De 'Disticha Catonis' in het Middelnederlandsch

(1885)–Anoniem Duytschen Catoen, Den– rechtenstatus

[III]

III. Praef. a

 
Ga naar voetnoot1)Wiltu wel verstaen ende leren,
 
So saltu di na minen raet keren,
 
Ende werken na mine lere,
 
So saltu comen te groeter ere.

tekstkritische noten

III. 1

 
Sone, leere so dinen sin,
 
Dattre wijsdom wone in:
 
Want diere sonder leet sijn leven,
 
Hets qualike met hem beweven.

III. Praef. b.

 
Sone, houdi na mine lere,
 
Doestuut, dy comter of eere;
 
Laetstuut oec, het is mit my gast,
 
Ende mitti salt bliven vast.

III. 3

 
Die man, die goeder voeren [pleghet],
 
En der niet roucken wat men [seghet]:
 
Want hine der doer niemens tale
 
Quaet doen, wilti selve wale.

III. 4

 
Alstu gheroupen best te rade,
 
Sone bedincti niet te spade,
 
Dune beters dire ghesellen daet
 
In alsoe vele als an dy gaet.

III. 5

 
(I)egen die gene die connen smeken
 
Ende scone tale voort reken,
 
Salstu dy wachten, doestu wale,
 
Want sy (sijn) wandel in die tale.

tekstkritische noten

III. 8

 
[Seggestu dijns ghesellen daet,
 
Des hi hem scamet, dat is quaet:
 
Peins of hi di lief ware,
 
Die dijn scande maecte mare].

III. 9

 
Datti te dele bevallen es,
 
Hout dat ende wachti des
 
Datmen niet en seit, waer hy gaet,
 
Die tsine verdede met quader daet.

III. 10

 
Als du out best ende rike,
 
Dan saltu gheven mildelike,
 
So dat men mach secghen van di:
 
‘Ay dese oude man, hoe ghoet was hi!’

III. 11

 
Als di yemant [ghevet] raet,
 
Hi en sal di niet duncken quaet:
 
Hi es sot die raet ontseyt, -
 
So wien gaf - daer doghet an leyt.

III. 12

 
Alsti dine tiden naken,
 
Saltu dine theere maken,
 
Ende dinen cost, meer no min,
 
Na dien dattu heves ghewin.

III. 13

 
Sone, wachti, by dinen live,
 
Dattu nemeer wijf te wive
 
En nemes, du en kense wel:
 
Want der wiven sijn [vele] fel.

tekstkritische noten

III. 14

 
Doet yemant wel, wie hy si,
 
Neemter goet exempel bi;
 
Doet yemant quaet, (dien) saltu vlien,
 
Ende laeten sijnre quaetheit plien.

III. 15

 
Dune sult niet proeven dine cracht
 
An dat di es uter macht:
 
Daer leghet te proevene lachter an,
 
Dat een ghedoen niet en can.

III. 16

 
Daer du weets ghedaen ondaet,
 
Helestu dat, du does quaet:
 
Dat men niet en segghe van di:
 
‘Ic wane hijs gheselle si.’

III. 17

 
Alstu verstaet in dinen moet,
 
Dat men di onrecht doet,
 
Bidt den rechter, dat hi di
 
Om dinen dienst behulpich si.

III. 18

 
[Daer] di te rechte af messciet,
 
Verdraegt, dat mens (ne) marke niet;
 
Ende wanneer so du sculdech sijs,
 
Vermane dijns selves, dat es prijs.

III. 19

 
Daer du af twifels, dat saltu lesen,
 
So langhe dattuus vroet mogs wesen:
 
Die leest dat hi niet verstaet,
 
Ens niet versteet, dat es hem quaet.

tekstkritische noten

III. 20

 
Alstu etes, wachti dies
 
Datstu te vele niet en plies
 
Te spreken: wie dat heeft in seden,
 
Men mercket al in dorperheden.

