De 'Disticha Catonis' in het Middelnederlandsch

[II]

[II. Praef. a]

¹⁾Wiltu di, sone, daer toe keren,
Dattu dorpers sede wils leren:
Virgilius hevet al bescreven,
Hoe dane wijs die dorpren leven.

1) Met II. Praef. a, b, c, d, e wordt het volgende bedoeld (vgl. ed. Baehrens): II. Praef.

a Telluris si forte velis cognoscere cultus,

Vergilium legito;

b quodsi mage nosse laboras

Herbarum vires, Macer haec tibi carmina dicit;

c Si Romana cupis et Punica noscere bella,

Lucanum quaeres, qui Martis praelia dixit;

d Si quid amare libet vel discere amare legendo,

Nasonem petito;

e sin autem cura tibi haec est,

Ut sapiens vivas, audi quae discere possis,

Per quae semotum vitiis deducitur aevum:

Ergo ades et quae sit sapientia disce legendo.

b

Wiltu leeren medicine
Ende vroet aersatre te sine:
Macer hevet bescreven al,
Wat men daer toe pleghen sal.

c

Sone, wiltu di dies bewinden,
Dattu gevecht wilt ondervinden:

[p. 36]

 

Doe minen raet ende les Lucane,

 

Hi salre di wel bringhen ane.

d

Wiltu weten wat si minne,
Ende minne doen in dinen sinne:
Ovidius leeret di alsoe,
Hoe du van minne werdes vroe.

e

Sone, wiltu wesen vroet,
Ende wijsheit doen in dinen moet:
Lere so vele in dine joghet,
Dattu out (des) heves doghet.

II. 1

Den ghenen die di toe gaen,
Hem allen saltu te dienste staen,
Ofti dijn viant wille deren,
Dat sine di doch helpen weren.

II. 2

Dune salt niet vraghen des,
Welc si die hemel ende wat hi es;
Want du best sterfleec, ende bedi
Onderwint di wat sterven si.

[II. 3 Zie de Aant. op I. 22].

II. 4

Alse du best gram ende onghemoet,
Bedincstu di dan, so bestu vroet;
Want gramscep belet den man,
Dat hi hem bedenken niet ne can.

[p. 37]

tekstkritische noten

II. 8

Sone, en mercket die sonden niet
Diemen den quade doen siet:
Want die tijt sal comen saen,
Dat hij er loen af sal ontfaen.

II. 8. Volgens L. Vs. 1 H Sone aenmerckt dijne s.n. d en merckt die sonde. 2 H den bosen doen. d quaden doen. 3 d den tijt. 4 L hijer. H Dat sy hoer l. sullen o. d Dat sijs loon sullen o. Zie Aant.
II. 9 Slechts in H. Vs. 4 vel veel (sic). Zie Aant.
II 10. Volgens C. Vs. 1 A waens hebben achter. H menste wesen achter. 2 A Stridstu, du saels hebben l. H Comstu daer du heves l. 3 A Beter es. H Beter i.w. wech. Zie Aant.
II. 12. Volgens M. Vs. 1 H Got wil d. met dy. D Dat G. wil. 2 H Laet hem gewerden wetter si. D Laet h. geworden wat si. 3 B Du en waers daer. H Want du en wiste te raden nyet. D Du en waers te raden n. 4 A Waer hi di ghesciep ende wesen hiet. B H D wesen hiet. Zie Aant.
II. 13. Volgens C. Vs. 1 A Hic verbieddi onduchtechede. M B verbiede di. H verbiede nidicheit. d Sone, ick verbiede u nijdichede. 2 A Want so hevet wel quaden zede. M Want soe h.q. sede. B Want si h.q.s. H Want sy h.q. seden. d Want sy. 3 A So wie sose draegt, godeweet. M B Wiese draghet. d Wie datse. 4 A hem es leet. M B d¹ Hem comter af d.h. es leet. H Hem comter af groot leet. d² Hem comter af groot leet. Zie Aant.

II. 9

Al is een luttel ofte cranck,
Du en selte hem geven genen danc:
Men vijnt menich cleyn man,
Die vel veel wijshede can.

II. 10

Daer du wanes hebben tachter,
Strijtstu daer, du hebbes lachter:
Want beter es wel woch ghegaen,
Dan qualike te stride ghestaen.

