Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 134

[p. 534]

Leen Huet
Het Zweedse paardje

1.

Op een avond, en op weg naar het zoveelste zinloze partijtje, sla je een hoek om en tuimel je in een valkuil die je eeuwen geleden, argeloos, voor jezelf groef. Elly Dubois' blik viel op een fraai, roodgelakt houten paardje in een postmoderne etalage - en de pijn, de liefde, de huid en het haar van ver weg en lang geleden hernamen hun heerschappij met een huiveringwekkende vanzelfsprekendheid.

Want éénzelfde paardje was ooit aan Annemarie ten geschenke gegeven, op voorwaarde dat ze er niet mee zou spelen. Dit gebeurde in de living room van oom en tante, waar leer en oud hout en zilver zo mooi glansden, dat Elly hier als het ware onbewust in haar rol van hetarme-nichtje groeide door urenlang in geluk om zich heen te kijken. Het geschenk werd op een boekenrekje geplaatst en de kinderen, warm en schoon van het bad en in eendere pyama's gehuld, richtten hun vrolijke aandacht weer op de televisie - een verfilming van het toneelstuk Cyrano, die Elly betoverde en Annemarie, zoveel wereldser, nogal verveelde.

Zij hadden weinig gemeen, buiten hun bloedverwantschap en de eenzaamheid van lichtelijk verwaarloosde kinderen. De drukte waarmee hun respectievelijke ouders leefden en verdienden, leidde ertoe dat zij steevast de weekeinden doorbrachten in het uitgestrekte grootouderlijke huis, waarin hun bijzondere, precaire en volkomen asymmetrische verhouding zijn opgang en herfsttij beleefde. Daarom viel het huis in Elly's herinnering uiteen in zeer onderscheiden emotionele kamers en plaatsjes. Van de ene traptrede op de volgende stappend, overschreed ze een voor altijd getrokken grens tussen samen gezongen schunnige aftelrijmpjes en gevaarlijke, als een grapje begonnen ruzies; op gene vloer prijkte voor altijd een plots verlaten ganzebord, en aan deze beddeknop hing voorgoed een bewonderd kledingstuk.

In grootmoeders salon kropen zij vaak getweeën rond, om de franjes van haar tapijten opnieuw te schikken wanneer die door het spel, - of zelfs maar door de stap van een bezoeker -, in de war waren geraakt. Om hen te belonen maakte grootmoeder dan soms een imposant krakende kast in de hall open, waarin drie verrukkelijke oude popjes met roodgeruite jurken en rode haarstrikjes bewaard werden. Die mochten zij voorzichtig vasthouden en voorzichtig tussen hen in op het hoge fluwelen eiland van de sofa zetten, om op te gaan in een eerder gedroomd dan uitgevoerd verhaaltje. Het was nooit onverdeeld prettig in grootmoeders kamers: de keuken leek veelal op een militair exercitieterrein, wanneer hen bits toegevoegd werd rechtop te zitten, niet te praten met volle mond, en hun borden leeg te eten., Zodat zij meer dan eens halfhuilend tegenover elkaar hadden gezeten, wanhopig kauwend op pezige stukken vlees die steeds minder verteerbaar en alsmaar verstikkender leken te worden. En de badkamer, die in normale omstandigheden fungeerde als tempel der wetenschap, - wanneer Annemarie, staande op een krukje voor de wastafel, haar tanden poetste, en Elly geconcentreerd op het

[p. 535]

toilet zat, met het afgestroopte broekje bungelend aan haar enkels: dan ontsponnen zich diepgaande gesprekken over de juiste uitspraak van een woord (‘emmer’ of ‘emer’?) en de precieze uitkomst van een som (hoeveel was nu eigenlijk 7 + 5?) -, deze tempel kon de grootmoeder ten allen tijde veranderen in een akelig oord, wanneer zij het badwater niet voldoende op temperatuur controleerde of al te hardhandig hun haren waste, met prikkende shampoo.

Des te paradijselijker was het verblijf in de supreme kamer van de grootvader, ‘de studio’, die geurde naar hout en tabak en papier. Hier tekende hij in hun poëziealbums en maakte hij versjes voor Sinterklaas en Kerstmis. Hier ook legde hij in hen de kiem van het verraderlijke gevoel der familiale exclusiviteit, dat voor Annemarie de zoveelste verschijningsvorm werd van haar goedgehumeurde snobisme, en voor Elly het levensmerg zèlf. Hier was tevens de geëigende plaats van het allerheerlijkste ‘soms’: als het o, zachte! logeerbed er gespreid werd, met de koele, blauwgeruite lakens en twee hoofdkussens in plaats van één. Dan lagen ze daar, stilletjes sabbelend op de laatste bonbon van de dag, en luisterden naar de regen in het donker. En terwijl Annemarie vertelde van haar vermoeden, geen echt maar een geadopteerd kind te zijn (waarom zouden papa en mama anders zo weinig van haar houden en zo veel meer van haar broertje?) ontlook in hen beiden de bittere bloem van de verlatenheid. Zij keerden zich voorzichtig naar elkaar toe en vielen wang tegen natte wang in slaap.