III. 21

 
Alse dijn wijf verbolghen es,
 
Dune selt niet achten des
 
Wat so seghet: want hare wort
 
Draghet die wint al uter port.

III. 22

 
Sone, oftu vroet wilt sijn,
 
So tere in goeder maten tdijn:
 
Hijs sot, die tsijn tonmaten vertert,
 
Ende an die vremde hem ghenert.

III. 22 Vervolg.

 
Lieve sone, wachti dies
 
Dattu bidden(s) niet en plies:
 
Ic segdi, hoet int lant nu steet,
 
Die vele biddet hi es leet.

III. 23

 
Die doot en saltu haten niet
 
Dor eene dinc, die so pliet,
 
Dats dat so recht over die quade,
 
Al comt so dicwile te spade.

tekstkritische noten

III. 24

 
Es dijn wijf van rade vroet,
 
Houter di an, hets di goet:
 
Hets menich wijf, die meer can
 
Van vroeden rade dan sulc man.

III. 25

 
Du salt met dinen shine algader
 
Eeren moeder ende vader:
 
God seghet, diese belghen doet,
 
Dat hem te pinen werde(n) moet.

: [tekstkritische noot]III. Praef. a. Slechts in A.

voetnoot1)

De telling der disticha van het 3e boek is bij verschillende uitgevers verschillend, doordien men na Scaliger een deel der Praefatio heeft uitgelicht en als het eerste dist. beschouwd (daarover Zarncke, Deu. Cato, p. 179; Baehrens, a.w. p. 226); daarenboven werd alreeds door Arntzenius het tweede dist. voor onecht verklaard, en telt dit (bij hem nog wel, maar) bij sommigen niet meer mede (zie: Hauthal, a.w. p. 36; Zarncke, Ber. kgl. sächs. Ges. der Wiss., Leipzig, Phil.-Hist. Cl. 15 Bd., p. 51; 17 Bd., p. 57). Ik volg de nummering van Arntzenius, met de volgorde der codices (behalve van Veronensis; Baehrens t.a.p.), maar geef een vergelijkend overzicht in de tabel.

aanvang der dist. bij arntzen: -zarncke.	arntzenius (1754). zarncke, deu. cato. p. 179, 80.	van der meersch, r.v. catone, p. 85.	hauthal (1870).	baehrens (1881).
Hoc qui- cumque	Praef. a	Praef. a.	Praef. vs. 1. 2.	Praef. vs. 1. 2.
Instrue prae- ceptis	III. 1.	Praef. b.	Praef. vs. 5. 6.	III. 1.
Com- moda multa	Praef. b.	Praef. c.	Praef. vs. 3. 4.	Praef. vs. 1. 2.
Cum recte vivas	III. 3.	III. 1.	III. 2.	III. 2.
Pro- ductus testis	III. 4.	III. 2.	III. 3.	III. 3.
Ser- mones blandos	III. 5.	III. 3.	III. 4.	III. 4.
Seg- nitiem fugito	III. 6.	III. 4.	III. 5.	III. 5.
Inter- pone tuis	III. 7.	III. 5.	III. 6.	III. 6.
Alterius factum	III, 8.	III. 6.	III. 7.	III. 7.
Quod tibi sors	III. 9.	III. 7.	III. 8.	III. 8.
Cum tibi divitiae	III. 10.	III. 8.	III. 9.	III. 9.
Utile consilium	III. 11.	III. 9.	III. 10.	III. 10.
Rebus et in censu	III. 12.	III. 10.	III. 11.	III. 11.
Uxorem fuge ne	III. 13.	III. 11.	III. 12.	III. 12.
Multorum disce	III. 14.	III. 12.	III. 13.	III. 13.
Quod potes	III. 15.	III. 13.	III. 14.	III. 14.
Quod nosti	III. 16.	III. 14.	III. 15.	III. 15.
Judicis auxilium	III. 17.	III. 15.	III. 16.	III. 16.
Quod merito	III. 18.	III. 16.	III. 17.	III. 17.
Multa legas	III. 19.	III. 17.	III. 18.	III. 18.
Inter convivas	III. 20.	III. 18.	III. 19.	III. 19.
Coniugis iratae	III. 21.	III. 19.	III. 20.	III. 20.
Utere quaesitis	III. 22.	III. 20.	III. 21.	III. 21.
Fac tibi	III. 23.	III. 21.	III. 22.	III. 22.
Uxoris linguam	III. 24.	III. 22.	III. 23.	III. 23.
Dilige non caros	III. 25.	III. 23.	III. 24.	III. 24.

