Dits die Excellente Chronijcke van Vlaenderen

Beghinnende van Liederick Buck den eersten forestier tot den laetsten, die door haar Vrome feyten, namaels Grauen van Vlaenderen gemaect Worden [...]

¶ Hoe Nobiliter des Conincx sone van Abelijnen, Phelips van Elsaten met sinen pelgryms, vewachtende op den wech, wt Cesarien reysende naer Akers, ende hoe Phelips hem verslouch.

[fol. xxviij.v]

ALs Phelips drye daghen wel gherust hadde in Cesarien, ende hem ghestelt hadde inden wech van Akers eene mijle van Casarien, so es daer ghecomen Nobiliter van Abelijne, die welcke ghinck hauwen ende slaen vp die pelgrimmen. Ende die bode van Akers toochde den saueconduyt brief vanden Saladijne. Nobyliter nam den brief ende schuerdene in sticken, ende stack den bode doot. Phelips van Elsaten dit siende ende Pieter die Graue van Beunen sinen broedre Hughe die Graue van Tarascon Eeuwoudt de here van Ardanen, ende die Graue van Henegauwe, sy stelden hem ter weerre met huer lieder gheselscap ende vochten vromelicke, aenroepende die hulpe gods. Die graue van Beunen wierp Nobiliter ter nedre van sine peerde, twelcke was een dromedarius, ter stont Phelips sijn broeder vallende vp nobiliter, dan dat edele ende costelicke sweerdt van nobiliter ende stackene doodt, die sommeghe vanden Sarazijnen vloden, die sommeghe waren seer ghewondt daer bleeffer wel drie duysent doodt vanden vijf duysent diere waren. Ende Phelips beual datmen sommeghe vanden eerlicsten sarazijnen vp houden soude, dese nyeumare quam hoe datmen den pelgrimmen sulc vploop ghedaen hadde sonder redene, ende hoe dat den saufconduyt brief van Nobiliter ghescuert was Des nieumare ghinc varre ende breet, ende phelips ghinc weder te cesarien rusten.iij.daghen, om te veruarschene sine lieden, die som seere ghewont waren, metsgaders dat si gheene wapene aen en hadden, des anderdaechs naer dat Nobiliter verslegen was, so comt die nieumare aen den coninck van Iherusalem, ende aen sinen broeder, den coninc van Abelijnen, die alte seere rauwich waren, horende vanden doot van sinen sone Nobiliter. Ende vergaderden met groter haest, bet dan.xiiij^m.sarasijnen in Ihrl'm, onder Agarenen, egyptianen, Araben, Suryanen, ende quamen haestelick met haren heercracht, onder den berch van Lybano, ende stelden daer tenten, pauwelioenen daer phelips des ander daechs lijden soude Phelips van elsaten, ende graue van Vlaendren meende te Akers waert te treckene, ende also voort naer vlaendren. Ende als Phelips iij.mijlen van Cesarien ghetrocken was, so comt dye coninc van Abelijnen vp hem met sinen heercrachte, ende sprac phelips toe in sijnder talen, seggende. O ghy valsche verraders ende moordenaers, hu vader Diederic van elsaten slouch mijnen vadre, mijne ooms, ende die meeste van onsen geslachte doot van Sardanay, ende roofde alle huerlieder goet. Ende nv comt ghi, dye sijn sone sijt, ende hebt dat edel bloet, mijnen sone Nobyliter versleghen, sinen schilt gherooft, sine wapene ende sijnen Dromedaris, ende sijn sweerdt, ende hebt den vroomsten van Ihrl'm ende van al Abelijne versleghen. Dit sal ic weder bi crachte van hu hebben, ende hu quader doot doen steruen. Phelips dit horende, beual hem gode deuotelic, knielende ter eerden, aenroepende dye hulpe gods ende sijnder ghebenedijder moeder Marie, ende alle gods helegen. Ende ordonneerde eenen cry, die hi ende die sine roupen souden, welcke was Helpt god ende dat helich graf. Ende die walsche riepen. Aydez nous dieu et le sainct se pulcre, ende die dat nyet en riepe, datmenne doot slouge. Ende hy stille staende, gelijc eenen muere, ende grimmende gelijc eene Lybaert, Ende Phelips voren staende, ende sijn broedre Pietre den graue van Beunen, ende achtre Eeuwout van Ardanen, ende die graue van Henegauwe. Die coninc van Abelijne maecte vier scharen. In die eerste schare was hi, ende quam den graue Phelips vp. Dye eerste battaelgie was vanden coninc van Abelijnen, ende daer was gheuochten bet dan.iiij.heuren lanc. Ende hendelicke, die coninc van Abelijnen was daer gheuelt, ende terstont die graue phelips woelde hem dat sweert van sinen sone, vanden fondamente totter herten toe in sinen buyc, seggende. Ghi swoert dat ghi dat sweert van huwen sone weder hebben sout, ghi hebbet nv, houdetwel, ghi hebbet mijne ooms, mijnder moeder broeders doot ghesleghen, den coninc van Ihrl'm, ende den Gouuerneur, ghi hebt dye crone van Ihrl'm ghenomen, hemlieden ende huerliederlant gheusurpeirt, en god wille, ic sal een lijcteeken van hu houden, want huwe wapene is eenen swarten leeuwe, ende die heb ic vp hu ghewonnen, ende sallen voeren Ic ende mijne naercommers, teender memorie dat ic hu verwonnen hebbe, welcken schilt was van kelen, het velt met eenen quartiere

