter marct, bleuen staende met haren peerden in schoonder ordonnancien aen beeden sijden vander marct, te wetene die Oosterlinghen aen die noortsijde vander marct yeghen die huysen. Ende dye spaengiaerden aen die suytsijde ter ouder halle waert, beghinnende vanden houcke vander vlamincstrate naer tsprinchen hof, ende bleuen daer also staende tot dat onse gheduchte heere met alle sinen state ghepasseirt was.

¶ Item alle die huysen vander cruyspoorte tot mijns heren houe toe, waren behanghen met rooden lakene oft met tapijtserye. Ende die nieuwe ende houde halle waren beede behanghen met gheheelen lakenen, root, blaeu ende wit.

¶ Item alle dye clocken vander stede luyden ende beyaerden hoghelijc ende chierlic, van dat ons gheduchte here began der poorten te ghenakene, tot dat hi in sijn hof was, ende heerlicken daer ontfanghen was.

¶ Item bouen vp die cruyspoorte waren wel lxxx.trompers al met selueren trompetten ende claroenen, die welcke van dat si onsen geduchten here sien mochten, begonsten dye trompetten ende claroenen te slae, met groten chierlicken gheluyde, tot dat hy die poorte lange gheleden was, ende van daer quamensi door die sijt straten, so dat si als die prinche ter marckt quam, waren weder daer voor hem, ende waren bouen vp die nyeuwe halle, daer si weder als ons geduchte heere ter marct leet, bliesen haer lieder trompetten ende claroenen ghelijc als si ter cruyspoorte int incommen ghedaen hadden, ende bleuen daer also trompende tot onse geduchte here met al sijn gheselscap gheleden was

¶ Item vander cruyspoorte tot den houe toe waren ghestelt ende ghetoocht tot allen houcken vander straten seer chierlicke ende schoone personaegien aen beeden siden van der straten inder manieren hier naer volgende

¶ Item alder eerst was gheordonneirt ter cruyspoorte een foreest, staende ghetemmert

[fol. C.vij.r]

vp.iiij.wielen ghelijc een busch al groene daer inne dat stont een personaegie van sint Ian baptiste, ghecleeet met eenen ruden velle, den aerme bloot, ende ghegort als daer toe diende. Ende dit wort voor die processie gheuoert tot den houe toe vanden prinche, ende voor den busch so stont ghescreuen. Ego vox clamantis in deserto, parate viam domini. Ende was een bediet dat onse gheduchte heere quam, ende dat hem elck bereet soude maken om hem te ontfanghene.

¶ Item voor die poorte was die hystorie van Iob in leuende personen, sittende vp eenen messinck al naeckt in sijn keytijuichede, ende by hem drie van sijnen vrienden aen deen side, ende sijn wijf aen dander side hem begrijpende. Ende Iob altoos themwaert hebbende paciencie, ende loefde gode van al, ende voor die staegie daer stont ghescreuen. Dominus dedit dominus abstulit sicut domino placuit ita factum est. Ende was een beteekenesse dat die stede van Brugghe was in grooter keytiuicheyt, ende en hadde vp nyement huer betrauwen dan in die gracie van haren Prinche.

¶ Item daer naer ten heynde vander peper strate waren vp eene staegie vier propheten elc hebbende in sijn hant een rolle, daer inne dat in die eerste stont ghescreuen. Plebs tua letabitur in te. Ende in dandere rolle stont Princeps dei est apud nos. In die derde rolle stont. Oia que locutus ende dominus faciemus Ende in die vierde rolle stont. Uenite et reuertemur ad dominum. Ende dese propheten waren vreimdelick ghecleet ende toe ghemaect van habijten, ende hoeden vp thooft so als propheten betaemt, die welcke propheten altemet alsser eenege grote heren leden, songhen seer soetelicken, ende voor huerlieder staegie stont ghescreuen. Hec est dies quam fecit dominus exultemus et letemur in ea.

¶ Item daer naer voor tgodshuys van sint Obrechts was die historie van Abraham, hoe dat hi byden beuele van gode offeren soude sinen sone ysaac, ende soude hem met eenen sweerde thooft of ghesleghen hebben. Ende een Inghel achter hem staende houdende het sweert, ende segghende die woorden die voor die staegie ghescreuen stonden, ende waren dese. Nunc cognouimus quer times dominum. Beteekende dat die stede van Brugge ghewillich was, ende gheobediert hadde hueren here ende prinche. Ende vp die staegie waren.iij.speillieden, een harpe, een luyte, ende een doucheyne.

¶ Item daer naer theynden der roosstrate waren vp eene staegie vier propheten, elck hebbende een rolle in dye hant. Ende in die eerste rolle stont ghescreuen tnaeruolghende.

Miserationes eius super omnia opera eius. In dander stont. Iratus est dominus et misericors. In die derde stont ghescreuen. Qui pronus est misericordiam benedicetur. Ende in die vierde rolle stont ghescreuen. Miserationum recordabor Ende dese waren vreimdelic ghecleet ghelijck dander propheten, ende voor die staegie stont tselue woort dat voor teerste staegie stont, ende was dit naeruolghende. Hec est dies quam fecit dominus, exultemus et letemur in ea.