: [tekstkritische noot]III. 1. Volgens C. Vs. 1 B Sone l. in dine sinne. H Sone schictet alsoe dine sinne. D in dinen. d Sone leert in uwen sin. 2 B wysheit w. inne. H Datter wone wysheit inne. D Datter. d Dat daer D d wone wijsheit in. 3 B d Die mit sonden. (H vs. 3 en 4 ontbr.). D Die daer sonder. 4 B Het tis qualic. D Hets qualic. d Het is qualijcken met hem becleven.Zie Aant.
III. Praef. b. Volgens B. Vs. 1 D Houti sone na minen. 3 D hets mi gast. 4 salt wesen vast.Zie Aant.
III. 3. Volgens M. Vs. 1 M Die - pliet. H Die gheen die goeder vord pleget. D Die g.v. pleghet. 2 M seit. H En derf niet wragen wat een ander seghet. D Derf n. roeken watmen seghet. 3 H Want hij en derf om niemants t. D Hi en derf doer nyemants t. 4 H Quaet wesen doet hij selver wale. D wilstu.Zie Aant.
III. 4. Volgens M. Vs. 1 M te rade niet. H biste. 2 H Bedenck, sone, nyet. D So en bedenct di. 3 M diere. H Du en verbeters dyn gesellen raet. D Du en b. dyn. 4 H Alsoe verre alse an dijn staet. D Van alle des dy ane gaet.Zie Aant.
III. 5. Slechts in B. Vs. 1 (I)eghen; de initaal is in het hs. niet ingevuld. 4 Want sy wandel i.d.t.Zie Aant.

: [tekstkritische noot]III. 8. Hoofdzakelijk volgens D, met wijzigingen van Jbl. (In b zijn alleen de eerste nelften der verzen bewaard: H wijkt geheel af.) Vs. 1 D Seggestu dyn ghesellen dat. d Segdy ws. 2 b d Dies. 3 b Deynsti lief ware D Peijnst oft di. d Peynst oft het u. 4 D maecte ware. d uwe s.m. openbare In H leest men: Sietstu dat een ander mistaet, Hoet dy des, dat is myn raet. Die van den anderen seyt niet wel, Die mach verwachten dat selve spel.Zie Aant.
III. 9. Slechts in D.Zie Aant.
III. 10. Slechts in A.Zie Aant.
III. 11. Slechts in D. Vs. 1 gheeft, om de maat verand.Zie Aant.
III. 12. Volgens M. Vs. 1 L Na datti d. tijde. B Na dien datti. H Als dy dine lijde. D Na datti. d Na dat uwe. 2 B H Salstu. D Soutstu. L B b H D tere. d Suldy uwe teringe. 3 d uwen cost. 4 B datstu. D Na dattu. d Nae dien dat ghy hebt.Zie Aant.
III. 13. Volgens B. Vs. 1 D Wachti als bi. 2 D Dattu gheen wijf. 3 D kentse. 4 B wel fel, verand. naar D, vele fel.Zie Aant.