[fol. xxix.r]

bouen van goude, met eenen Liebaert, clemmende van sable. Ende Phelips seyde, weert hu ghi quaet valsch Tyrant, dienstknecht des viants vander hellen. Doen beual Phelips datmen roupen soude den cry, die hi gheordonneert hadde, ende so wie dat nyet seggen en constein duytsche, of in fransoyse, helpt god ende thelich graf, datmense doot slaen soude. Binnen corter tijt god van hemelrijcke halp den graue Phelips, so dat die drie scharen vanden sarasijnen wel naer al tonder waren, ende den meesten hoop al doot ghesleghen, wel tot.xi^m.toe. Doe beual phelips datmen alle die ghequetste, dye edele waren, datmen dye vp houden soude als prysoeniers, omme dat si souden moghen voor den Saladijn, vertooghen die warachtigheyt vanden vplope, dye den pelgrymmen ghedaen was, ende wat si ghedaen hadden, dattet was vp huerlieder verweeren. Daer ghecreech phelips wel.vij^c.edele sarasijnen, die gequetst waren, alle ouer prysoeniers, ende alle haer lieder costelijcke yuweelen, die seer vele waren, ende die costelicke tenten ende pauwelioenen vanden coninck van Abelijnen, ende alle die beste wapenen vanden coninc.Phelips oom, ende vanden groten ende machteghe Amyralen, ende alle die machtege sarasijnen. Ende hy track met sinen prysoeniers, ende met sinen edelen gheselscepe, ende metten schatte die hi inden wijch ghecreghen hadde, te Akers waert, ende daer was hy met groter eeren ontfangen vanden tween coninghen, den coninc van Akers, ende van slauonyen. Phelips gaf den coninc van akeren die prysoeniers, sinen wille daer mede te doene, ende nam oerlof aen die.ij.voorseyde coninghen, ende hy trac met sinen scepen te vlaendren waert, ende die coninc van slauonyen, Ioris ghenaemt, gheleede den graue phelips tot Creten, in grieckenlant, ende hi beghifte noch grotelic den graue Phelips, ende hy voorsachene van vytalyen ende prouanche ghenouch, om daer mede te commene tot Lisseboene in Poortegale. Ende phelips commende in Poortegale, met sinen gheselscepe, was daer seer eerlicken ontfangen vander coninginne Machtilt, die wedewe was vanden coninc van Poortegale. Ende die spaengaerden, ende meer andere, die van Phelips rudder ghesleghen waren, inder fluuie Iordane, vertelden die auentuere die hemlieden gheschiet was in Slauonyen, in Suryen, ende vanden twee wijghen, int wedercommen van Synay. Ende die coninginne verhorende die vromigheyt ende die edelheit vanden graue phelips, byden rade van hueren edelen, soe begeerde si hem teenen manne, in dien dat hi huwen soude. Het was aen hem versocht, ende antwoorde dattet wel sinen wille was, metsgaders dat hi noyt gheen kindren en hadde ghehadt, ende om dat hi soude mogen een oeyr in Vlaendren laten. Aldus so consenterde hijt, in dien datse in vlaendren wilde commen wonen, want si hadde.ij.knapelicke kijndren, ende men mochte den eenen coninc van Poortegale maken, ende den ioncxsten heer van Algarve, Dese condicie verstaende die coninginne machtilt, conserteirder inne, ende thuwelick ghinck voort, ende men hilt die brulochtfeeste in poortegale, wel een maent lanc gheduerende, Sommege van phelips lieden voeren tharen lande waert, ende die graue Phelips liet alle sine yuweelen laden in die schepen vander coninghinne sinen wijue, om met haer te Vlaenderwaert te commene. Ende die coninginne voorsach Phelips van.iij^c.peerden, ende quamen al ouerlandt te samen, phelips, ende Pieter sijn broeder, die graue van Beunen, die graue van Henegauwe, dye here van Ardanen, ende van Trascoene met haren ghesinde, voeren tot Vlaendren toe, verbeydende die bruyt van phelips. Ende als sise wel een maent verbeyt hadden, so quam die coninghinne met drie schepen sonder meer in Vlaendren, met alte groter auentueren gheuaren, ende die andere scepen, tot xiiij.toe, metten yuweelen ende wapenen, die hi vercreghen hadde vp die sarasijnen, ende ooc alle yuweelen ende den schat vander coninginne, waren alle gherooft ende ghenomen vanden heeren van Normandeyen, ende dat was ghedaen, omdat graue Phelips daer te voren in Normandyen quam, ghewapender hant vp den zeecant, ende vinc die sciplieden, ende verbarnde die scepen, ende dorpen. Hier omme deden die Normans dit in wederwraken. Item die heeren van Normandyen wierpen der Coninghinne lieden al ouer boordt, ende dat goet ende alle die schepen vander coninghinne waren gheuoert te Chiereburch. Alle dese voorseyde dingen quamen den graue Phelips ter ooren, ende wie die princepaelste personaedgen waren, dye dit ghedaen hadden. Het was eerst Galyaen die