¶ Item daer naer theynden sheer zeghers strate so was den boom van yesse. Te wetene een persoon liggende te bedde, ende huyt hem spruytende eenen groten boom vp elcken tack sittende een cleen kindekin in witte ghecleet ende met een crone vp thooft, ende Maria inden middel, soe elck dat wel verstaet, ende daer voren stont. Dits dye roede van yesse.

¶ Item daer naer theynden vander vulderstrate waren ooc vp een staegie vier propheten, elc met eender rolle, ende in deerste stont. Diligite iusticiam qui iudicatis terram.

In dander rolle stont. Eacta est leticia magna in populo. In die derde rolle stont.

Letus moriam quia vidi faciem tuam. In dye vierde rolle stont. Comuerte faciem eius semper Ende waren alle vreimdelic ghecleet als dandere, ende voor die staegie stont tselue als voren Hec est dies quam fecit dominus. Exultemus et letemur in ea. Ende songhen als voren, ende dese propheten waren alle die beste sanghers ghenomen huyt alle die kercken van brugge.

¶ Item daer naer theynden vanden kersseboom straetkin was een staegie rijckelijc gheordonneirt, ende daer vp was die hystorie van Hester, hoe dat Hester ghecoren was bouen allen anderen maechden. Ende daer was ghescreuen voor die staegie. Amauit eam plusquibus omnes mulieres. Ende was een beteekenesse dat onse gheduchte here vercoren hadde onse gheuchtege vrauwe bouen alle andere vrauwen, ende vp die staegie waren drie speellieden, een orghele, een harpe, een luyte.

[fol. C.vij.v]

¶ Item daer naer theynden vanden beilke was noch een staegie, daer was getoocht hoe dye coninghinne Hester haer verstoute te commene voor den coninc Assuerus, ende verbadt al tvolc van Iudea, twelck in grooter vreesen was. Ende midts der minne die hy tot haer hadde vraechde haer. Que est peticio tua hester vt detur tibi. Dit stont daer voor die staegie ghescreuen. Ende Hester badt voor die verlossinghe vanden volcke van Iudea, sprekende dese woorden.

Da mihi populum meum pro quo obsecro Ende dit was al ghedaen met leuende persoonen staende in goeder ordonancie oft beilden gheweist hadden. Ende was die beteekenesse hoe onse gheduchteghe vrauwe dye stede van Brugghe ende al tvolck verbeden hadde yeghen onsen gheduchtegen here ende prinche. Ende vp die staegie waren oock drie speellieden, een harpe, een luyte, ende een doucheyne.

¶ Item daer naer theynde vander gansstrate was vp eene staegie die hystorie van Magdaleene, hoe dat si in Symoens huys viel ten voeten van onsen here, om dat hi al hare mesdaden vergheuen hadde, ende daer stont gescreuen.

Dimittuntur ei peccata multa quam dilexit multum. Ende was een beteekenenesse dat onse gheduchte heere die stede van Brugghe al hare mesdaet vergheuen hadde. Ende vp die staegie waren ooc.iij.speellieden, een harpe, een luyte, ende een doucheyne.

¶ Item daer naer byder fonteyne vanden Iacopijnen soe was vp eene staegie ghemaect die hystorie vander gheboorte ons heren Ihesu christi, in ghelijcke personen als beilden. Te wetene eerst Maria ende Ioseph, ende daer by eenen Inghel die den herderkins die bootschap dede vander gheboorte ons heren, ende die herderkins hadden een rolle in die hant daer in ghescreuen stont.

Annuncio vobis gaudium magnum quia hodie scietis quia venit dominus. ende bouen in die voye vanden Iacopijnen torre was ghemaect eenen croon hemel wijs, daer groot licht inne was ende claerheyt huyt gaf als blixem, ende daer waren kinderkins inne die songhen als Inghelkins. Gloria in excelsis deo. Ende die herderkins van beneden maecten eene contenanchie, die aerdich was, beteekenende die blijscepe vander comste van onsen gheduchteghen here ende prinche, ende vp dye staegie waren ooc drie speellieden, een harpe, een luyte, ende een doucheyne.

¶ Item daer naer vp den muer vanden Iacopijnen was gheordonneirt een hystorie van onser vrauwe ende sinte Dominicus hoe sy eens verbaden aen onsen here die de weerelt plagen wilde, ende daer waren ooc.iij.speellieden.

¶ Item vp den seluen muer was noch gheordonneirt dye hystorie van Zacheus, hoe dat onse heere eens quam met sine Apostelen naer Ierico, daer Zacheus clam vp eenen boom, ende als ons here hem sach seyde hi. Zachee festinams descende quia hodie in domo tua oportet me manere. Ende Zacheus neder commende, nam hem in sinen aerme, ende ghinghen also te samen in een huys daer toe gheordonneirt, ende daer stont ghescreuen. Hodie huic domui salus facta es. Ende beteekende dat die comste van onsen gheduchten here grotelic was ter blijschap ende weluaert van onser stede van Brugghe.

¶ Item ter muelenbrugghe was ghemaect een stede van schilderye, die welcke beteekende die stede van Brugge. Ende daer in sadt die coninck Dauid spelende vp een harpe, ende daer stont ghescreuen bouen sijnen hoofde. Misericordias domini in eternum cantabo Ende huyter stede quamen vele maechdekens chierlick toe ghemaect, roupende yeghen onsen gheduchtegen here ende prinche. Noel, noel noel, ende bouen der stede stont ghescreuen. Letetur cor querentium dominum. Ende binnen der stede waren speellieden vp diueersche instrumenten seer excellentelic spelende.