II. 12

Wat God wille doen metti,
Laet hem ghebruken wat si:
Want dune waers te rade niet,
Daer hi di sciep ende leven hiet.

II. 13

Ic verbiedi nidichede:
So hevet meneghe quade zede;
Wie sose dragnet, God weet,
Hi heeftre af, dat hem mesteet.

[p. 38]

tekstkritische noten

II. 14

Du salt hebben harden moet,
Wanneer dat men di onrecht doet:
Het sit wel elken goeden man,
Dat hi also doen can.

II. 14. Volgens C. Vs. 1 A sals h. ghestaden. M sult. 2 A Waeneer so men d belghen d. M Wanneer men. 3 A Het staet wel. M Want het sit wel den man. 4 A Dat hi alsoe dat weldoen can.
II. 16. Volgens C. Vs. 1 B sulte seggen goet noch q. 2 B Segge. 3 B Want het is der ontwetende sede. 4 Ontbr. in B. Zie Aant.
II. 17. Volgens D. b zeer geschonden. Vs. 1 d¹ Als ghy hebt den cost meer. d¹ weer. 2 d ghy hadt. 3 b So spare. d Soo spaert w.s. ghelydet. 4 d Haven d m.n. e mydet. Zie Aant.
II. 18. Slechts in D. Vs. 1 vroet. 4 veysen (sic). Zie Aant.
II. 19. Volgens B. Vs. 1 A en quaet sede. 2 A oec der mede. D tsine. 3 A Sone, dat saltu ember sc. B scouwen, door mij verbet. D soutstu. 4 D sonden brouwen. Zie Aant.
II. 20. Slechts in A. Zie Aant.

[II. 15 Zie Aant.]

II. 16

Dune salt van di goet no quaet
Segghen, hoe dat metti staet:
Want dies pleghet ende hevet in zeden,
Men merket al in dorperheden.

II. 17

Alstu heves cost meer
Ende terens, dan du hads eer,
Spare, want saen glidet
Have, diemen niet en midet.

II. 18

Constu di gheveynsen (on)vroet,
Het soudi dicke wesen goet:
Die vroede man winter an
Dicke dat hi hem veysen can.

II. 19

Hoerdom is een quade sede,
Ende vrec te sine daer mede;
Dese twe salstu scuwen,
Want sy vele sonden bruwen.

II. 20

Die hem gheloeft, hijs sonder raet,
Die hier ghoet sprect ende ghinder quaet;

[p. 39]

 

Sone, so wat so dins ghesciet,

 

Dies ne onderwint di niet.

II. 21

Datti in dronkenscap ghesciet,
Dat en laet onghebetert niet:
Want daer of, hier te voren,
Vernoey is comen ende toren.

II. 22

Kies enen vrient dien du macht maken
Condech dine verhoelne saken;
Bestu siec, kies enen man,
Die wel van ersatrien can.

II. 23

Al ghesciet ti oec yewet el
Dan dijn wille, verdraegt wel:
Het comt dicken dat de ghoede
Heeft dat hem es wel onghemoede.

II. 24

Maerc altoes watti mach deren,
Ende bewert, moghstut beweren:
Want hi es dul, die comen siet,
Dongheval, ends niet ne vliet.

II. 25

Al heefstu iet dat di quaet doet,
Ne keere daer an niet dinen moet:
Ember so hebbe ghoeden waen,
Datti ten besten sal vergaen.

[p. 40]

tekstkritische noten

II. 26

Die wat hevet dat hem becoemt,
Hout hijt wel, ic waent hem vroemt;
[Hijs] sot, die in sijn hant heeft goet
Ende leyt dat onder zijnen voet.

II. 26. Volgens d. In A slechts vs. 1, en dan een hiaat van 60 vss. Vs. 1 A Die dat heeft dat hem becomt. D Die heeft d.h.b. 2 D Hout hi ie. 3 D Hi is sot die heeft goet. d Hy is. 4 D Ende leghet onder sine voet. Zie Aant.
II. 27. Volgens M. Vs. 1 H selste scowe en w. 2 H Dij selven voer en achten. 3 H Dynen Got met groten oetmoet. 4 H Diet quaet siet al mettet goet.
II. 28. Volgens M. Vs. 1 d Somwijlen sult ghy u.g. 2 d als. 3 d Dat soeckt altoos sulck gheclach. 4 d Hoe hy Zie Aant.
II. 29. Volgens M. Vs. 1 allene, naar de andere teksten ingevoegd. H en selste allene. d Ghy en sult alleene n. ontstaen. 3 H Want hy verwerckt sijn g. d Die verwecket sijn ghebuere. 4 M dickent suere. H Dat comt hem dicke te sueren. d Het wort hem dickwils al te suere. Zie Aant.
II. 31. Volgens C. Vs 1 M Ne roucke niet. B En roeke n. H En roemt niet. 2 M Hi es dom dies vele g. B Hy dunct my sot. H Want hy is sot. 3 M Dat lieden sdaghes horen. B Wat die luden daghes horen. H Want wat de luden des daghes h. 4 M Comt hem dickent. B Comt h. dicke nachts. H Comt hen des nachts. Zie Aant.