[fol. xxix.v]

Bosscaert vanden eerdtsbisschop van Rouwaen, die bastaert van Monfoort, Gillis sgrauen sone van Heu, Abel sheeren broeder van Gournay, Floreins sgrauen sone van Heureus, Aelbrecht sgrauen sone van alenchon ghenaemt Andruet, Alfraet tsgrauen bastaert van Arlcourt. Ende elc van dese hadde iij.of.iiij.galleyen, ende in elc.xxv.ghesellen van wapenen. Phelips dit verhorende, dat aldus sijn goet gherooft was, ende tvolck van sinen wijue ouer boort gheworpen, hi swoer ende beloefde bi sinen rudderschepe, sijnder bruyt der coninginne, haer goet te doen souckene, ende die roouers te ghecrijghene, ende iusticie daer ouer te doene, ende byder hulpe Gods sijns wijfs goed weder te ghecrijgene huyt Chyerburch. Dit ghesworen hebbende, so quam daer een goede nyeumare, dat huyt Prusen ende huyt Denemarcken waren ghecommen.xxviij.schone grote schepen, gheladen met alle manieren van goede Die graue phelips ontboot den graue van Hollant vp alle vrientschepe die hi hem doen mochte, dat hi hem wilde senden.iij^c.vrome sciplieden, stout van lijue ende zeecondich, ende fray, omme te scepe te vechtene. Dye welke quamen tot den grauen Phelips, Men ghecreech bi vrientscap alle die grote scepen van prusen, met haren scipheren. Ende die graue Phelips dede alle die scepen mannen, ende voeren, twee en twee, drye ende drie te gadere, al verscheeden.iiij.of vijue boochschoten verscheeden, deen vanden anderen Ende als si quamen in normandyen bi eerfleur, elc schip was bouen gheladen op die solders of si vul coopmanscepe gheweest hadden, ende elc schip hadde bouen vp den mast, die wapene van Vlaendren, ende daer en was anders niet inne, dan in elc scip.lxx.of lxxx.vromer mannen van wapenen. Ende dye schepen waren op die boorden ende vp dye rouwen al begoten met olyen. Ende als men sach die ghelijcke deelders van Normandyen, so begonsten dese schepen, alsmense van herfleur wel sien mochte, verscheeden te varene, of si in diueersche plaetsen hadden willen wesen. Ende als viere van svoorseyde grauen scepen leden waren, of si hadden willen varen te Cornuwaelge, ende drie vanden minsten schepen hebbende dye wapene van Vlaendren, bleuen stedevast liggende bi heerfleur. Dit ghewaer wordende dese vij.capiteynen der galleyen van Normandyen, Willeboordt, Gillis, Abel, Floreins, Elsaert, ende Adelbrecht, quamen met.xvi.gallyoten, ende roeyden naer dese voorseydede.iij.schepen. Dit siende dese drie scepen, voeren ter zeewaert inne, als of si hadden willen vlien, ende dye gallyoten roeyden alle vaste achter, wat si mochten, ende die viere schepen die voren waren, daer die graue Phelips in was, keerden weder, ende quamen om te helpene den drien schepen, ende omringden die gallyoten vanden Fransoysen, ende vanden Normans, van die welcke, die sommege ghespronghen waren, in die drie eerste schepen, maer si waren so glat vander olye, dat sijer nyet vp ghestaen en consten, maer vielen ende gleden neder, ende gauen hem alle gheuanghen. Ende die prusenaers metsgaders den hollanders, ende dye vlaminghen ghecreghen bet dan.iij^c.ghesellen vanden Normans, ende men bandt hemlieden handen ende voeten te gadre, ende men dede hemlieden of, haer lieder parreure, welcke parrueren waren swart, ende die luchter mauwe wit, ende dye rechter mauwe root, ende die capproenen root, ende phelips van Elsaten, beual datmense al in Vlaendren voeren soude, ende in diueersche steden, casteelen, ende sloten in vangenessen leggen soude. Item dese Normans hadden trompetten. Die principaelste behilt die graue phelips bi hem, ende die principaelste vanden galleyen metten wapenen van heu, Alenchon, monfoort, arycoert, ende Eureux bouen huyt stekende. Die Noormansche wapenen die brochten si met hemlieden, ende dye graue Phelips beual den Vlaminghen, dat si souden aen doen die parreuren vanden ioncheren, ende vanden Normans die te vlaendre ghevanghen voeren. Ende als hi quam tusschen Herfleur ende Eureux, so saghen die vlaminghen daer liggen drie spaensche schepen, gheanckert, vul goedts van comanschepen, in de welcke waren wijnen, olye ende fruyt, yser, amandelen, dadelen, ende ooc cordewaensche vellen, ende int schip waren.vii.Spaengaerden, die gheuanghen waren, ende metten voeten ghesloten in eenen bloc, ende hadden yseren boeyen aen die dien, ende aen die handen. Ende die graue Phelips vraechde hemlieden, waer omme dat si gheuanghen waren, sy seyden, omme dat si met harer coopmanschap wouden in Vlaendren varen, ende vraechde hem