¶ Item voort theynden der bogaertstrate, Rudderstrate, ende noch.ij.straten bet voort, waren ghemaect vier staegien. Deerste hadde.iij.paercken, waer in dat ghetoocht waren die.iij.wercken van ontfaermherticheden. Eerst een rijc man die spijsde den aermen honghereghen menschen, ende daer stont bouen ghescreuen. Esuriui et dedisti mihi manducare. Ten anderen een rijck man die te drincken gaf den dorsteghen, ende daer stont ghescreuen. Sitiui et dedisti mihi bibere. Ten derden dat een rijc man den aermen naecten cleede, ende daer bouen stont ghescreuen Nudus eram et cooperuisti me.

¶ Item in dander staegie waren ooc drye

[fol. C.viij.r]

parcken daer in dat ooc ghetoocht waren drie wercken van ontfermherticheden. Eerst dat een rijc man eenen aermen man ontfinc te gaste, ende daer stont ghescreuen. Hospes eram et collegisti me. Ten tweeden hoe dat een rijc man verloste den aermen gheuanghene, ende daer bouen so stont ghescreuen. Incarcere eram et visitastis me. Ten derden dat een rijc man visiteirde den aermen siecken, ende daer stont gescreuen. Infirmus sum et visitasti me.

¶ Item die derde staegie hadde een parck daer inne dat getoocht was in schoonder ordonancie het seuenste werc van ontfermherticheden, hoe dat een rijc man dede den aermen dooden begrauen, ende ter aerden doen, ende daer stont ghescreuen. Dum orabas et sepeliebas obtuli orationem tuam coram domino.

¶ Item die vierde staegie hadde oock een parc daer dat van ghelijcke personen stonden als dye de.vij.wercken der ontfermherticheden ghedaen hadden, voor hem knielende. Ende een vrauwe presenteirde een rolle daer in dat stont ghescreuen. Uenite benedicti patris mei, quibus diu hec vni ex hijs fratribus meis minimis fecistis mihi fecistis. Het welcke beteekende die ontfermhertichede die onse hertoghe der stede van Brugghe ghedaen hadde. Ende daer waren diueersche speellieden met schoone instrumenten.

¶ Item daer naer byder Burchpoorte was een staegie ghemaect, waer vp ghetoocht was hoe Ioachim vanden tempele versteken was, ende een Inghel quam Ioachim bootschepen dese woorden. Noli timere ioachim Anna vxor tua concepit et pariet tibi filiam. Et hoc tibi signo cum veneris ad portam auream eam habebis tibi obuiam. Ende die burchpoorte was vergout van bouen tot beneden ende dat was die gulden poorte daer ioachim ende Anna malcanderen ghemoeteden. Ende bouender poorte waren vele kinderen dye chierlic ende seer wel songhen, ende oock spelende met harpen, orghelen ende luyten, welcke hystorie beteekende die conceptie van onser vrauwe, midts dat hi dien dach in ghecommen soude hebben, ende was oock ten propooste dat die stede van Brugghe die versteken ende huyter gracie gheweest hadde van onsen gheduchten here ende prinche weder ghecommen was in sijnder ghenade ende gracie.

¶ Item in dye selue burch stont eenen pylaer ghemaeckt van steene, ende daer vp stont een proper casteelkin, ende voor dat casteelkin stont een naect kindekin seer chierlick ghemaect. Ende dat kindekin piste meestal dien dach ende dien auent ypocras.

¶ Item voor die vanghenesse was ooc ghemaect een staegie, in dye maniere van eenen karckere, presenterende dye vanghenesse van sinte Pieter, ende daer voren waren ruyters den seluen karcker wachtende ende bewarende, ende eenen Inghele die leede sinte Pieter daer huyte. Ende hy daer huyt sijnde, soe spronghen hem sine ketenen of, ende hy sanc met luyder stemme, ende daer bouen stont ghescreuen. Nunc scio vere quia misit deus angelum suum et eripuit me. Twelck ghedaen was ter eeren vanden Hertoghe van Orliens die langhe tijt in Inghelandt gheuanghen gheweist hadde, ende als doe verlost was. Ende was oock wel ten propooste vander stede van Brugghe die oock langhe in verdriete gheweest hadde, ende nv byder comste van hueren gheduchten here daer of verlost was

¶ Item vp die marct voor die halle was ghemaect eene chierlicke fonteyne met eenen driecanten pylaer daer inne staende, daer vp stont een vraukin seer frisch in hare keurs, die welcke huyt huer borstkins melc was gheuende. Ende aenden anderen cant vanden pylaer stont een sotkin, twelck huyt sijn pijpkin gaf rooden wijn. Ende aenden derden cant van den voorseyde pylaer so stont eenen wilden man. Ende huyt sijnder codde liep witten wijn, daer alle die lieden of droncken, te wetene, elc diet gheliefde, of daer of drincken wilde, ende dit gheduerde al den dach, ende meesten deel al den nacht

¶ Item int watere vander seluer fonteyne waren vlietende drie zeerudders, ende.iij.Mareminnen, ende in die voorseyde fonteyne stonden.vi cleen staegekens bouen bedect met barderen ende dese waren vul gaten gheboort, ende daer inne waren cleene kinderkins die seere wel songhen, al die wijle dat onse gheduchte here ouer die marct passeirde. Dese voorseyde fonteyne was achtcantich, ende vp elcken cant stont eenen leeu metter wapene van vlaenderen aenden hals hanghende, ende elck in sinen claeu eenen standaert metter wapene vander stede van Brugghe. Ende bouen vp

[fol. C.viij.v]

den pylaer die inden middel stont vander fonteyne daer vp stont ghemaect een schoon vreimt mannekin met een sweert in sijn een hant, ende in die ander hant eenen buekelare, staende altoos schermende.