II. 27

Du sult besien ende wachten,
Beede voren ende bachten,
Ende dienen Gode met omoede,
Ende scheeden tquade uten goede.

II. 28

Somwile sultu diin goet
Sparen, alsoe die vroede doet,
Die souct alsulc ghelach,
Dat hi met eeren leven mach.

II. 29

Dune sult (allene) niet ontslaen
Trecht dat langhe hevet ghestaen;
Die verwerct siin ghebueren,
Het wert hem dicken tsuere.

II. 31

Ne rouke di niet wat di droemt;
Die ghene dinct mi dul dies goemt:
Want dat die lieden sdaghes verhoren
Comt hem gherne snachts te voren.

3 D Doet minen raet, les L. 4 A Hi sal di w.b. drane. D Hi salder wel brenghen ane.
d. Volgens M. Vs. 1 C Wiltu oec leeren. B H Wiltu leren. 2 H sijnnen. D minen sinnen. 4 B D minnen wordes.
e. Volgens M. Vs. 1 A oec wesen. B wilstu. 2 A wijsdoem. 3 A Lere so vele in dine jonghe juegt. B So l. so v.i. dynre j. 4 des, door mij ingelascht. A Alse du cont dattu heefs duegt. Men seit dat ene jonghe lert, Vroetheit, als hiere garne toe kert. Zie Aant. op de geheele Praef.
II. 1. Volgens A. B geeft deze lezing: Du sulste wesen onderdaen Den ghenen dye dy te dienste staen, Ofstu iemant wilde deren, Dat sy dy helpen verweren. Zie Aant.
II. 2. Volgens A; in B slechts vs. 1 en 2; het overige behoort tot II. 12. Vs. 1 B Du en sulste. 2 B Welc is die hemel ende waer hy es. Zie Aant.
II. 4. Volgens A. Vs. 1 M Alstu. H Alstu biste. 2 M Bepeins di selven, hets di goet. H Castijt dyn selve, dat is di goet. 3 4 M gelijk aan vs 3 4 van II. 14. H Want gramscap beneemt een man Dat hy hem niet bedecken (sic) en can. Du selste gramscap onmate vlien, Meije (?) seget dat die vrede plien. Zie Aant.

II. 21. Volgens B. Aan b ontbreekt vs. 4. - Vs. 1 A Entat ti i. dronkenscep. b dronkenscapen. H Wat dy. d Wat u. 2 D En laet o.n. 3 A D af. b Want d. hier te v. H Want van dronkenscap. d¹ Want er of hier voren. d² te voren 4 A Es comen v.e.t. d² Van nog is c. Over vs. 3 en 4 zie Aant. op I. 36.
II. 22. Volgens A. Vs. 1 H Kyes - die du moges. D mach. 2 H Kundich d. verhole. D Cont d. verholen. 3 H Bijstu - kijes. D Bistu - kiest. 4 H Die beste arsadien. D Die beste v. arsatarien
II. 23. Slechts in A. Zie Aant.
II. 24. Volgens A. Vs. 1. H Merckt sone wat dy mach doen. D Mercke wel datti. d Merckt wel dat m.u.d. 2 H Beweert oftuut machs bewaen. D Bewert oftu mach b. d Bewaert oft ghy moghet b. 3 H D d Hy is sot. 4 H Tongeval en niet en v. D Dongeval ende n.e.v. d Dat o. ende n.e.v. Zie Aant.
II. 25. Volgens A. Vs. 1 H Al ist dat een qualic doet. 2 H En keert daer niet of. 3 H Immer hebbe. 4 H Dattet dijn. Zie Aant.