[fol. xxx.r]

lieden wiese vinc. Sy seyden die ionchere daer vanden lande in sulcker mannieren ghecleedt so si hem seyden, ende hi vraechde hoe langde dat si gheuanghen hadden gheweest, si seyden van ghistren ter vespertijt, ende in die twee schepen sijn.xviij.ghesellen die de schepen wachten. Die graue Phelips dede die spaengaerts huten blocke doen, ende huten boeyen ende vijnck die.xviij.ghesellen vrome mannen die welcke beleden, dat sy metsgaders huere meesters die te Vlaendren waert ghevoert waren bedt dan drye duysent mannen ouerboort gheworpen hadden in die zee ende verdroncken, die Spaengaerden seyden dat si in hare schepen hadden.C.ende.xxviij.mannen, vanden welcken die.C.ende.xxi.doot ghesleghen waren ende verdroncken, ende den meesten deel leuende ouer boort gheworpen. Die graue gaf den spaengaerden al haer lieder goedt, ende xviij.vanden moyaerdts vanden normans sandt hi met ghebonden handen ende voeten te vlaender waerts, met twee van sinen schepen wel verwaert met.lx.prusenaers, die.G.Phelips ghenakende chierburch beual den trompetstekers dat si smorgens voor die sonne het trompet souden steken, ende die wachters vander hauene van chierburch siende dye galleyen van normandyen met haren wimpelen ende bannyeren, ende ooc horende den soon van huerlieder trompetten, so deden si haestelicken die baelien opene ende die poorten van der hauene van chierburch, ende die graue sijnde binder hauene ende binden poorten van chierburch, dede den poortier ende alle die wakers dootslaen, ende alle dat sy in haren wech vonden totter maerct toe dat versloegen si al ten sweerde. Ende sommeghe vanden poorters tgrote gheruchte horende stonden vp, ende quamen tot hare veinsters. Die.G.dit siende, dede vp smijten haerlieder deuren ende veinstren, ende deidse vangen een grote quantiteyt vanden machtichsten vander stede. Ende die.G.Phelips vraechde hemlieden, waer sijn goet was, ende al den schat vander coninginne van poortingale sijn wijf. Die van chierburch hemlieden excuserende, seyden, al wast so dat den schat vander voorseyde Coninginne, daer in die stadt was. Die graue van Alenchon ende van Eerycoert, die daer ghetijdelick plaghen te ligghene, die hadden dat al in haer lieder woonsten. Ende dye graue Phelips vant al sijn goet, ende alden schat, ende yuweelen vander Coninginne in dye twee huysen vanden twee voornoemde heeren. Die.G.phelips roofde die stede, ende nam alle die rijckste poorters gheuangen, ende quam also te vlaenderwaert, metten prusenaers, ende hollanders, ende zeelanders, die met hem huer lijf gheauentuert hadden, ende bedanctese seere, ende betaelde hemlieden huerlieder saudye, so eerlic dat sijs hem grotelic bedancten, want hy hemlieden meer gaf dan si begheerden. Ende doe voeren sy met ghemake te haren lande waert. Ende als die graue bi Vlaendren was, hy beual sommege vlaminghen, als si metter vlote van Vlaendren varen souden, ter baye om sout, ofte te rudseele om wijn, dat si dan tvier steken souden in die stede van Chierburch, twelc also corts daer naer ghedaen wort. Die coninc Phelips van Vranckerijcke dit verhorende dat phelips van elsaten Chierburch gherooft hadde ende gedaen verbarnen, ende dye rijckste poorters gheuanghen, ende te Brugghe gheuoert, ende gheleyt inden ghijselsteen, ende ooc sommeghe edele van Normandyen gheuanghen, ende in Vlaendren gheuoert, ende ghedaen leggen, in diueersche vangenessen. Daer omme die coninck van vranckerijcke, in spijte van phelips van elsaten, so nam hi phelips die drie heerscepyen, te wetene Vlaendren, vermandoys, ende Artoys, ende hi leydet al tsijnder taflen, ende dedene bannen huyter crone van Vranckerijcke, ende die Coninginne van vranckerijcke sijn wijf, in spijte vanden graue phelips heuren oom die verboot hy sijn hof, ende sijn pallays, ende in sijn oghen yet te commene, want hi en wildese sien noch hooren, ende was gheleedt huyter stede van Parijs, ende ooc die stede van Parijs was heur verboden. Dese coninginne elizabeth, die welcke was phelips van elsaten susters dochtre, diese hadde by boudin van Henegauwe, omme dies wille dat dese edele coninginne so smadelic versteken was huyt Parijs, ghinc wonen te Senlijs, ende diende daer den vppersten coninc.van hemelrijcke seer deuotelic, ende hoorde daer dye.vij.ghetijden alle daghe in onse vrauwen kercke te Senlijs, ende ghinc des woensdaechs, svrydaechs ende tsaterdaechs baeruoets ter kercken, ende vastede altijt die voornoemde dagen, ende

