|
| |
| |
| |
De Denker.
No. 101.
Den 3. December 1764.
[Brief van Crelis Daniels Goyer aan den Denker, over de Liefhebbery van het Steelen; die in zyne woonplaats in zwang gaat. Eenige losse Zedelyke Aanmerkingen.]
IK heb geene verdere verandering willen maaken in den Brief van mynen nieuwen. Gooyschen Correspondent, dan welke volstrekt noodig was, om denzelven verstaanbaar te maaken; voor het overige geeve ik dien, zo als ik hem ontvangen heb.
Myn Heer de DAYNKER!
IK heb lest by onze Schout, dee een groote Herberg het, en dear veul minsen loseeren, een gedrukt bleadje vynden leggen, in de Schout zai, dat je alle week zoa een bleadje aan hum stuurt, en dat het altemets heel wat reak is, en dat hy het de Passasiers leat leezen, als 'er geen nywe kranten binnen, en hy zai, dat je al het kwead bestrast van groat en klain, zonger niemand te ontzien, ja nog arger dan de Dominé. Dit zai my de Schout, en 't doet my nyt groat, want in dat bleadje stead eschreeven, dat de Kristenen nyt een hear beter binnen, als de Smousen, en dat is evenwel veul ezaid, en 't is evenwel oak wear, altoas de Kristenen van ons Darp binnen al juist zoa diefagtig, als de beste Smous, en dear is hier nyt veul eerlyk volk, als dee ryk binnen, en dee nyt hooven te steelen. Diefagtiger volk angers..... maar ik zel het je vertellen, en dan kan je zelfs oardeelen, want dear wassen Amsterdammers by onze Schout geloseerd, en myn Landheer was 'er by, en dee hadt myn ontbeuden, en dee zai, dat men jou mag schryven, als men wat op zyn hart het, en dat jy dan
| |
| |
gooje read geeft, en zy zaiden, dat jy onze Tuindieven wel zoa deerlyk op heur kop zoudt kommen, dat zy het steelen geen meer doon zouwen. De Schout praatte van het an te geeven, mear de Overigheid lykt nyt good te vynden, om heur hier mi te bemeuien, in dan kan het kleagen oak nyt helpen, Vaar! 't Was angers de meuite nog wel weard, want zoa mar vette beesten weg te steelen, het een veur en het aare nea, dat geat al wat heel veer, Man; mar wat zellen we doon, vreag ik nog ereis, en wat zellen we kleagen, terwyl de Regeering der heur nyt mi bemeuit. Nou ik zel 't je eens allegear veurleggen, en dan moot je der zelfs ereis over oardeelen. Je moot dan weeten, dat het hier een vast gebruik is, dat men in de zoemer al de minsen heur hofven geat besteelen, dat is zoa de menier van alle tyjen of eweest; nou dan kommen ze snagts mit een mangd of een zak, in schudden je de appels of peeren van je boamen, in dee eeten ze dan sammen, en zy noaijen menkaar dear op, of smyten ze op de weg. Der is hier lest een nywe Boer kommen weunen, dee meende, dat dat zoa nyt wezen moost, en hy weakte mit nog een aar, om op te passen, mit snaphaanen mit los kruid, om wat schrik te meaken, en de Boer mit zyn kammeraat houden heur schuil; mar zy kwammen der met 'er stuk of agten op an, en zy zaien, dat zy de deur op de deel zouwen loopen, als de weakers nyt veur den dag kwammen, en dat zy heur den hals zouwen breeken, als zy vuur gafven, en dat het altoas gebruik was eweest, om dee hof Seaterdags nagts te besteelen, en dat het nog het gebruik zouw blyven, in spyt van dee 't benyt, en veul moaije preatjes meer. Nou zy hebben 't oak edean, en zy hebben deen zelfden Boer oak nog eenige planken van twyntig voot lang veur zen huis weg eheald, en nou nog on- | |
| |
langs al zen druiven. Kyk dat is het gebruik zoa; mar als dat het gebruik is, zel je zeggen, dan moot men hem dear oak nea schikken; ja dat is wel wear, mar nou schryf ik jou, om te meaken, dat dat het gebruik zoa nyt is; want waaragtig, kyk dat is een hard woard, dat ik wel had maggen zwygen, mar 't is nyt plaisierig; kyk ik bin mar een gemeene Boer, hoowel van de domste nyt, al zeg ik zelf, en myn Landheer zait het oak, en dat is een Amsterdammer; mar ik heb evenwel een moaijen hof vol gooje beste boamen. Ja! ik zouw ze je wel ereis leaten preuven, en stuuren je een mankje mit onze beurtlui, als die dekzelsche hofdieven ze myn nyt ofeneumen hadden. Kyk als ze nog de helft nammen, of als ze heur mit de aare boamen te vreeje houden; mar dat ze juist alles wegneemen, en myn beste peeren, dear ik een heel jear nea verlang, en dear myn wyf belust op was; ja zeker zy hadt 'er van edreumd, en ik ging smargens ereis zien, of 'er al een of aar ryp mogt wezen, mar too ik kwam wearen ze dee nagt allegaar wegeheald; ik was 'er wakker kwead om, en ik dee 'er een vleuk op, ik wil 't wel bekennen, en ik heb 't ean onzen Dominé oak ezaid, en ik zai, dat Job oak wel kwead zouw eworden zyn, als ze im zulke lekkere peeren hadden ofesteulen, want kyk, Man, ik heb veul eleezen; mar nou onze buurvrouw heeft al heur schoane wynterpeeren verleuren, en dee kunnen ze nyt uit de hangd opeeten, en veur het huishouwen strekken ze nyt, want ze mooten vier uuren koaken, en dat weeten zy oak wel, Vaar, en dearom geloaf ik, dat zy ze verkoft hebben; kyk dat meakt de zeak arger, zai myn een Notaris, dee ik dat vertelde; hy zai, dat geschiedt lukri kausa, en dan is het arger, en 't is heur geluk, dat de Regeering nyt goodvyndt, om heur mit dee liefhebberyen te be- | |