¶ Item voor tcaeshuys was een staegie, daer vp dat ghetoocht was die resurrectie van onsen here in leuende personen, aerdich toe ghemaect, ende daer stont ghescreuen.

Ecco ego vobiscum sum vsquis ad consummationem seculi. Twelcke beteekende dat onse ghenadighe here, midts sijnder ghenade ende ontfermherticheyt metter stede van Brugghe wesen wilde ende blijuen teeweghen daghen.

¶ Item daer naer voor een lootghieters huys stont een proper springende fonteyne, gheuende huyt goeden wijn, ende altemet met.ij.conduyten springhende tot inden middele vander strate.

¶ Item daer theynde vanden muer van ons gheduchts heeren hof daer was ghemaect een schoone poorte, casteelwijs van houte al ghestoffeirt met schilderyen bouen ghecroont, ende vp die houcken bouen ende vp dye appelen al met bannierkins metter wapene van Brugghe. Ende aen dese poorte waren xiiij.carteelen, ende vp elc van dien carteelen in dye vpperste staegie stont een banniere rijckelic verchiert metten wapenen vanden landen van onsen gheduchten here ende prinche, ende ooc sine tijttele. Te wetene aen elck carteel die wapene van eenen lande.

¶ Item aen teerste die wapene van Thertochdom van Borgoengien.

Aen tweeste die wapene van Lotrijcke.

Aen tderde die wapene van Brabant.

Aen tvierde die wapene van Lymburch.

Aen tvijfste die wapene van Vlaendren.

Aen tseste die wapene van Arthoys.

Aen tseuenste die wapene vanden Graefschepe van Borgoengien.

¶ Ende aen die ander.vij.carteelen aen dander side stonden

Aen teerste die wapene van Henegauwe

Aen tandere die wapene van Hollant.

Aen tderde die wapene van Zeelant

Aen tvierde die wapene van Namen

Aen tvijfste die wapene van Vrieslant.

Aen tseste die wapen van Salijnes.

Aen tseuenste die wapene van Mechelen.

¶ Ende vp die nederste staegie bouen der poorte aen beede die siden stonden.ij.grote leeuwen. Deene hadde in sinen claeu een banniere metter vulder wapene soose onsen gheduchten heere voerde aen beeden siden. Ende den leeu aan dander side hadde in sijn banniere die wapene van onse gheduchteghe vrauwe ende princersse.

¶ Ende vp dese poorte waren ten incommene van onsen Prinche voorseyde vele diueersche speellieden, als pijpers trompers, ende hooch gheluyt, ende andere instrumenten, die welcke altijt speelde by ghebuerten, als nv deene, als nv dandere, soe dat si niet vp en hilden van dat den staet in began te conmene, tot ons gheduchte heere in sijn hof was, twelcke gheduerde van die clocke.ij.naer der doene tot den.v.hueren vanden auende eer dat al tgheselscap ghepasseirt ende gheleden was.

¶ Item voor die poorte van sprinchen hof was ghemaect eenen groten kemele, ende daer vp sittende een vreimt mannekin ghecleet vp sijn sarazijnsche, ende hadde in die handt een flasschelkin, daer huyt dat liep meest alle dyen dach goeden soeten wijn vanden welcken drincken mochten alle diet gheliefde

¶ Item daer by was noch ghetoocht vp eene staegie die transfiguracie van onsen here, hoe dat hi was vp den berch van Thabor, daer Moyses ende Elyas hem vertooghende waren drie waeruen den apostelen. Te wetene.s.Pieter.s.Ian.s.Iacob. Ende daer voren stont gheschruen die woorden die sinte pieter seide, te wetene. Domine bonum est nos hic esse. Ende was een memorie ende een vermaen dat onse gheduchte here hier ghelieuen wilde te wonen ende sijn hof te houdene hier in sine stede van Brugghe. Ende vp dese staegie waren diueersche speillieden van musijcken, ende dese personagien waren so yentelick ghetoocht, ende soe goet in contenanchien dat syer alle seer grote ghenouchte in namen diet saghen.

¶ Item die wet van Brugghe met allen hueren dienaers ende officiers die volchden onsen gheduchten here tot in sijn hof in schoonder ordonanchien, omme hem te wellecommene. Ende onse gheduchte here ghemoette die

[fol. C.ix.r]

voornoemde vander wet in die grote sale, dye hem yegens hem lieden seer vriendelic toochde Ende die vander wet hem ghewillecomt hebbende, soot wel betaemde, so dede ons gheduchte here byden souuerain baliu van vlaendren terstont weder gheuen den burchmeester van Brugghe dye slotelen vander seluer stede, die si hem buyten der poorte ghepresenteirt hadden, seggende dat hy goet betrauwen in hem lieden hadde, ende was wel vrolick ende blijde. Ende doe was gheroupen al die sale duere met blijden voyse. Noel, noel, noel.