[fol. xxx.v]

vysenteirde dagelicx die arme huysweeken ende gaf hem lieden mildelic aelmoesene ende haer lieder nootdurft van etene ende van drinckene, des sondaechs ende die mesdagen ghinc si alleen ter kercken sonder cnapen, ghelijc eene simpel ambochts vrauwe of dier ghelijcke, ende drouch eenen boucsack aen hueren aerm, daer haer boucken in waren, ende ghinc dicwil inde handt met vele wassen keersen die si voor tcrucefix, voor tbeilde van marie ende voor meer andere helegen stelde, dit siende vele edele lieden, rudders ende schiltknapen, poorters ende andere groote ioncvrauwen, si wierden gheport ter duecht huut der deuocie die si saghen aen dese edele coninginne, ende leyden som huute ende of, huere huutwendeghe ende pompeuse habytuacien, die coninc van vranckerijcke Phelips diemen hiet monoculus seere verstoordt sijnde vp phelips van elsaten, sandt notable boden te vlaendren waert totten graue phelips, beuelende dat hy hem niet en soude onderwinden vanden voorseyde drie singhoryen, te weten vlaendren, vermandoys ende artoys. Ende dat hi alle die hi gheuanghen hadde huut Normandyen soude vry laten gaen te haren landewaert, ende in dyen hi der contrarye dade, datmen hem vangen soude ende te parijs brenghen, daer soudemen vp hem sulc vonnesse strecken als ouer die ghene die quetsen ende scoffieren, wil dye magesteyt vanden coninc ende sine weerdicheyt, dats gesleipt te sine ende ghequaertiert. Die graue Phelips ontfinck des conincx boden met groter weerdicheit, ende si bleuen ghelogiert in thof vanden.G.Phelips. Ende hi badt hemlieden dat si wilden by hem blijuen.vi.of.vii.daghen, hi soude om den coninc doen aldat hi sculdich ware van doene, ende doe ontboodt die graue Phelips alle die gheuanghenen, die wel som laghen ten damme, ende som te blanckeberghe, te Oostende, ende te duunkercke, ende te borborch, eerst Galyaen den bastaerdt vanden bisschop van Rowaen wel met.xxx.ioncheeren, ende sommeghe rudders, ende dye Graue doen sijnde te Biervliet dede daer onthoofden inde presencie van des conincx boden, ende den graue van Alenchon, den bastaert van Rowaen voornoemt, ende die.xxx.ioncheren met sommeghe rudders, ende die.G.phelips beual datmen alle die lichamen van die daer onthooft waren souden binden vp wielen met stercken reepen, ende stellense op hoge masten lancx den zeecant, so datmense van varren sien mochte. Van daer so quam die graue phelips tardenburch, daer dede hi onthoofden Adelberdt sgrauen bastaerdt van Alenchon, in die presencie van sinen vadre, wel met.xl.ioncheeren, ende deidse ooc vp raden stellen, lancx den zeecant. Ende ten Damme wasser ooc eene quantiteyt onthooft. Ende te Blanckenberge ontbootmen die spaeniaerden, dye gherooft hadden gheweist tusschen Herfleur ende Bayeus, ende die iongelingen die des spaeniaerts scepen bewaerden, als sy gheuanghen waren, waer of een was sgrauens sone van Alenchon, van Eureux, van gournay, ende van monfoort. Daer waren si gheexamineirt, in die presencie vanden boden des conincx van Vranckerijcke, ende den graue van Alenchon, ende Aricourt, dat si beuel hadden van haren vadren, die alle princhen of grauen waren in normandyen datmen den commandemente des couicx van vranckerijcke obedieren soude. Twelc was, soe wat scip dat huyt vlaendren quame, of wat scip dat met eeneger coopmanscap in Vlaendren wilde varen, datmen dat roouen ende nemen soude, ende stelden si hem ter weere, datmense ouer boort worpen soude, ende si kenden daer dat sy bet dan.iiij.duysent lieden dye te Vlaendre waert wesen wilden, verdroncken ende ouer boort gheworpen hadden, onder vlamingen ende ander diuersche cooplieden. Doen spraken daer die spaeniaerden, hoe dat si vanden seluen ioncheeren waren gheuanghen, ende heurlieder goet ende schepen ghearresteirt, ende dat sy waren in dye drie scepen.C.ende.xxviij.mannen vanden welcken waren die.C.ende.xxi.doot ghesleghen ende leuende ouertboort gheworpen, ende si.vij en waren maer bleuen te lijue. Dit horende sconincx boden, ende die twee Grauen waren alte seere beschaemt, ende ghescoffiert. Daer beual die graue Phelips, datmen alle die bastaerden, van heu, van monfoort, van Aricourt, ende die ander alle onthoofden souden, ghelijckmen zeeroouers behoort te iusticierne, ende stellen vp hoghen raden, datse die voorseyde pieraten ende lijckedeelders van varren mochten sien, Ende voort so beual die graue phelips dat men die.lxxx ioncheren onthoofden soude, ende ooc daer bi op raden setten, Van Blanckenberge voer hy