| |
meuijen. Binnen dat lief hebberyen, Myn Heer? en evenwel zo neumde hy het; maar als ze in zyn hof kwammen, dan zouwen het geen lief hebberyen weezen; en als hy hier weunde, zouwen ze hem oak wel vynden, want 't is het gebruik, dat zy geen hof overslean, of men moot alles half ryp ofplokken, want 't is evel beter wat, as neemendal, want onze Varkens lusten 't wel half ryp, mar 't spek, dat zy 'er van zetten, is juist nyt veul. Nou dat is tot dear an too; mar ik wil zeggen, dat al schikt men em nea dat gebruik, en al leat men zyn hof besteelen, dat dit evenwel al dieper invreet, Vaar, en van kwead tot arger geat, want kyk, dee planken van dee nywe Boer hebben ze nou oak al weg esteulen, dat plagt zoa het gebruik nyt te wezen, en een bitje hier van dean hebben ze oak al eens een akker hout ofehakt, en van deeze slagttyd hebben ze al twee vette beesten wegesteulen, een op ons Darp en een hier digte by, en men daynkt, dat ze alle bay hier wel in de kuip zitten, in als men iets buiten de deur leat stean, knap is 't wegesteulen, en als men iets onger den arm langs de weg dreagt, knap binnen ze 'er by, om 'er wat van te steelen: zoa dat het is nou steelen rongdom, om dat zy het vry doon maggen; en in een winkelhuis in myn buurt is nou al een en aare rais de deur stilletjes opemeakt, en de laa van de toombank besteulen, en de Jonge is oak al ontdekt en geneugzam overtuigd, en dearom hebben wy hem oak ezaid, dat hy 't nyt weer moot doon; mar of wy hem dat ezaid hebben of nyt, het zal arger worden, Man; ik vrees veur de wynter, en als de Fabriek eens weer op heur gat geat zitten, want onze Fabriek geat tegenwoardig by uitsteekenhaid, en onze luy hooven nou nyt te steelen, al zoa min als jou Advokeat nou meer over de dispuyten mit de gemee- | |
| |
ne Langsmiddelen hooft te prakteseeren, want zy kannen nou wel bestean; mar de koffy, Man, dee bederft ons hier allegear met mekear; ik drink mi, dearom nyt, mar ik zie wel, dat het veul tyd en duiten kost. Ons volk beroomt heur, dat zy hier noait tusschen tyën koffy of thee drynken, zoa als te Amsterdam en op aare pleatsen; mear zy doon het juist vysmaal op een dag op geregelde tyjen, en kyk dat neemt vyf uuren weg, Vaar, en het kost meer dan men daynkt, en dearom kannen zy nyt bestean, en dearom mooten zy steelen, want de hofdieveryen worden kwanswys de Varensgezellen te last elayd, ja zy doon 't oak wel, mar dee binnen lang de argste dieven nyt, het gemeene volk is veel arger, en ik tel dat allegaar nyt, dat ze 't op de Vissers alleen zouwen leggen. Nou zai myn Landheer, dat je al het kwead strast, en dearom wou ik wel, dat jy onze dieven oak eens ter deeg wou veurneemen, om heur dee liefhebberyen, zo als de Notaris zai, of te leeren. Zeker, Myn Heer, je moot, dunkt my, oak ereis zoa een bleadje over het steelen meaken, en je moot dee knaapen eens bang meaken, en zeggen, dat 'er in aare destrikten van Hollangd en in het Stigt van Uytert de galg of geesselen en brangdmerken op het steelen steat, en dat het hier altemets oak nog eens op loapen kan, als zy het al te grof meaken. Kyk als je heur dat in 't hoofd kon preaten, dan zou het wel gean, want zy binnen bang veur de galg; mar als men dear nou van preat, dan lagchen zy der om, mar ze zellen jou nog meer eloaven. Vaar, om dat het edrukt is, en ik zel meaken dat ze 't leezen, en dan zel ik je tokommende zoemer een mankje beste peeren stuuren, en je zelt 'er van aaren oak wel kraygen, want dear binnen veul by ons, dee heur nyt wel nea dat gebruik kannen
| |
| |
schikken, en dee bly zellen wezen, als het wordt ofeschaft, en wat kan het ons verscheelen, of wy deur jou, of deur de Overhaid eholpen worden, want de Overhaid bemeuit er heur nyt mi, en zel misschien nyt daynken dat het zoa arg is, want dan zouw ze 'er heur wel mi bemeuijen. Ik verzeuk, dat je myne stoutigheid ten besten houdt, en dat je maekt, dat wy ons good veilig behouwen maggen.