Item sauents so waren achter die straten van Brugghe vele ende schone vieren ghemaect, ende eeneghe waren ghemaect casteelwijs in den middele ende vp die.iiij.houcken, ende hadden staende bouen een prieel al groene. Andere maecten vieren vp wielen, ende in andere manieren. Ende dye huysen waren behanghen met laken ende met tappijserye, ende met wapenen daer voren van schilderyen vanden Prinche ende vander princesse, ende voor elc huys waren toortsen of wassen keerssen met pypers ende met trompers. Ende in allen ghebuerschepen dansten en houeirden ioncfrauwen ende vrauwen

¶ Item so wasser noch in diueersche plaetsen ende voor anderhuysen chierlic ende eerlic gheuiert met vele toortsen, ende andersins, als vp die buerse, aen sconincx brugge, vp die marct, inden burch, inden braemberch, in doude burch, in die huydeuetters plaetse, ende te hooye, twelc ghenouchlic was om sien.

¶ Item ons gheduchte heere ende vrauwe, ende die hertoghe van Orliens reden tsavents achter strate, ouersiende die blijschepe ende dye heerlicheden vanden vierene, ende esbatementen. Ende daer waren vander stede weghe ghestelt.ij.prysen voor die straten ende gheselschepen die schoonst ende eerlicxt vieren souden, ende blijdtste chiere maken, daer of dat deerste prijs was een selueren scale van een Vlaemsch marc, die welcke hadden die van sconincx brugge. Ende dander prijs was een scale van een troys marc, ende die hadden die vander buersse

¶ Item bouen desen, so waren bouen vp die torrens, te wetene van onser vrauwen kercke, van.s.Saluators, van sint Iacob, van.s.Wouburghen, van.s.Christoffels, van.s.Gillis, ende vander halle alle die wederhanen ende die vaenkins of ghedaen, ende in elcke plaetse van dien waren ghestelt grote lanteernen daer vppe, met groote keersen daer inne, dye welcke barnden byna al den nacht ouere, twelck seer vreimt ende eerlijck was om te siene.

¶ Item smaendaechs daer naer, soe was te Brugghe vp die marct een eerlijc steicspel ghehouden in hoghen sadelen van vele diueersche heren, ende ioncheren, ende poorters van brugghe. Ende hadde den danc van buten die here van wauerijn, ende van binnen die ionchere van cleue, die welcke onse gheduchte here altoos ghedient hadde vander speere. Ende een grote triumphe van danssene ende van houeirene was tsauens ghehouden in mijns heeren hof, daer vele maechden ende ioncfrauwen van Brugge toe ontboden waren huyt diueersche huysen.

¶ Item sdysendaechs so wasser noch gehouden vp die marct een eerlic steicspel in sadelen van orloghen van diueersche heren ende ioncheren, ende poorters van brugge. Ende hadde den danc van buyten Percheuael mijns heren sone van halewijn. Ende van binnen een schiltknape Ardenoys, wiens roup was Bertezoon. Ende tsauens was een rijckelic hof ghehouden int ghyselhuys, daer onse gheduchte here ende vrauwe, ende die hertoge van orliens metter hertoghinne waren, ende meer andere heren ende vrauwen, dye daer triumpheirden al den nacht.

¶ Item swoensdaechs daer naer wasser noch een eerlic steicspel gehouden in platte sadelen van heren ende ioncheren, ende poorters van brugge Ende hadde den danc van buyten ende van binnen Guillame doutines, sone vanden cancellier.

¶ Item sdonderdaechs daer naer, so reet die here van Orlyens, ende vele andere heren ende ioncheren, metsgaders die wet van Brugghe, elc met sinen state yegens den graue van chaerloys, ons gheduchts heren sone, ende mer vrauwen sijn gheselnede, sconincx dochtere van Vranckerijcke, die welcke doe van bruessel quamen. Ende daer waren weder ghetoocht, alle die selue spelen als voren verhaelt es, vander cruyspoorte tot tsprinchen hof toe.

¶ Item tsondaechs daer naer was noch vp die marct ghehouden een steicspel in hoghen sadelen. Ende alle die lanteernen, als voorseyde es bleuen staende vp alle dye torrens, ende waren weder alle ontsteken met nieuwen keersen, sonder die vp onser vrauwen torre stont, die welcke ghebroken was metten groten winde,

[fol. C.ix.v]

diet gheweist hadde.