[fol. xxxi.r]

Toostende, ende te Lombaertchye, ende van daer te Duynkercke, ende also voor tot Beunen toe, ende in elcken vanden voornoemde plaetsen waren een quantiteyt van Normans onthooft, ende daer lancx den zeecant vp raden ghestelt. Dese openbare iusticie aldus ghedaen sijnde, sprac die graue phelips tot des Conincx boden. Ick en ghelooue niet dat onse gheduchte here die coninc van Vranckerijcke oyt yement beual te roouene, of yement te vermoordene, ofte den coopman quaet te doene, te doden, of te vanghene, weduwen ofte weesen te verdruckene, ofte haerlieder goedt te nemene, maer wiste onse here die coninc yeuwers sulcke lieden, als goet prinche ende Ruddere, hi ware schuldich sijn lijf te auentuerene omme dye te crijghene, ende te doene iusticierne, ende te nyeuten te doene, ende midts dat dit die coninck niet ghedaen en heift, so hebbe ic selue dese keyserlijcke iusticie ghedaen als goet ruddere ende ghetrauwe, houdende mijn belofte die ic den keyser beloeft ende gesworen hebbe. Voort soe weit dat ic ter weerdicheyt vanden coninc ontslade die wethouders van Chierburch, die nochtans ooc alle tlijf verbuert hebben, metsgaders dat sy ghedoochden sulcke roouers in haerlieder stede wandelende, ende omme dat si logierden ende herberchden dat gheroofde goet vander coninghinne van Poortingale. Voort ghi twee heren ghi sijt occusoen ende cause dat wel.iiij^m.menschen in die zee ouerboort gheworpen sijn, ende dat alle dese edele iongelinghen onthooft sijn, ende ghi lieden hebt huerlieder kindren qualic gheleert, hoe suldy dit voor gode verantwoorden moghen, maer weit ter weerdicheyt vanden coninc, so ontslae ic hu lieden, ende schelde u quijte van huwen costen, ende ghebreict hu lieden yet, dat sal ic hu lieden gheerne doen hebben, ende die graue phelips gaf des conincs boden ghiften ende yeweelen, ende seyde des conincx boden, dat si den coninck wel ende ghetrauwelicke vertooghen ende seggen souden tghene dat si ghehoort ende ghesien hadden, ende dat hi yeghen dye coninc noch yeghen die croone van Vranckerijcke nyet misdaen en hadde, noch lijf, noch goet, noch gheen heerlicheden verbuert en hadde, ende dat hi ter weerdicheyt vanden coninc ende vander croone die twee grauen voorseyde van Alenchon ende van Erricourt, ende die poorters van Chierburch huyter vangenesse ghelaten ende quijte gheschouden hadde, niet yeghenstaende dat sy nochtan met rechte alle gader oock tlijf verbuert hadden. Ende dat si den Coninc ooc souden seggen bouen allen dingen (midts dat hi in meneghen tijden in Vermandoys niet gheweist en hadde) hi soude cortelinghe commen visiteren wel voorsien sijnde, omme te besiene oft hem yement sijne heerscappye begheerde te nemene, of eenich belet daer inne wilde doen, ende wilt ooc segghen den coninc dat my leedt is dat hy so aerm is, dat hi sijn coninghinne mijn nichte, daer ik oom of ben niet gheuoeden en can, maer heiftse versteken ende verdreuen in spijte van mi, ende laetse gaen alleen ghelijc eenen aermen wijue, dat hijse tot my seynde, ende schelde quijte die steden ende tlandt dat ick met huer in huwelicke gaf, te wetene sint Omaers, Aryen, tlant van guysen, ende alle dat westvlaendren is, ende ic salse selue onderhouden naer haren staet. Dese boden te Parijs commende tot den coninc van vranckerijcke, vertoochden haer last dat si hadden vanden.G.phelips, ende ooc die voorseyde.ij.grauen vertrocken alle die gheschiede saken den coninc, in die presencie vanden edelen raet vander croone. Ende die van des conincx rade seiden alle ghemeene, datter grote blame was voor den coninc dat hi die weerde edele coninginne die hem drie kinderen ghedreghen hadde, soe smadelic versteken hadde, sonder eenege cause. Ende men vertrack daer dye scerpheyt van haren heleghen leuene, van harer deuocie, almoesene, haer ootmoedicheyt, ende haer wercken van ontfarmherticheyt, als waer omme dye coninc last gaf datmense eerlic cleeden soude, ende met groter weerdicheyt weder omme in eenen osbaer bringen soude te Parijs, ende het worde also ghedaen. Dese saken al ghesciet sijnde, Phelips van elsaten ghinc tot den eertsbisscop van kuelen, totten prinche Eeuwout van Ardanen, Boudin van Henegauwe, ende badt hem lieden omme bystandicheyt, om met machte te treckene in Vermandoys, daer hi bin langhe tijt niet gheweest en hadde, noch hem lieden niet gheregiert en hadde Boudin van mons graue van Henegauwe beloefde Phelips te doene bystandicheyt met lijue ende met goede, om sine landen vlaen-