2.

Ontwaken in Annemarie's gezelschap was voor Elly onlosmakelijk verbonden met het ruiken van een verschaalde, onmiskenbare geur en de kleverige kilte van beddegoed en nachthemd. Dan kleedden ze zich vlug aan, en haastten zich, de beplaste lakens over de radiator te drogen te hangen; maar grootmoeder ontdekte het, en liet niet na, oom en tante van het falen van hun kind op de hoogte te brengen. Dit waren gelegenheden, waarbij Elly met afschuw moest zien en horen, hoe zij aan haar nichtje ten voorbeeld werd gesteld, en hoe een plotse afkeer in Annemarie's ogen daar het gevolg van was. Inderdaad, Elly werd geprezen om zindelijkheid en gezeglijkheid, haar sierlijke manier om boterhammetjes te hanteren en haar schoolresultaten. Deze tactloze stroom van vernederende loftuitingen maakte haar pedanter, lelijker, linkser, terwijl Annemarie grillig opgroeide tot een steeds afstandelijker wezen dat absent steeds duurdere cadeautjes in ontvangst nam en spottend geeuwde wanneer Elly, met de typische verbetenheid van de gedeclasseerde, blééf doorbomen over het ware familiale karakter (de alomgevreesde ‘echte Dubois’) en de ware familiale deugden. De puppyvriendschap veranderde in een luchtig misprijzen ener-, een woekerende bezitsdrang anderzijds. Elly probeerde dikwijls een onthechte onverschilligheid te veinzen, bij voorbeeld wanneer ze in grootvaders groenleren armstoel deel IV van Cyriel Verschaeve's Verzameld Werk zat te lezen om de wereld te tonen hoe voorlijk ze eigenlijk wel was. Maar onafwendbaar dwaalden haar blikken naar Annemarie die aan de eetkamertafel patience speelde. Hoe het lamplicht over haar krullen waasde en hoe haar gebruinde vingers de kaarten hanteerden en hoe haar concentratie de sidderende rest van de wereld uitsloot: dat alles bracht het andere kind in een toestand van vertwijfelde verrukking, die alleen maar nieuwe en futielere ruzies veroorzaakte. En alle boeken, alle ellendige goede rapporten werden dodelijk vaal als ze hen vergeleek met deze grondeloze kloof, aan de overkant waarvan ze haar eigen geflatteerde spiegelbeeld ontwaarde.

Want terwijl Elly haar emotioneel surplus (een atavisme) omzette in een nut-

[p. 536]

teloos bric-à-brac van onverteerde lectuur, - zoals een onhandige alchimist er ook wel eens in slaagt, om van goud lood te maken -, nam dat van Annemarie de vorm aan van ‘le diable au corps’. Haar schaarse confidenties betroffen nu reeksen smachtende dorpsjongens en de rijleraar, een charmante primaire plattelandsadvokaat, tegen wiens tweed vest ze zich in de stallen van de manège voorzichtig aandrukte - en dit punt van het verhaal illustreerde ze, door langzaam langzaam haar handpalmen tegen elkaar te plaatsen en hen, eindeloos traag, over elkaar heen en weer te schuiven. Paarden briesten, stro ritselde, de tijd stond stil met een schok. Maar hoewel sterrenhozen in hem neersloegen, engelenkoren zongen toen de koele slankheid van dit amper ontbloeide vlees zich gretig tegen het zijne wreef, besloot hij toch de zaak op te vatten als een pedagogisch probleem dat hij gedurende één ernstige namiddagsessie voorlegde aan oom en tante. Het spreekt vanzelf dat toen vele, zoniet alle clichés herkauwd zijn over de delicatesse en de tact, vereist voor het opvoeden van jonge meisjes. Elly kon het zich bijzonder goed voorstellen. Mogelijke oplossingen waren bovendien verloren gegaan in de plooien van de geschiedenis.

En zoals er voor hen geen begin geweest was, zo kwam er ook geen einde: slechts een langzame corrosie, bij zeldzame gelegenheden onderbroken - later, wanneer Elly confidenties deed over een charmante primaire plattelandstandarts en zij allebei wat glimlachten om de mannelijke naïviteit; of wanneer ze elkaar toevallig ontmoetten op een feestje en Annemarie haar plotseling omhelsde in de badkamer, zeggende: ‘Ik word gek van verliefdheid,’ waarop Elly antwoordde: ‘Daar ben je een Dubois voor.’

Maar die avond, oog in oog met het schuldeloze paardje, streek ze zich even met een vermoeid, pijnlijk gebaar over het voorhoofd en bedacht voor de zoveelste keer, dat ook de innerlijke aarde gebaat is bij ijskappen aan de polen. Ook al om de oudste, de liefste, de eerste levensvormen als fossielen, ongerept en verzonken, te bewaren. Plotse dooi leidde maar tot toename van de emotionele blubber, waar ze niet graag doorheensopte; ze verkoos nu eenmaal Italiaanse schoenen boven gummilaarzen.

[p. 537]