: [tekstkritische noot]III. 14. Slechts in D. Vs. 1 sy. 3 quaet saltu. 4 laetne.Zie Aant.
III. 15. Volgens C. Vs. 1 B Du en niet sulte proven. D En proeft niet. 2 B Aen een dine dat. D Aen datti is tot uwer m. 3 C provene. B Daer leyt te proven laster an. D Daer is te. 4 B Dat een ghedoet dat niet en can.Zie Aant.
III. 16. Slechts in C.
III. 17. Volgens D. Vs. 1 A Als du macht merken. d Ghy sult hebben vasten m. 2 A Dat men di yeweren o.d. d Wanneer men u o.d. 3 A So bidt - hy si. d Soo bidt 4 A Dor dinen dienst in hulpen di; Want recht heeft dicken hulpen noet, Dat nember de man ne si soe groet. d Door uwen.Zie Aant.
III. 18. Slechts in A. Vs. 1. Ende daer. 2 mens marke niet.Zie Aant.
III. 19. Slechts in A.Zie Aant.

: [tekstkritische noot]III. 20. Volgens B. Vs. 1 A Alse du oec etes so. B wachstu. D wacht u. 2 A Dattu - ne p. D Dattu. 3 A Dan te sprekene; diet heeft in seden. D wiet heeft 4 A merket sere. Zie Aant.
III. 21. Volgens C. Vs. 1 A Sone als. B D Als. 2 A Salt niet maerken. B Du en sulste niet roeken des. D En wilt niet roeken des. 3 A So wat soe seght in hare woert. B sy seit. D si seyt. 4 A Dat draegt. B D Waeyt. D wint wter poert.Zie Aant.
III. 22. Volgens C. Vs. 1 A wils. d oft ghy. 2 C goeter maten dijn. A there - tyn. d Soo t'herte in g.m. dijn. 3 A teert. d Hy is sot diet zyne verteert. 4 A Ende h. anden vremden gheneert. d Ende aenden vremden hen gheneert.
III. 22. Vervolg. Volgens C. Vs. 1 C oec w.d. A nu wachti. d wachti. 2 C bidden. A d biddens. d Dat ghy. 3 A Penser ombe altoes ter vaert. d Ick segt u hoet int l.s. 4 A Die vele bidt hi wert onwaert. d¹ bidt, hy wort leet. d² biddet - worde. Zie Aant.
III. 23. Volgens C. Vs. 1 A De doet ne saltu. d¹ Die d. en sult ghy. d² suldy. 2 A Dor ene dinc diere soe. d Door eene pyne die soo vliet. 3 A de quade, d Die sy recht over die quade. 4 A soe somen dicken. d hy dicke. Zie Aant.

: [tekstkritische noot]III. 24. Volgens C. Vs. 2 C Houtre. B Houter. A het es di. B dats dy g. 3 B Het tis. 4 A Van goeden r. B dan haer man. Zie Aant.
III. 25. Volgens C. Vs. 1 A Mettinen sinne saltu. B Du sulste mit dinen lieve. D sult m.d. sin. d Ghy sult m. uwen sin allegader. 3 A Ghod seide. 4 B die pine. In A volgt nog: Diese oec ert, eist man, eist wijf, Hi leed sekerleke ghoet lijf; Ende sal te vriende hebben Ghode, Hout hi wel sine ghebode. Zie Aant.
IV. Praef. Slechts in A. Vs. 3 Die. Zie Aant.
IV. 1. Volgens B. Vs. 1 A Sone, rike te sine te ommaten. 2 A Dat saltu scuwen e. laten. 3 A Ne laetstus niet, Ghod sal di haten. 4 5 6 A Ende haet di Ghod du best verwaten. Wiltu werden dan liefghetal, So werd omoedech al over al. 4 B vre, door mij veranderd. Zie Aant.
IV. 2. Volgens C. Vs. 1 A doe dat hic die wise. B wyse, 2 C di. B Sulve. 3 B bist. 4 A So heefstu di hier wel behoedt. B Soe is dyn l. wel b.aant.
IV. 3. Slechts in A hiet pro iet, engher pro enegher. Zie Aant.

Vorige Volgende