[fol. xxxi.v]

der, Artois, ende Vermandois te ghebruyckene, die welcke die coninc gheconfisqueirt ende tsijnder tafle gheleyt hadde, ende die graue phelips was wel tot.xij^m.mannen sterc, ende die wijle dat die.G.phelips te Kuelen was, ende in ardanen, so quam die coninck van vranckerijcke in vermandoys, ende in allen steden.s.quintens, pyrone, te couchy, te haen te mondidier, ende ander casteelen stellende, die in sine hande ende in sine mogenthede. Dyt vernemende die.G.phelips naer dat die coninc weder te Parijs ghekeert was, so quam hi int lant van vermandois, ende int lant van Artoys, ende men dede hem alle die steden ende sloten opene, maer hi quam te Mondydier die hem wederstonden, ende hy schoot tvier in die stede, ende die vanden casteele dat siende, gauen hem ouer, behouden haerlieder lijf. Die coninc vernemende die macht van phelips van elsaten quam te Amyens, ende daer wesende ende horende dye macht vanden rijnschen heren, vloot van daer te Compiengnen, als hy daer was, so ontboot hi alle die edele van normandyen, dat sy te Compiengnen commen souden om hemlieden te wrekene yeghen phelips van elsaten, ende die coninc ontboot bi hem alle die hem gheraden hadden te confisquierene tlant van vermandoys ende artoys, ende daer inne te stellene nieuwe officiers. Dit vernemende die.G.phelips, ontboot dat commuyn van Vlaendren, twelcke quam bi hem met groten gheselscepe, sonder alleene die van Ghendt die hem excuseerden seggende, si en wilden yegens die croone niet steken noch vechten. Binnen deser tijt so quamen die vijf grauen van normandyen, Alenchon, Perhize, Heu, eureux, ende aricourt, wel tot x^m. starck, maer die.G.phelips creech alle die sloten ende casteelen van Pycaerdyen, eer sy ghecommen consten te compiengnen totten coninc, ende phelips van elsaten dede maken een casteel van houtete couchy, om te siene in compiengnen daer die coninc.lach. Die princen van normandyen vernemende ende siende die behendicheyt vanden G.phelips, rieden den coninc dat hy tenten ende pauwelyoene soude doen slaen vp die riuiere vander Hose yegen Couchy ouere, ende dat die coninc.viij.of.ix.scepen soude doen commen huut compiengnen, ende doen die coppelen deen aen dander, ende stakitsen met pijlen in die selue riuiere, ende also souden si eene brugge hebben omme te commen aen dander site vander riuiere, om aldaer te becupene dat heyrcracht vanden.G.phelips Dit worde phelips gheware, dat die Normans met groter macht waren commen huut compiengnen, ende dat die coninc.wilde commen te couchi. Phelips biden rade vanden bisschop van Keulen, ende Eeuwout van ardanen, ghingen ter stont, als die normans commen waren om den graue te beuechtene smorgens metten dage hemlieden aene, ende die peerden vanden normans waren moede, ende tvolck mede, want si dien nacht ghereyst quamen. Ende in dye battaelie so hadde phelips die victorie. Die.G.van heu ende van persen waren daer doot gheslegen, ende die.G.van eureux vloot met.iiij^m.lieden, ende die.G.van alenchon wel met.xviij.rudders worde daer gheuangen, ende bi couchy waren wel byden.v^m.normans verslegen, ende.viij^m.ghequetst. Daer naer wort weder ghecregen dye G.van aricourt, ende dye.ij.grauen Alenchon ende Aricourt sandt die.G.phelips te vlaenderwaert metten.xviij.rudders. Ende die van ghendt horende die victorie vanden.G.phelips, kosen wel.v^m.vromer mannen wel ghewapent, ende quamen tot den.G.phelips die te Couchi was, ende si lieden binnen.vi.dagen commende te couchy bi nachte, die van Ghendt ghinghen ouer die riuiere, ende sloughen haer tenten ende pauwelioenen ende staken op hooghen scachten die nieuwe wapen van vlaendren die phelips hadde gewonnen bi cesarien onder den berch Libani, den swarten leeu clemmende inden schilt van goude. Ende tsmorgens als die sonne vp rees, ende die coninc.ontwaken wart, horende datmer vlaems sprac, hi sach een nieuwe wapen ende tenten gheslegen tot bi sijnder tente vanden vlamingen die hem binnen dier nacht so naer ghecommen waren, ende huut vreesen van haer, vloot die.coninc.met al sinen volcke naer parijs, daer si waren binnen.vi.of vij.heuren twelc nochtan wel is xix.mijlen van daer hi lach, ende dat huut vreesen vanden Vlamingen. Dit vernemende die.G.Phelips dat die coninc.gheuloden was naer parijs, ghemoedt als een liebaert, trac met sinen volcke te senlijs assaelgierende al dat si inden wech vonden, ende commende te dammaertijn, daer vonden si den.G.albery van dammaertijn, ende sine edele die by hem waren, die vinghen si, ende dedense voeren te vlaender waert. Die vromicheyt vanden.G.