Je gooje Vreend
Crelis Daniels Gooyer.
Gooyland,
den 15 Nov.
1764.
Ik zal het overige van dit Blad met eenige losse zedelyke aanmerkingen vullen.
Hoe vreemd is het, dat wy allen zo veel werk maaken van een leven, 't welk ons yder oogenblik na het graf toe leidt, en wel meest langs een weg met doornen bezaaid!
De zulke vreezen den dood het meest, welke het leven minst weeten te genieten.
De Wysgeerte kan troost verschaffen, de voorbeelden van anderen ons tot lydzaamheid opwekken; maar 't is de Godsdienst alleen, welke onze rampen in vermaak kan veranderen.
Heeft de Godsdienst meer nadeel van de onkunde, of van de boosheid te dugten?
De gewoone manier, om zig over zyne onkunde te vertroosten, is, zig zelven en anderen te beduiden, dat het geen men niet weet, niet wetenswaardig is.
| |
| |
Daar is niets, de deugd zelf niet uitgezonderd, 't welk niet gevaarlyk is, zonder oordeel en gezond verstand.
Daar is geen bedryf zo gering in het gewoone leven, daar het oordeel niet in te passe koomt.
Het oordeel wordt door oeffening verbeterd, en de Reden door ondervinding volmaakt, maar oeffeningen en ondervinding zyn nutteloos, als het oordeel ontbreekt.
Een mensch te pryzen, is het beste middel om hem uwen lof te doen verdienen, en dapperheid in een bloodaard te onderstellen, mist zelden van hem dezelve by te zetten.
Ik haat eene deugd, die ongezellig is, en het zekerst kenmerk van waare Godsvrugt is, dat dezelve ons vermaakelyker doe leeven, zo wel als vriendelyker maake.
Men zoekt het gezelschap der zulken, die men bemint; maar waarom vliedt men dan zig zelven?
Men werkt zyn geheele leeven om eene rust te bekomen, die men zyn geheele leeven hadt kunnen genieten.
Het schynt eene natuurlyke eigenschap van den mensch, zig met het denkbeeld der vryheid te streelen, om zyne ketenen niet te voelen.
Ik beef, zegt een Wyze onzer dagen, voor de eeuw, die wy beleven, als ik bedenk, dat 'er in vroeger tyden altoos minder wysgeerte op de werreld wierdt gevonden, naar maate 'er meer Philosophen waren.
Daar is niets, dat onze verdiensten meer verlaagt, dan eene ontydige zugt, om dezelve te vertoonen.
| |
| |
Al te veel wantrouwen is het natuurlykste middel om bedroogen te worden, om dat het onzen zwakken kant vertoont, en anderen tegen ons verbittert. Zig op iemands eerlykheid te verlaaten, dwingt hem, om eerlyk te zyn.
Men zoekt doorgaans een Vertrouwden, om een toejuicher te hebben.
De rykste lieden hebben het meeste van nooden; dit maakt de bezittingen van alle menschen gelyk.
Men stelt het genieten uit, tot dat men meer voorraad zal hebben opgedaan. Een gierigaart van zestig jaaren onthoudt zig zelven het noodzaakelyke, uit vrees van daar aan op zyn honderdste jaar gebrek te hebben; en wy maaken ons zelven meest altoos ongelukkig, door te veel voorzorg om het niet te worden.
Wy hebben minder moed, naar maate wy minder getuigen by ons hebben.
De baatzugtige weldaaden zyn zo gemeen, dat men zig niet behoeft te verwonderen, hoe de waare dankbaarheid zo zeldzaam is.
Daar is niets in de werreld belagchelyker, als een slegthoofd, die den verstandigen man wil vertoonen.
Vertrouw niet op hen, die veel belooven; die werk van zyne beloften maakt, verspilt dezelve niet.
Wy bevorderen ons eigen geluk altoos evenredig, naar maate wy dat van anderen bedoelen.
Het grootste geluk in dit leven is het vooruitzigt van het toekomende.
|
|
Auteursrechtvrij