¶ Item smaendaechs daer naer so vertrac die hertoge van Orliens met der hertoghinne sijn gheselnede, dochtere vanden hertoge van Cleue, van brugge, die onlancx daer te voren huyt ghecommen was als gheuanghen gheweist hebbende vanden.coninc.van Inghelant, ende sichtent getrauwet hebbende die ioncfrauwe van cleue binnen der stede van sint Omaers als voren blijct. Die welcke Ioncfrauwe ende princersse van Orlyens onse gheduchte vrauwe brochte gheleet van bouen der grote sale van haren houe byder hant tot beneden, ende sie hielpse in haren waghene setten, ende waren malcanderen vriendelic cussende, ende namen also oorlof aen malcanderen met weenenden oghen, twelcke seer deerlicke was omme te siene, in welc scheeden menegen traen ghelaten was van vele vrauwen ende ioncfrauwen, ende van vele andere diet saghen. Ende onse gheduchte here conuoyeerdese tot binnen sijnder stede van Ghendt, daer si eerlicken ende minnelicken ontfanghen waren. Ende wat tijts daer gheweest hebbende, so vertrocken si naer die stede van Doornicke, ende onse geduchte here conuoyeerdese buyten sijnder stede van ghendt, ontrent een mijle weechs, ende daer namen si oorlof aen malcanderen. Ende onder hembeeden namen daer aen te doene van nu voort aen al dat mogelic ware van doen deen voor den anderen

¶ Item van daer so vertrac die Hertoge van Orlyens met sinen state tot der stede van Doornicke, daer hy eerlicke ontfanghen was van vele edele mannen ende vrauwen, ende oock wel vij.paegekins edele lieder kinderen waren daer ontfanghen te sijnen dienste, ende deden hem grote bede dat si in sijnen dienst ontfanghen mochten sijn.

¶ Item voort waren hem ghepresenteirt.xxiiij.mannen van bollonois wel gheacoutreirt ende wel te peerde, die welcke souden sijn sijne artchiers ende bewaerders van sinen lichame. Dese ende al dandere die bouen ghenoemt sijn, waren alle ontfaen om te sijne van sinen huyse. Ende aldus so multiplieerden sijn dienaers, soe dat hi als hi van Doornicke schiet dat hy wel hadde te houdene.iij^c.peerden. Ende vele edele begheerden sijn oordene te draghene, specialicke in Pycaerdyen, ende vele begheerden hem te dienene, ende dat vp hope, dat als hy commen soude byden coninck van vranckerijcke dat si hebben souden groot regement in sconincx lant van Vranckerijcke, byden welcken si meende te sijne versien ende gheuordert in vele diueersche manieren Ende die hertoge van Orliens liet hem seluen al so dincken, ende twas ooc wel sijn meeninge, nochtan hier waren vele wijse mannen int lant, die wel bemoedden dat so niet commen en soude, also sijt schicten, alst ooc en dede. Daer omme comt dickwijle die prouerbie te passe diemen secht in walsche. Tel cuyde qui fault.

¶ Weit ooc datter eeneghe waren die welcke den hertoge van Orliens rieden, dat hi vele eer ghetrocken soude hebben byden coninck van Vranckerijcke dan hi dede. Maer anderwarf so dochten wel eenege dat die ghene die den coninc.regierden, ende lange gheregiert hadden te voren, gheduerende den tijt van sijnder oorloghe, dat si niet ghedooghen en souden, in also verre als si vermochten, datter yement anders soude hebben het regement, dan sy lieden, maer souden maniere vinden om hemlieden te onderhoudene in hueren eersten staet, ende gouuernement, so si van te voren gheweist hadden. Ende al wast so dat die hertoge van Orlyens hem was naerder maechscap dan alle dandere, ende dat hi vele gheleden hadde om der croone wille, nyet te min, het heift ouer lanck ghesien gheweist dat in sulcke grote heren seer haer ende nijt regneert, ende sonderlinge als si deen omme danders wille ghestelt worden huyt regemente, ende gheuen dicwijls deen den anderen van traueers (dats te verstane) malcanderen tooghende dat si niet en meenen.

[Int voorseyde iaer van.xl]

¶ Item die hertoghe van Orlyens treckende int voorseyde iaer van.xl.naer Valenchiene, ende van daer te Kennoit, daer ghinck hy besien sijn schoon nichte Margriete duwagiereghe van henegauwe, die welcke hem seer blijdelicke feestierde, ende gaf hem een schoone ghifte. Daer naer trac hi van daer naer Camerijcke, ende daer was hi ooc eerlic ontfanghen, ende beghift met vele schoone ghiften. Ende bouen dien dye stede schanc hem in ghifte.v.hondert gouden croonen. Ende van daer soude hy ghetrocken hebben Tsinte Quintens, maer eeneghe van sijnen lieden deden hem te verstane ende te wetene datter vreese in stad daer te trecken, wantet onderweghen al veroorloocht was, ende

[fol. C.x.r]

ooc mede dat sy souden moeten passeren byden fortressen van mijn heer van Lutcenburch graue van Linguy, die welcke noch niet en hadde ghedaen den eedt, als te besweerene den paeys van Atrecht. Ende ook omme die cause dat hy te bet versekert soude sijn, ontboot hi een ghedeel edel mannen vander maertse van camersijs, omme te helpen conuoyeren den hertoghe van Orliens, ende en was nochtan niet van noode te duchtene voor den here van Lutcenburch, ende dat omme.ij.redenen. Deerste was dat hi wel te vullen van desen beraden was met den Hertoghe van Borgoengien. Ende die here van Lutcenburch hadde te brugghe geweist byden hertoge phelips, binnen der tijt dat dye Hertoghe van Orlyens daer gheweist hadde, ende hadden te gadere vele minnelijcker conuersacien ghehadt. Aldus so en hadde hem die here van Lutcenburch in gheender manieren eenich belet of schade of schande willen doen. Dye tweede redene was, dat binnen der tijt dat die Hertoge van Orlyens was te Camerijcke, soe lach dye voorseyde heer Ian van Lutcenburch in sijn casteel van Guyse seere cranck van groter siecte, van welcker siecte hi ouerleet ende schiet van deser weerelt. Ende den hertoghe van Orlyens was ghebrocht die mare van sijnder doot in die stede van camerijcke, omme twelcke hy daer noch bleef twee daghen langere dan hijer meende te blijuene, ende dede den gouverneurs vander stede bidden dat si hem wouden kiesen tot eenen verweerere van huerlieder stede, in die stede van mijn heere van Lutcenburch, die welcke diet daer te voren hadde gheweest, ende hi soude hem doen confirmeren van den coninc van Vranckerijcke, alsomen es gheconstumeirt van doene. Van al welcken versoucke sy hemlieden excuseirden ten besten dat si mochten, segghende dat sijt niet en souden durren doen, het en ware by oorloue van haerlieder bisschop.