[fol. xxxij.r]

Phelips was die van parijs, ende ooc alle die fransoisen een gruwen ende een afgrijsen als sy hem hoorden noemen, of datmen van hem sprac, hi deur ghinc ende deur reet al champaengnen ende al vranckerijcke deure, ende niement dorste hem wederstaen. Dese orloge gheduerde.ij.iaren lanc, bi wijlent wast bestant van kersdach totter octaue van.xiij.dach, of van vastenauent totter octaue van paesschen. Die instekers vander oorloghe en waren nyet alleene die normans, omme dat phelips in tijden voor leden hem lieden vind, ende den zeecant bedarf, of om dat hy chierburch scelgierde, ende die zeeroouers onthoofde, maer het waren ooc die.G.van cleermont, Radulf van couchy, ende die kinderen van Robert clemens, die welcke waren die principaelste ende meeste vanden raetsheren vanden coninc Phelips, ende si meenden, hadde die.G.phelips tonder geweest, si souden die heerscappye van Artois ende van Vermandoys onder hem lieden ghedeelt hebben, ende also vele quaets als die.G.Phelips dede in oost vranckerijcke, also vele quaets deden die Inghelsche in Poitau, ende in gascoengnen, ende in Aquitaniten, steden ende casteelen, cloosters, ende kercken verbarnende, ende destruerende, ende si vercrachten nonnen ende ghehuwede vrauwen, ende ionghe maechdekins, sulcke ouerdaet en was noyt niet vele ghehoort noch ghesien, als die Inghelschen daer bedreuen, sulcke allende en was noyt in Vranckerijcke, sichtent den tijt vanden wandelen die al Vranckerijcke wel naer bedoruen. Binnen eenen bestande, so gheuielt dat die coninck van Vranckerijcke al sine ghereetschap maer te met al'sijnder macht om vp vlaendre te commene, ende dat te destrueirne, ende den.G.phelips te beuechtene, want dye duytsche heren ende die van Ardanen trocken tharen lande waert, dat was ontrent den vastenauent. Dit vernemende die.G.phelips dat die coninck die riuiere vander Ose leden was, om te commene te Amiens. Phelips met al sinen volcke van Vlaendren trac naer Amiens, om den coninc te wederstane. Dat bestant huute sijnde veerthien daghen naer dye octaue van paesschen, gheen hope hebbende van payse, maer dat si souden bataelye hebben yeghens malcanderen, buyten der stede van Amyens, dye coninck ende den graue Phelips.

 Sicut deo placuit pax ibidem facta est.