¶ Item corts hier nae so vertrac die voorseyde hertoghe van Orliens van Camerijcke te sinte Quintins waert, ende also te noyon, te Compyengien, ende alsoe te Senlijs. Ende van daer so trac hi te Parijs, daer hi een wijle bleef, ende waer hy quam men dede hem al omme eere, al oft die.coninc.van Vranckerijcke gheweist hadde, of sijn sone den Dolphijn, want het volck hadde hem langhe begheert te siene verlost ende ontslegen te sijne van sijnder vanghenesse, also si nv daden. Ende sijn meeninghe was te treckene byden coninck van Vranckerijcke, so hy eerst mochte. maer hi hoorde sulcke nieu mare, omme twelcke dat hi delayeerde langhe tijt, wel een iaer ofte meer. Ende die cause was dese, omme dat die coninc hadde vernomen alle die manieren die hy ghehouden hadde, binnen der tijt dat hi ghekeert hadde gheweist huyt Inghelant, ende vander alyanchie ende den eedt die welcke hi hadde ghedaen metten Hertoghe van Borgoengien, ende ooc mede van sijnder oordene die hi ontfaen hadde. Ende ooc mede omme dat die hertoghe van Orliens hadde ghenomen in sinen dienst ende ghemaect van sinen huysghesinne eeneghe quantiteyt van volcke vanden landen vanden hertoge van Borgoengien, metten welcken hi in tijden voorleden grote oorloghe gehouden hadde vp die landen vander croone van vranckerijcke, ende yegens den voorseyde coninc.Voort so was den.coninc.gheseyt dat alle die alyanchie diere ghemaect was, soude sijn grotelicke contrarierende hem ende sinen landen, ende oock ter cleenicheyt van hem allen die te sinen rade waren

¶ Item voort es te wetene dat met den.ij.hertoghen, te wetene den Hertoghe van Orliens ende den Hertoghe van Borgoengien ghealligiert waren diueersche grote heren, ghelijck die Hertoghe van Bretaengien, die hertoge van Alenchon, ende meer andere. Die welcke hadden gheproponeirt als doe den coninc te stellene al nieuwe gouuernuers, ende dat van nv voort aen sijn Conincrijcke soude ghegouuerneirt worden by hemlieden, ende andere diet hemlieden soude ghelieuen te stellene, ende hy en soude gheenen anderen staet moghen houden noch doen, dan byden consente ende rade vanden voorseyde heeren.

¶ Item dye voorseyde.coninc.horende dagelijcx vele diueersche maren ende nieumaren, langhen tijt gheduerende van sijnder regnacie, so men hem dicwille dede te verstane, ende hy gheloofde lichtelic al datmen hem seyde van die saken voren verhaelt. Ende sonderlinghe als hi verstont dat die hertoghe van Bretaengien, ende die Hertoghe van Alenchon hadden ontfaen die oordene vanden Hertoge van Borgoengien, doen so worde hi in meerder ducht dan hi was te

[fol. C.x.v]

voren, want die ghene die bi hem waren brochten hem alle daghen nyeuwe maren vant ghene dat bouen verhaelt es, ende was seere qualicke te vreden. Nochans niet yegenstaende hadde hi gheordonneirt datmen yegens den hertoghe van Orliens met state ghereden soude hebben, maer wiert van anderen sinne midts tinsteken vanden ghenen die by hem waren, hoe wel hi nochtans grote begheerte hadde om hem te siene, ende wort so gheinformeirt van sinen heren voornoemt, so dat hi niet en wilde datter yement yeghen den hertoghe van Orlyens rijden soude. Maer waert dat hi byden coninc commen wilde, dat hi quame met sijnen daghelicschen huysghesinne, sonder yement met hem te bringhene die waren vanden landen vanden hertoge van borgoengien

[Int iaer.xiiij^c.ende.xl.]

¶ Item die Hertoghe van Orliens dit wetende, ende dattet vp dese maniere moeste toegaen, hi trac van Parijs te Orlyens, ende van daer te Bloys, ende vp sine andere heerlicheden daer hy met veil meerder eeren ende triumphe ontfanghen was dan hi noch yewers gheweest hadde van sijnen vassalen ende ondersaten. Ende hem waren gheschoncken te sijnder wellecomme vele schoone ende rijckelicke ghiften ende yeweelen, int welcke si wel betoochden dat si seere verblijt waren van sijnder verlossinghe huyter vanghenesse, ende dat sy hem lyber ende vry sagen, wiens presencie si so lange iaren met groten doluere hadden moeten deruen. Ende dit gebuerde int iaer.xiiij^c.ende.xl.

[Anno.M.iiij^c.ende.xl.]

¶ Item nv behouft ons voort noch een lettel te sprekene van mijn heer Ian van Lutcenburch graue van Linguy, die welcke alsoot gheseyt es hier voren, starf in sijn casteel te Guysen. Ende van daer was sijn lichaem wech gheuoert vp eenen waghene, ende beweecht bi sinen volcke in onser vrauwenkercke te Camerijcke, ende aldaer ghestelt inden choor. Ende binnen den auende sanc men die vigelien ende commendacien, ende daer was tlijcghewaect alle den nacht, ende tsanderdaechs begroufmen hem daer solempnelic buyten den choor, by een van sinen voorsaten ghenaemt monsuer Walraue de Lutcenburch heere van Linguy ende van Kennoit, ende es in anderen plaetsen hier voren breeder gheseyt, hoe dat hi van leuenden lijue ter doot quam sonder den coninc van Vranckerijcke of sine ghedeputeirde ghedaen te hebbene den eet vanden paeys van Atrecht, hoe wel dat hy te vele stonden daer toe vermaent hadde gheweist Ende stichten tiaer van.xxxv.dat die selue paeys gheconfirmeirt was tot ontrent Derthien auent. Anno.M.iiij^c.ende.xl.dat hy ouerleet, alst voren blijct, hadde onderhouden ende bewaert sine steden ende fortressen, ende al sijn lant, sonder dat gheen van desen drie landen, Vranckerijcke, Inghelant, noch Borgoengien hem hadden ghedaen eenich roof of grief of seer lettele. Ende als vanden Inghelschen, si waren altoos huyt om hem te ghelieuene, ende vrientscap te doene omme dat hy noch niet en was van hemlieden verureimt. ende dat hi noch niet ghedaen en hadde sinen eedt vanden paeys van Atrecht, ende hadden te hemwaert groot betrauwen om te hebbene sijn bystandichede ende hulpe, vp dat hemlieden van noode ware. Ende in sghelijcx so hilt hi dat vast te hebben huerlieder hulpe yegens alle die ghene die hem souden willen deeren of te cort doen. Ende lettel wasser ooc vander Borgoenscher side die hem anders dan lief hadden willen doen, niet yeghen staende dat die Hertoghe van Borgoengien een langhe tijt vp hem was vergramt omme die ouerdraghinghe diemen hem dicwils dede, noch oock den pronc en barste doe noch niet huyte tusschen hem beeden, noch dat oock so varre ghecommen hadde dat bi faeyte gheopenbaert hadde gheweist, maer het verghinc so, dat hi ghecreech die gracie ende die goetwillichede themwaert vanden Hertoghe Phelips.

¶ Item als vanden fransoyser sijde, ende specialicke vanden capiteynen, die welcke onderhilden die lieden van wapenen die duchteden, omme dat hy was so ouer vaeliant ende vroom van persoone, ende omme dat hy talder tijt wel was voorsien van vromen lieden van wapenen, omme hemlieden te wederstane, indien si hem eeneghe schade daden. Ende si wisten wel hadde hijse gheuonden vp sine heerlichede te sijnder auantaegie, hi hadse verdoruen sonder eeneghe ontfermicheit Ende als si moesten commen vp sine heerlichede te sijnder auantaegie, si gauen hem beseghelthede, ende beloofden sijne ondersaten niet te mesdoene, het welcke si dicwils da-

[fol. C.xi.r]

den, Ende ooc mede, hy was te vreden hemlieden te latene in payse vp die condicie, nochtan die coninc van Vranckerijcke hadde ghesloten een lettel tijts eer hy starf met sinen rade, dat hi hem gheen respijt langer gheuen en soude vanden eedt te doene. Ende die coninc was al bereedt omme vp hem te commene, omme hem den eedt te doen met al sijnder macht, maer god die here bouen al die beletten, want hi ouerleedt eert daer toe quam van deser werelt. Aldus ende in deser mannieren hende Monseigneur Ian van Lutcenburch die welcke van sinen eenighen persoone hadde gheweist wel Rudderlijc ende hooghe van state, ende seere ontsien in alle plecken daermen hem kende, ende was oudt ontrent.L.iaer. Ende seer corts naer sijn ouerlijden, een persoon gheheeten Luereyn de mouchy, die welcke hi te bewarene hadde ghegeuen het Casteel van Couchy, die leuerdet inden handen vanden Hertoghe van Orlyens bouen ghenoemt.by middele van een groote somme van penningen, die hi daer voor ontfinc, ende hi wildet nyet leueren inden handen vanden Graue van simpol, die nochtan was maech ende aeldijngh vanden voornoemden here van Lutcenburch, Ende ooc die van Nelles, ende die van barenken, ende van Vermandois, die verstaken Lyon van Vendomme, die welcke was haer lieder gouuerneur, ende alle andere dye welcke waren in alle die voorseyde plecken, als van mijns heren Ians van Lutcenburchs weghe. Ende stelden daer inne die lieden van mijn Heere van montegheur, haer lieder natuerlic heere, Ende alle andere steden ende fortressen waren gheleuert ende ghestelt, in die clare obediencie vanden Graue van simpol, vanden ghenen diese hadden te bewarene.